Bul tehnologıa DNQ taldaýy arqyly adamnyń sporttyq qabiletin, jaraqat alý qaýpi men kásibı aýrýlaryn baǵalaýǵa, jattyǵý men tamaqtanýdyń ońtaıly rejımin tańdaýǵa, sondaı-aq balaǵa laıyqty sport túrin usynýǵa múmkindik beredi.
Atalǵan iri ǵylymı jobanyń nátıjeleri týraly Almaty qalasynyń Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetine QR ǴJBM ǴK Genetıka jáne fızıologıa ınstıtýtynyń popýlásıalyq genetıka zerthanasynyń meńgerýshisi, PhD doktory, qaýymdastyrylǵan profesor Nazym Altynova aıtyp berdi, - dep habarlaıdy Aqhamnews.kz.
Dene shynyqtyrý men sportty damytý Qazaqstannyń memlekettik saıasatynyń basym baǵytynyń biri bolyp otyr: halqymyzdyń 41%-dan astamy sportpen turaqty aınalyssa, balalar men jasóspirimder arasynda bul kórsetkish 30%-dan asady. Sporttyń eń tanymal túri – boks, dzúdo men erkin kúres. Osyndaı jaǵdaıda, ǵalymdardyń aıtýynsha, sportshylardy irikteý men daıarlaýda ǵylymı negizdelgen tásildiń mańyzy arta túsken. «Álemde sporttaǵy jetistiktegi genetıkanyń róline nazar aýdara bastady. Nege keıbir adamdar uzaqqa shydap, tez qalpyna kelip, tózimdi bolady degen suraqqa osy genetıka jaýap bere alady», – deıdi Nazym Altynova.
Aýqymdy ǵylymı joba ótken jyly Genetıka jáne fızıologıa ınstıtýtynda baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý aıasynda júzege asty. Jobaǵa QR ǴJBM ǴK Genetıka jáne fızıologıa ınstıtýty, «Qazaq taǵamtaný akademıasy» JSHS jáne Halyqaralyq aqparattyq tehnologıalar ýnıversıteti qatysty. «Ár uıymǵa bir-bir mindet júkteldi. Bizdiń mindetimiz – kásibı sportshylardyń, áýesqoılar men balalardyń jeke genetıkalyq erekshelikterin tolyqgenomdy SNP-genotıpteý negizinde taldaý, kásibı sportshylarǵa arnalǵan genetıkalyq pasporttardy ázirleý, kásibı aýrýlardyń damý qaýpin baǵalaý men balalarǵa sporttyń bolashaǵy bar túrlerin usyný boldy», – dep tolyqtyrdy Nazym Altynova.
Zertteý derekter jınaýdan bastaldy. Ǵalymdar ulttyq quramalarmen, Sporttyq medısına jáne ońaltý ortalyǵymen, Respýblıkalyq sport kolejimen memorandýmdar jasasyp, fıtnes-klýbtarmen, jattyǵý zaldarymen, jeke tulǵalarmen yntymaqtastyq ornatqan. Sóıtip 1400-den astam adam – kásibı sportshylar, áýesqoılar men sportpen aınalyspaıtyn adamdar zertteldi. Barlyǵy erikti túrde kelisim berip, zertteý jaǵy bıoetıka men syr saqtaı otyryp júrgizildi. Saýalnamalar sporttyq jetistikter, jattyǵý rejımi, tamaqtaný, jaraqattary men densaýlyǵy týraly derekterdi qamtydy. Zertteýge respýblıkalyq jáne halyqaralyq jarystardyń chempıondary men júldegerleri, sport sheberleri men sport sheberligine úmitkerler qatysty, ásirese halyqaralyq áleýeti joǵary, ulttyq sporttyń túrlerine basymdyq berilgen.
75 genniń 97 genetıkalyq markerinen turatyn biregeı panel – patenttelgen «Sportshynyń genetıkalyq pasportynyń» ázirlenýi eń basty tabys boldy. Pasport sporttyq qasıetterdi, jaraqattar men sportqa táýeldi aýrýlar qaýpin, tamaqtaný men zat almasý ereksheligin, sondaı-aq psıhogenetıkalyq sıpattamalardy – kúızeliske beıimdilikti, jaýyngerlik qasıetterdi, táýekelge beıimdilik pen kognıtıvtik erekshelikterdi taldaýdy qamtıdy. Genotıpteý Illumina platformasynda júrgizilip, keıin bıoınformatıkalyq jáne statısıkalyq óńdeýden ótedi. Nátıjelerdi túsindirý úshin keshendi tásil, sportshynyń áleýeti men densaýlyqqa keletin qaýipterdi kórneki baǵalaýǵa múmkindik beretin 10 baldyq shkala qoldanylady. Ádisteme men egjeı-tegjeıliligi boıynsha bul ázirleme álemdik standarttarǵa saı keledi.
«Sportshylarǵa arnalǵan genetıkalyq pasporttar beretin zerthanalar qazir álemniń túkpir-túkpirinde paıda bolyp jatyr. Bul kezdeısoq emes: osy saladaǵy álemdegi kil myqtylar Olımpıada oıyndary men álem chempıonattarynda da kósh bastap keledi. Olar Ulybrıtanıa, AQSH, Qytaı, Germanıa, Japonıa men Reseı sıaqty elder», – dep atap ótti Altynova.
Ázirlemeniń praktıkalyq mańyzy – qazaqstandyq sportshylardyń halyqaralyq arenadaǵy nátıjeliligin arttyryp, jaraqattanýdy azaıtyp, jattyǵý barysyna ǵylymı negizdelgen tásildi qalyptastyrýǵa kerek. Genetıkalyq pasportty sportshylar men áýesqoılar óz múmkindikterin baǵalaý úshin, jattyqtyrýshylar júktemelerdi daralaý úshin, dárigerler men genetıkter jaraqattardyń aldyn alyp, qalpyna kelýdi jedeldetý úshin, dıetologtar jekelendirilgen tamaqtanýdy tańdaý úshin, ata-analar men balalar ońtaıly sport túrin tańdaý úshin paıdalana alady.
Ǵalymdardyń aıtýynsha, sportshylardyń genetıkalyq pasportyn engizý sport ǵylymyn damytýdaǵy mańyzdy qadam bolyp, Qazaqstandy daıarlaý boıynsha álemdik standartqa jaqyndatyp, ult densaýlyǵyn nyǵaıtpaq.