Jeltoqsannyń 21-22-si aralyǵy - astronomıalyq turǵydan asa mańyzdy kezeń. Qystyń dál osy kúnderi kún toqyraýy bolyp sanalady. Bul - jyl ishindegi eń qysqa kún men eń uzaq túnge baılanysty. 2025 jyly Qazaqstan aýmaǵynda bul qubylys 21 jeltoqsanǵa sáıkes kelgen. Tolyǵyraq Aqshamnews.kz redaksıasynyń tanymdyq aqparatynda.
Qysqy kún toqyraýy degen ne?
Qysqy kún toqyraýy - Jerdiń Kúndi aınala qozǵalysy barysynda Kún sáýlesiniń Soltústik jarty sharǵa eń az mólsherde túsý sáti. Dál osy ýaqytta Kúnniń ortalyǵy aspan ekvatorynan eń alys ońtústik núktege jetedi. Sonyń saldarynan kúndizgi ýaqyt qysqaryp, tún uzarady.
Osy kúnnen keıin Kúnniń kókjıekten kóterilý bıiktigi birtindep artyp, kún uzara bastaıdy. Bul - astronomıalyq qystyń bastalýy.
Qazaqstandaǵy eń qysqa kún
Qazaqstan aýmaǵynyń úlkendigine baılanysty kúnniń uzaqtyǵy óńirlerde ártúrli bolady:
- Soltústik óńirlerde (Astana, Petropavl) kúnniń uzaqtyǵy shamamen 7 saǵat 30 mınýt.
- Ońtústik óńirlerde (Shymkent, Almaty) kún shamamen 9 saǵatqa sozylady.
Bul kórsetkishter 21 jeltoqsanda eń tómengi shegine jetip, 22 jeltoqsannan bastap kún sekýndtap, keıin mınýttap uzara bastaıdy.
Nazarlaryńyzǵa aqparat túsiniktirek bolýy úshin 22-28 jeltoqsan aralyǵyndaǵy kúnniń shyǵý jáne batý kestesin usynamyz:
- 22 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:21
Kúnniń batýy: 16:19
Kúnniń uzaqtyǵy: 8 saǵat 58 mınýt - 23 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:22
Kúnniń batýy: 16:20
Kúnniń uzaqtyǵy: 8 saǵat 58 mınýt - 24 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:22
Kúnniń batýy: 16:21
Kúnniń uzaqtyǵy: 8 saǵat 59 mınýt - 25 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:22
Kúnniń batýy: 16:22
Kúnniń uzaqtyǵy: 9 saǵat 00 mınýt - 26 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:23
Kúnniń batýy: 16:22
Kúnniń uzaqtyǵy: 8 saǵat 59 mınýt - 27 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:23
Kúnniń batýy: 16:23
Kúnniń uzaqtyǵy: 9 saǵat 00 mınýt - 28 jeltoqsan 2025 jyl
Kúnniń shyǵýy: 07:23
Kúnniń batýy: 16:24
Kúnniń uzaqtyǵy: 9 saǵat 01 mınýt
Demek, búginnen (22 jeltoqsan) bastap, 1 mınýttan kún uzara bastaıdy.
Halyqtyq tanym men ataýlar
Qazaq halqy qysqy kún toqyraýyn erteden baqylap, oǵan erekshe mán bergen. Bul kúndi halqymyz "qys ortasy", "eń qysqa kún", "qystyń alǵashqy kúni" dep te ataǵan.
Halyqtyq tanymda osy kúnderi tabıǵat belgilerine qarap, aldaǵy jyldyń aýa raıyn boljaǵan. Mysaly, eger eń qysqa kúni aǵashtardy qalyń qyraý bassa, keler jyl berekeli, egin mol bolady dep sengen.
Sondaı-aq bul kezeńdi "kúnniń shilter basynan attaýy" dep beıneli túrde sıpattaǵan. Iaǵnı kúnniń uzarýy birden baıqalmasa da, jaryqtyń qarańǵylyqty jeńe bastaǵanyn bildiredi.
Jyl jáne onyń túrleri
Jerdiń Kúndi tolyq bir aınalyp shyǵý ýaqyty jyl dep atalady. Astronomıada jyldyń birneshe túri bar:
- Juldyzdyq jyl
- Tropıktik jyl
- Anomalıstıkalyq jyl
- Kúntizbelik jyl
- Aı jyly
Sonymen qatar jyl mezgilderiniń uzaqtyǵy birdeı emes:
- Kóktem - 92,8 kún
- Jaz - 93,6 kún
- Kúz - 89,8 kún
- Qys - 89 kún (kibise jyldary 90)
Kún men túnniń teńelýi men toqyraý kúnderi
- 21 naýryz - kóktemgi kún men tún teńelýi
- 22 maýsym - jazǵy kún toqyraýy
- 23 qyrkúıek - kúzgi kún men tún teńelýi
- 22 jeltoqsan - qysqy kún toqyraýy
Álem halyqtaryndaǵy mańyzy
Qysqy kún toqyraýy tek qazaq halqynda ǵana emes, kóptegen elderde erekshe atalyp ótken. Mysaly, Ejelgi Qytaıda bul kún Dýnchjısze meıramy retinde toılanǵan. Ol eń baqytty, eń qasıetti kúnderdiń biri sanalyp, jańa úmit pen jaryqtyń qaıta oralýyn bildirgen.
Qysqy kún toqyraýy - tabıǵattyń zańdylyǵyn, ýaqyttyń úzdiksiz qozǵalysyn eske salatyn mańyzdy astronomıalyq qubylys. Bul - qarańǵylyqtyń shegine jetip, jaryqtyń qaıtadan ústemdik ala bastaıtyn sáti.
21 jeltoqsan - jyldyń eń qysqa kúni bolsa, 22 jeltoqsannan bastap kúnniń uzarýy úmit pen jańarýdyń nyshany ispetti.