Бұл мақалада электромобильдердің экологиялық және экономикалық тиімділігі жан-жақты қарастырылады. Қазіргі таңда әлемде қоршаған ортаны қорғау мәселесі өзекті болып отыр, әсіресе көлік саласынан шығатын зиянды қалдықтардың мөлшерін азайту маңызды. Электромобильдер дәстүрлі іштен жану қозғалтқыштары (ІЖҚ) бар көліктермен салыстырғанда, көмірқышқыл газы (CO₂), азот оксидтері (NOₓ) және басқа да зиянды заттардың атмосфераға бөлінуін айтарлықтай төмендетеді. Сондай-ақ, олардың шу деңгейі төмен болғандықтан, қалалардағы акустикалық жайлылықты арттыруға ықпал етеді. Мақалада электромобильдердің экономикалық артықшылықтарына да талдау жасалады. Электр қуатымен жүретін көліктер жанармайға тәуелділікті азайтып, энергияны тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда әлемдік автомобиль өнеркәсібі үлкен өзгерістерге ұшырауда. Дәстүрлі іштен жану қозғалтқыштары (ІЖҚ) қолданылатын көліктерден электромобильдерге көшу үрдісі белсенді жүріп жатыр. Бұл үрдісті экологиялық факторлар, жанармай ресурстарының шектеулілігі, жаңартылатын энергия көздерін дамыту және экономикалық тиімділік мәселелері айқындайды [1].
Электромобильдер атмосфераға зиянды шығарындыларды азайтуға, қоршаған ортаның ластану деңгейін төмендетуге және энергияны үнемді пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, олар техникалық қызмет көрсету шығындарының азаюы, ұзақ мерзімді пайдалануға қолайлығы және мемлекет тарапынан берілетін субсидиялар арқылы экономикалық тұрғыдан да тиімді көлік түрі ретінде қарастырылады [2].
Электромобильдердің экологиялық тиімділігі. Дәстүрлі автокөліктердің қоршаған ортаға тигізетін ең үлкен зияны – жанармайдың жануынан бөлінетін көмірқышқыл газы (CO₂), азот оксидтері (NOₓ) және басқа да зиянды заттар. Бұл шығарындылар климаттың өзгеруіне, ауа сапасының нашарлауына және адам денсаулығына кері әсерін тигізеді. Электромобильдер электр қуатымен жұмыс істейтіндіктен, олардың жұмысы барысында атмосфераға зиянды заттар мүлдем шығарылмайды [3].
Кесте-1. Электромобильдер мен дәстүрлі көліктердің шығарындылары
|
Көлік түрі |
CO₂ шығарындылары (г/км) |
NOₓ шығарындылары (г/км) |
Қатты бөлшектер (PM) (г/км) |
|
Бензин қозғалтқышы |
150-250 |
0.1-0.5 |
0.005-0.02 |
|
Дизель қозғалтқышы |
120-200 |
0.2-0.8 |
0.01-0.05 |
|
Гибридті көлік |
50-100 |
0.05-0.2 |
0.002-0.01 |
|
Электромобиль |
0 |
0 |
0 |
Шу деңгейін төмендету, электр қозғалтқыштары дәстүрлі ІЖҚ-ға қарағанда әлдеқайда тыныш жұмыс істейді. Бұл қалалық жерлердегі шудың төмендеуіне, әсіресе түнгі уақытта акустикалық жайлылықтың артуына оң әсер етеді. Электромобильдер отын мен техникалық қызмет көрсету бойынша 2-3 есе үнемді. Кесте-2 де электромобильдер мен ІЖҚ көліктерінің орташа пайдалану шығындарын салыстырылғанын көруге болады [4].
Кесте-2. Электромобильдер мен ІЖҚ көліктерінің орташа пайдалану шығындары
|
Көлік түрі |
Жанармай/Энергия |
Техникалық қызмет көрсету |
Жалпы шығындар |
|
Бензин қозғалтқышы |
70 000 - 120 000 ₸ |
20 000 - 40 000 ₸ |
90 000 - 160 000 ₸ |
|
Дизель қозғалтқышы |
60 000 - 100 000 ₸ |
25 000 - 50 000 ₸ |
85 000 - 150 000 ₸ |
|
Электромобиль |
20 000 - 40 000 ₸ |
8 000 - 20 000 ₸ |
28 000 - 60 000 ₸ |
Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану электромобильдердің тиімділігі олардың қуат көздеріне де байланысты. Егер электр энергиясы көмір және мұнай сияқты дәстүрлі энергия көздерінен өндірілсе, бұл экологиялық тиімділікті азайтуы мүмкін. Алайда, жел, күн және су электр станцияларын пайдалану арқылы электромобильдерді таза энергиямен қамтамасыз етуге болады. Сурет-1 де электромобильдің қуатталу станциясында тұрғаны көрсетілген. Бұл көміртекті ізді (carbon footprint) айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді [5].
Электр қозғалтқыштары ІЖҚ-мен салыстырғанда әлдеқайда қарапайым құрылымға ие. Оларда жанармай жүйесі, майлау жүйесі және күрделі механикалық бөліктер жоқ. Сондықтан қозғалтқыш майын ауыстыру, сүзгілерді тазалау немесе жанармай сорғысын жөндеу сияқты жұмыстар қажет болмайды. Бұл техникалық қызмет көрсету шығындарын айтарлықтай төмендетеді [6].
Көптеген елдер электромобильдерді қолдау мақсатында субсидиялар, салықтық жеңілдіктер және басқа да ынталандыру шараларын енгізуде. Кейбір мемлекеттерде электромобиль иелеріне автокөлік салығының төмендетілуі, тұрақ орындарына жеңілдіктер және арнайы жолақтарда жүру мүмкіндігі қарастырылған.
Электромобильдер – экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді көлік түрі. Олар атмосфераға зиянды шығарындыларды азайтып, қоршаған ортаны қорғауға үлес қосады. Сонымен қатар, олардың техникалық қызмет көрсету шығындары төмен және ұзақ мерзімді перспективада қаржылық жағынан тиімді. Мемлекеттер тарапынан қолдау шараларының артуы, аккумуляторлық технологиялардың жетілдірілуі және инфрақұрылымның дамуы электромобильдердің жаппай қолданылуына ықпал етеді. Болашақта электромобильдер көлік индустриясының негізгі сегментіне айналып, тұрақты және экологиялық таза көлік жүйесін қалыптастыруға көмектеседі.