Qazir jazǵy demalystyń naǵyz qyzǵan ýaqyty. Qala balalarynyń aldy alys aýyldaryna attanyp, demalysty ata-ájelerimen ótkizse, endi birazy muhıt asyp, jer-dúnıemen tanysyp jatyr. Jyl saıyn qalalyq ákimshilik balalardyń jazǵy demalysyn basty nazarda ustap, olardyń jan-jaqty demalýyna tolyq qoldaý jasap otyrady. Osyǵan oraı, qalalyq Bilim basqarmasynyń basshysy Lázzat JYLQYBAEVAMEN habarlasyp, mektep oqýshylarynyń bıylǵy jazǵy demalysy týraly surap bilgen edik.
– Lázzat Áýezhanqyzy, Almaty qalasy bilim berý uıymdarynda bıylǵy jazǵy demalys qalaı uıymdastyryldy?
– Mektep oqýshylary úshin jazǵy demalystyń orny erekshe. Úzdiksiz bilim berý júıesinde jazǵy demalys balalar men jasóspirimderdi damytý, tárbıeleý jáne saýyqtyrý úshin óte mańyzdy ról atqarady. Sondyqtan biz jazǵy demalys bastalmaı turyp, túsindirý jumystaryn júrgizgen edik. Osy negizde árbir mektep ákimshiligi men synyp jetekshileri jazǵy demalysty uıymdastyrý týraly aqparatpen barlyq ata-anany habardar etti. Ásirese, áleýmettik az qamtylǵan otbasy men kópbalaly otbasylardan shyqqan balalardyń bos ýaqytynyń qamtylýy erekshe baqylaýda. Bul balalar, eń aldymen, jalpyǵa bilim berý qory esebinen qala mańyndaǵy lagerlerde demalýǵa múmkindik aldy, asqana jaldaýshylarynyń demeýshilik kómegi esebinen mektep lagerlerinde tamaqtandy.
Sonymen qatar, ár mektepte jazǵy demalys boıynsha aqparattyq stend ilinip, onda mektep janyndaǵy lagerdiń, mektep úıirmeleri men seksıalarynyń jumys jospary, qosymsha bilim berý uıymdarynyń mekenjaılary, jaýapty tulǵalardyń baılanys telefondary jáne 200-den astam úıirme men seksıanyń jumys kesteleri, demalys ortalyqtarynyń jumysy, qala syrtyndaǵy lagerler, olardyń barlyq baılanystary týraly aqparattar ornalastyryldy. Oqýshylar saraıy men shyǵarmashylyq úılerindegi úıirmelerdiń, stýdıalardyń, seksıalardyń aqysyz negizde jumysynyń kestesi de ilýli tur.
Jalpy, mektep oqýshylarynyń jazǵy demalysyn uıymdastyrý, eń aldymen, olardy áleýmettik turǵydan qorǵaý bolyp tabylady. Óıtkeni, jazǵy demalys kezinde balalardyń jaraqat alýy, quqyq buzýy, jaman ádetterge boı aldyrýy sıaqty oqıǵalar beleń alyp, ókinishti jaǵdaılar da bolyp jatady.
Jaz mezgilinde balalardyń kóshede, jolda, sýda qaýipsizdigin qamtý úshin pedagogtardyń jumysy toqtamaıtyny da sondyqtan.
Bıyl da barlyq orta bilim berý uıymdarynda oqýshylardyń jazǵy demalysy qadaǵalanyp, baqylaýsyz qalmaýy úshin tolyq jaýapkershilikpen uıymdastyrylyp otyr. Osy rette qalalyq Bilim basqarmasy balalardyń jazǵy demalysyn «Jazǵy demalys – densaýlyq pen estelikter kepili» tujyrymdamasy negizinde uıymdastyryp otyrǵanyna toqtala ketkim keledi. Bıyl da mektep janyndaǵy lagerlerdiń jumysy uıymdastyrylyp, olarǵa ádistemelik qoldaý kórsetilip jatyr. Eń aldymen, barlyq bilim mekemelerine, qosymsha bilim beretin mekemelerge sanıtarlyq-medısınalyq jáne sanıtarlyq-gıgıenalyq tazalyqty qamtýǵa baılanysty nusqaýlyq hat ázirlenip, taratyldy.
Jazǵy demalys tolyq kúndik jáne tamaqsyz tolyq emes kúndik jazǵy mektep janyndaǵy lagerler, mektep klýbtary men qyzyǵýshylyqtary boıynsha úıirmeler, bos ýaqytty ótkizýge arnalǵan ortalyqtar: (beıneleý óneri, músindeý, modeldeý, toqý, makrame, qoldanbaly óner), sport seksıalary men pikirtalastar; qosymsha bilim berý uıymdarynyń jumysy (Oqýshylar saraıy men 6 Oqýshylar úıi) jáne jazǵy balalar lagerleriniń jumysy qyzyp jatyr. Ádettegideı, mektep asqanalaryndaǵy tamaq máziri de qatań baqylaýda bolady.
Mektep janyndaǵy lagerde mektep asqanasy, medbıke, dene shynyqtyrý, beıneleý óneri, mýzyka páni muǵalimderiniń jumysy tolyǵymen qamtamasyz etilgen. Máselen, alǵashqy apta «Balalyq shaqty qorǵaý» ataýymen ótip, «Balalyq shaq pen qýanysh merekesi», «Zıatkerlik», «Kitap kúni» dep, taǵy basqa aptalyqtar tamyzdyń sońǵy aptasyna deıin jalǵasatyn bolady.
Aptanyń ár kúni belgili bir maqsatqa arnalyp, dúısenbide barlyq mektepterde zıatkerlik baǵyttaǵy is-sharalar (kitaphanalarǵa, murajaılarǵa barý, «Oqýǵa qusht ar mektep» jobasy boıynsha baıqaýlar, vıktorınalar ótkizý;) seısenbide – kórkemdik-shyǵarmashylyq baǵyttaǵy is-sharalar: (kórmelerge, sándik- qoldanbaly ónerge barý; sýret, qolóner baıqaýlaryn ótkizý) jáne jumaǵa deıin ekologıalyq, ólketaný jáne ǵylymı- tehnıkalyq baǵyttaǵy is-sharalar (ǵylymı-zertteý ınstıtýttaryna, zerthanalarǵa, ortalyqtarǵa barý; robottehnıka boıynsha fleshmobtar, jarystar, týrnırler, chellendjder ótkizý) josparlanǵan.
Buǵan qosa, barlyq ata-analardy da is- sharalardy uıymdastyrýǵa tartyp, qosymsha bilim berý uıymdarymen birlese ekskýrsıalar uıymdastyryp jatyr.
– Basqarma tarapynan demalys ortalyqtaryna qandaı talaptar qoıylady?
– Árıne, at a-analar balalaryn saýyqtyrý ortalyqtaryna jaqsy demalyp, sergip qaıtsa eken dep jiberedi. Sondyqtan biz óz tarapymyzdan balalar durys tamaqtanyp, sportpen aınalyssa, taza aýada kóbirek serýendese degen talaptar qoıamyz. Jazǵy demalys degenińiz mektep oqýshylary úshin óte bir erekshe mezgil.
Jyl boıy oqý oqyp, búkil kúshin bilimge jumsaǵan balalardyń jazǵy demalysta densaýlyǵyn nyǵaıtyp, aǵzasyn saýyqtyrýy qajet. Sonymen qatar, jazǵy demalys mektep oqýshylarynyń fızıologıalyq, dúnıetanymynyń damyp, naǵyz jetiletin kezeńi. Tipti, kúzde mektepke kelgen kezde balalardyń boıynyń ósip, ózgergenin baıqap jatamyz. Óıtkeni, jaz mezgilinde balalar tez ósedi. Osyǵan baılanysty balalardyń durys tamaqtanýyna, fızıologıalyq erekshelikterine de basa nazar aýdarǵan jón.
Mine, sol sebepti mamandardyń jazǵy demalysty balalardyń densaýlyǵynyń nyǵaıýyna naǵyz qolaıly ke z dep qarastyratyny da sondyqtan. Osy rette balanyń dara tulǵa bolyp qalyptasýyna jaǵdaı jasaýymyz qajet. Saýyqtyrý ortalyqtaryndaǵy balalarǵa beriletin as mázirlerin de baqylaýda ustaımyz.
– Qala mańaıyndaǵy saýyqtyrý ortalyqtaryndaǵy qaýipsizdik sharalary qalaı qamtylǵan?
– Qazir qala balalary ózderiniń jazǵy demalysyn «Iýnyı Domostroıtel», «Edelveıs» jáne «Almataý» sıaqty saýyqtyrý lagerlerinde bastap ta ketti. Jalpy, bıyl qala syrtyndaǵy lagerlerde 6500-den astam bala, al mektep janyndaǵy lagerlerde 30 myńnan astam bala jazǵy demalysyn qyzyqty etip ótkizip jatyr.
Jalpy, qaýipsizdik máselesine kelsek, sanıtarıalyq talaptarǵa saı, lager aýmaǵy qorshalǵan bolýy kerek. Sonymen qatar, obektiler taza aýyzsý, ystyq sý, kárizder, jaryqtandyrý men jeldetý júıelerimen qamtamasyz etilgen. Demalys ortalyqtarynyń qyzmetkerleri barlyq úı-jaılardyń ishin dezınfeksıalyq quraldardy qoldana otyryp, kúndelikti tazalap otyrýy da basty nazarda. Aıtpaqshy, lager jumysyn bastamas buryn kemirgishter men jándikterge qarsy is-sharalar júrgizilgen edi. Bul da óz kezeginde qaýipsizdik sharalarynyń bir tarmaǵy. Demalys ortalyqtaryndaǵy jıhazdar men jabdyqtar da balalardyń jas erekshelikterine sáıke s bolýy eskerildi.
– Mektep oqýshylarynyń jazǵy demalysyna baılanysty baıqaý jarıalanǵan edi? Osy maqsatta júrgizilip jatqan jumystar jaıly aıta ótseńiz.
– Bıyl «Úzdik mektep janyndaǵy lager» qalalyq baıqaýyn alǵash ret ótkizip otyrmyz. Baıqaý erejege sáıkes aýdandyq jáne qalalyq kezeńdi qamtıdy. Sátin salsa, jeńimpazdardy Tamyz forýmynda marapattaıtyn bolamyz.
Bizdiń qolǵa alyp otyrǵan barlyq josparlarymyzdyń júzege asatynyna senimdimin. Óıtkeni, bizdi ata-analar men muǵalimderimiz qoldaıdy. Sonymen qatar, ata-analar da balalaryn barynsha qadaǵalap, beıresmı toptardyń jetegine erip, túrli áleýmettik jelilerdegi jat qylyqtarǵa boı aldyrmaýyn baqylaýda ustasa deımin.
Ata-analar balalarynyń jazǵy demalysyn mańyzdy etip uıymdastyrsa, umytylmas sát bolyp, esinde máńgi qalary sózsiz. Jazǵy demalysta balańyz ýaqytynyń kóp bóligin kompúterdiń aldynda ótkizbesin deseńiz, jazǵy saýyqtyrý mekemelerine jiberińizder der edim.
Suhbattasqan Raıa ESKENDİR.