Sý tapshylyǵy - Qazaqstanda ǵana emes, álemdik deńgeıde ótkir turǵan ekologıalyq másele. Osy tusta «aýyz sý qaıda ketip jatyr?» degen zańdy suraq týady. Almaty qalasynda kólik jýatyn oryndardyń kóbi óndiristik maqsatta taza aýyzsýdy paıdalanatyny kópshilikke beımálim. Bul saýaldyń jaýabyn Aqshamnews.kz tilshisi «Almaty Sý» memlekettik komýnaldyq kásipornynan anyqtap kórdi.
Almatyda tehnıkalyq sý jelisi joq
Almaty qalasynda tehnıkalyq (aýyzsýdan bólek) sýmen jabdyqtaý jelisi joq. Sondyqtan avtokólik jýý beketteri kádimgi aýyz sý júıesine qosylǵan. Iaǵnı, biz ishetin, turmysta paıdalanatyn aýyz sý kólik jýýǵa da jumsalyp jatqan kórinedi.
Qazirgi tańda «Almaty Sý» memlekettik kásipornynyń resmı deregine súıensek, qalada 587 kólik jýý orny tirkelgen. Biraq sonyń 260-ynda ǵana sýdy aınalymmen qaıta paıdalaný júıesi bar. Qalǵan 327 núkte sýdy bir rettik rejımde paıdalanyp, keıin aǵyn sýlarmen birge kárizge jiberiledi.
Aınalymdaǵy sý júıesi – bul júıe arqyly paıdalanylǵan sý tazartylyp, qaıtadan qoldanýǵa jiberiledi. Bul — ekologıalyq tıimdi tásil.
Jańa Sý kodeksi ne deıdi?
2025 jylǵy 10 maýsymda kúshine engen jańa Sý kodeksi sýdy utymdy paıdalanýǵa naqty talaptar belgiledi:
• Barlyq sý tutynýshy, sonyń ishinde avtojýý oryndary eki jyl ishinde sýdy aınalymda nemese qaıta paıdalaný josparyn ázirleýi tıis;
• Jańa talaptarǵa bes jyl ishinde tolyq kóshý mindetti;
• Sýdy paıdalaný quqyǵy tek qaıta paıdalaný júıesine kóshý jospary bolǵan jaǵdaıda ǵana beriledi.
Degenmen bul normalardyń oryndalýyn baqylaý tetikteri áli de álsiz. Olaı deýimizge sebep: máselen, «Almaty Sý» MKK bul qondyrǵylardyń bar-joǵyn baqylaýǵa ýákiletti emes bolyp shyqty.
Qoldanylǵan sý qaıda ketedi?
Qaıta óńdeý júıesi joq kólik jýý beketterinde las sý aǵynmen birge káriz júıesine túsedi. Mundaı sýdyń quramynda hımıalyq zattar, avtohımıa, maı qaldyqtary bolýy múmkin. Ekologıa turǵysynan alǵanda, bul tek sýdyń ysyraby ǵana emes, qorshaǵan ortaǵa qaýip.
Sý baǵasy bárine birdeı me?
Avtókólik jýý oryndaryndaǵy sýdyń suraýy joqtaı. Ásirese, kólik ıeleri avtomattandyrylǵan júıege tıyn-teben salyp, ózderi jýyp alatyn oryndarda aǵyl-tegil aqqan sý kól-kósir bolyp jatady.
«Almaty Sý» MKK málimetinshe, avtojýý beketteri úshin sý tarıfi basqa zańdy tulǵalarmen birdeı. Iaǵnı, arnaıy dıfferensıalanǵan (joǵary) tarıf qarastyrylmaǵan. Bul da sý únemdeýge yntalandyrýdyń jetkiliksiz ekenin kórsetedi.
Ne isteý kerek?
Sý kodeksiniń negizgi qaǵıdattarynyń biri – sýdy utymdy jáne tıimdi paıdalaný.
Endi jańa kodekske saı, osy baǵytta sýdy únemdeý jónindegi aqparattyq jumystardy kúsheıtý, birinshi kezekte mektepterde sý únemdeýdi túsindirýmen aınalysý josparlanýda.
«Barlyq sý tutynýshylar eki jyldyń ishinde, qazir avtokólik jýý jáne ónerkásiptik kásiporyndardan talap etiletindeı sýdy qaıta jáne aınalymda paıdalanýǵa kóshý jónindegi is-sharalar josparyn ázirleýi tıis.
Aınalmaly (qaıta paıdalanylatyn) sý júıelerin ornatý mindetti bolatyn uıymdardyń tizimi keńeıtildi» , - dep jazylǵan memleketik kásiporynnyń jaýabynda.
Eske sala keteıik, sý únemdeýdi yntalandyrýdyń jańa tetikteri engizildi, olar buǵan deıingi qoldanystaǵy redaksıada bolmaǵan.
Almaty qalasynyń avtojýý oryndarynda aýyz sý paıdalanylýy – qazirgi ekologıalyq talaptarmen sáıkes kelmeıtin kórinis. Jańa Sý kodeksi úmit uıalatady, biraq onyń naqty oryndalýy tek talappen emes, baqylaýmen jáne yntalandyrýmen júzege asady. Sýdyń ár tamshysy qymbatqa túsetin bolashaqta — kólik jýatyn oryndardyń da jaýapkershiligi arta túsedi.