Elimizde 20 qarashada kezekten tys Prezıdent saılaýy ótedi. Kezekten tys Prezıdent saılaýy qalaı ótedi? Bıylǵy saılaýdyń ereksheligi nede? Jyldyń basty saıası naýqanyna qatysty ózekti suraqtarǵa «Ádil saılaý úshin» qozǵalysy Almaty qalalyq shtabynyń basshysy Baýyrjan Esengeldiuly jaýap berdi.
– Prezıdenttik saılaýǵa kimder qatysa alady?
– «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańnyń 55-babyna sáıkes, prezıdenttikke kandıdattar usyný quqyǵy belgilengen tártippen tirkelgen respýblıkalyq qoǵamdyq birlestikterge tıesili. Bul rette qoǵamdyq birlestik Prezıdenttikke bir ǵana kandıdat usynýǵa quqyly. Kandıdat ózin usynǵan RQB-de múshe bolmaýǵa quqyly. Qazaqstan Prezıdenti laýazymyna kandıdattar «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańnyń 33-babynda, 4 jáne 54-baptarynda aıqyndalǵan mynadaı talaptardy qanaǵattandyrýǵa tıis: áreketke qabiletti bolýy, sondaı-aq sot úkimi boıynsha bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynda ustalmaýy; týǵan jeri boıynsha Qazaqstan azamaty bolýy; 40 jastan kishi emes; memlekettik tildi erkin meńgerýi; Qazaqstanda sońǵy 15 jyl turýy; joǵary bilimi bolýy tıis; ótelmegen nemese alynbaǵan sottylyǵy bolmaýy tıis; sybaılas jemqorlyq qylmystar jáne quqyq buzýshylyqtar boıynsha sottalǵan bolmaýy; memlekettik qyzmette nemese saılanbaly memlekettik laýazymdarda keminde 5 jyl jumys tájirıbesiniń bolýy kerek.
– Kim Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti bola alady?
– Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańynyń 65-babynyń 2-tarmaǵyna sáıkes, daýys berýge qatysqan saılaýshylardyń 50 paıyzynan astam daýysyn alǵan; qaıta daýys berý kezinde basqa kandıdatpen salystyrǵanda daýys berýge qatysqan saılaýshylar daýysynyń kóp sanyn alǵan adam qatysa almaıdy.
– Azamattar qalaı baqylaýshy bola alady?
– «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańnyń 20-1-babyna sáıkes, baqylaýshy bolý úshin 18 jastan asqan Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty Qazaqstan Respýblıkasynyń saıası partıalarynan, ózge de qoǵamdyq birlestikterinen, komersıalyq emes uıymdarynan baqylaýshynyń tegi, aty, ákesiniń aty kórsetile otyryp, jazbasha nysanda kýálandyrylǵan ókilettigi bolýy tıis. Bul qujat baqylaýshyny jibergen uıymnyń mórimen rastalady jáne baqylaýshy jeke basyn kýálandyratyn qujatty kórsetken kezde jaramdy bolady. Qujattar saılaý komısıasynyń tóraǵasyna ne ony almastyratyn adamǵa baqylaýshyny tirkeý úshin ol týraly derekterdi esepke alý jýrnalyna engizý arqyly usynylady.
– Aldaǵy kezekten tys prezıdenttik saılaýdyń baqylaýshysy bolý úshin akredıtasıadan ótý kerek pe?
– Qoǵamdyq uıymdar men úkimettik emes uıymdardan baqylaýshylardy mindetti túrde akredıtteýge qatysty zańnamaǵa túzetýler qazir Parlament Májilisiniń qaraýynda jatyr. Zań jobasynda mindetti akredıtteýge qatysty normalar resmı jarıalanǵan kúnnen bastap kúntizbelik 60 kún ótken soń qoldanysqa engiziledi dep kózdelgen.
– Kelesi Prezıdent qansha jylǵa saılanady?
– 17 qyrkúıekte Memleket basshysy Prezıdenttiktiń merzimderi men túzetýler engizilgen «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańyna qol qoıdy. Konstıtýsıanyń 41-babyna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentin konstıtýsıalyq zańǵa sáıkes Respýblıkanyń kámeletke tolǵan azamattary jalpyǵa birdeı, teń jáne tikeleı saılaý quqyǵy negizinde jasyryn daýys berý arqyly 7 jyl merzimge saılaıdy. Demek, 20 qarashadaǵy jalpyhalyqtyq daýys berý qorytyndysy boıynsha jeńiske jetken kandıdat Qazaqstannyń kelesi prezıdenti bolyp 7 jyl merzimge saılanady.
– Saılaý aldyndaǵy úgit qashan bastalady jáne ol qandaı merzimde ótkiziledi?
– 22 qyrkúıekte Prezıdenttiń kezekten tys saılaýyn uıymdastyrý jáne ótkizý máseleleri jónindegi keńeıtilgen otyrysta Ortalyq saılaý komısıasy saılaý naýqany kezeńderiniń uzaqtyǵyn tanystyrdy. Ortalyq saılaý komısıasynyń a.j. 22 qyrkúıekte № 65/538 qaýlysymen bekitilgen kestege sáıkes, saılaý aldyndaǵy úgit 2022 jylǵy 21 qazanda saǵat 18.00-de bastalyp, 2022 jylǵy 19 qarashada saǵat 00.00-ge deıin 28 kúnge sozylady. Aıta ketetin jáıt, «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańnyń 32-babyna sáıkes saılaý aldyndaǵy úgit kandıdattardy tirkeý merzimi aıaqtalǵan sátten bastalyp, saılaý bolatyn kúnniń aldyndaǵy kúngi jergilikti ýaqyt boıynsha nól saǵatta aıaqtalady. Únsizdik kúni – 19 qarasha. Saılaý týraly zańnyń 32-babynyń 1-tarmaǵyna sáıkes saılaý kúni jáne onyń qarsańyndaǵy kúni kez kelgen saılaý aldyndaǵy úgitke tyıym salynady.
– Prezıdent saılaýynyń qorytyndysy qashan shyǵarylady?
– Ortalyq saılaý komısıasy aýmaqtyq saılaý komısıalarynyń hattamalary negizinde saılaýdan keıin 7 kún merzimnen keshiktirmeı Prezıdent saılaýynyń qorytyndylaryn belgileıdi jáne tıisti qaýly qabyldaıdy.
– Kezekten tys saılaýdyń qorytyndysy boıynsha saılanǵan Prezıdenttiń ókilettik merzimi qaı sátten bastap esepteledi?
– Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti: «Qazaqstan halqyna adal qyzmet etýge, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy men zańdaryn qatań saqtaýǵa, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryna kepildik berýge, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń ózime júktelgen mártebeli mindetin adal atqarýǵa saltanatty túrde ant etemin», – dep halyqqa ant bergen sátten bastap qyzmetine kirisedi.
– Suhbatyńyzǵa kóp rahmet!
Suhbattasqan
Gúljanat SEMBAEVA.