Қазақстанда атом өнеркәсібі жақсы дамыған. Өткен жылдан бері біз Қытай нарығына бағытталған ядролық отын шығарамыз. Біз АЭС үшін алғашқы ядролық отын партиясын жеткіздік, олардың реакторы жақсы жұмыс істейді. Сондай-ақ, 2009 жылдан бастап Қазақстан уран өндіру бойынша әлемде бірінші орында, ал табиғи уранның барланған қоры бойынша екінші орында тұр.
Бүгінде біз шетелге арзан бағамен уран сатамыз. Сондықтан Қазақстанда атом энергетикасын дамыту бүгінгі күні өте өзекті мәселе деп санаймын. Шындығында, біз мұндай жобаны 90-жылдары бастағымыз келген. Алайда, сол кездегі қаржылық қиындықтарға байланысты ол жүзеге аспады. Екінші жоба Маңғышлақта қарастырылған болатын, бірақ белгілі бір себептермен ол да жүзеге аспады. Жалпы, бұл салада біздің тәжірибеміз бар, бүгінде бізде жақсы кадрлар мен әлеует те бар, Ұлттық ядролық орталық, Ядролық физика институты жұмыс істейді. Олар бірнеше жылдан бері ядролық реакторларды пайдаланып келеді, бұл реакторлар атом электр станцияларынан көп айырмашылығы жоқ.
Егер Қазақстанның бүгінгі атом өнеркәсібі мүмкіндіктеріне сүйенетін болсақ, біз бір емес, бірнеше атом станциясын сала аламыз. Бұл тек электр энергиясының тапшылығын жоюмен қатар, оны көрші елдерге экспорттауға мүмкіндік береді. Біз жобаның басында осыны есептеп, энергетикалық жүйені дамытудың әртүрлі модельдерін қарастырдық.
Қызмет ету мерзімі аяқталғаннан кейін ядролық реакторлар бөлшектеледі. Біз мұны өз жобамызда да ескердік. Қаржы көздері анықталған, атом электр станциясын бөлшектеу мен жою үшін құрылыс құнының 20%-ы жұмсалады. Сондай-ақ, қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеуді де ескердік. Жылына шамамен 50-60 текше метр радиоактивті қалдықтар мен пайдаланылған ядролық отын шығатыны белгілі. Пайдаланылған ядролық отынды өңдеудің екі нұсқасы бар: немесе АҚШ-тағыдай сақтау (олар отынды көміп тастайды), немесе Еуропадағыдай қайта өңдеуге жіберу.
Қазіргі таңда атом электр станциясы 57 айда, яғни шамамен 5 жылда салынады. Бұл тек құрылыс мерзімі, бірақ одан бөлек құжаттарды дайындау қажет, сондықтан жалпы есеппен бізге 10 жыл керек. Алдымен біз жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін (ТЭН) аяқтап, сараптамадан өтуіміз керек, содан кейін Үкіметтің құрылысқа рұқсатын алуымыз қажет. Осыдан кейін жобалық-сметалық құжаттаманы (ЖСҚ) дайындау жұмыстары басталып, құрылыс жұмыстары басталады.
Атом станциясының құрылысы еліміздің экономикасын жандандырады. Бізде Ұлттық ядролық орталық бар, ол шетелдік компаниялармен, мысалы, жапон және француз компанияларымен жұмыс істейді. Олар осы елдердің атом энергетикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету және негіздеу бойынша жұмыстар жүргізуде. Біз бұл әлеуетті жоғалтқан жоқпыз, білімді мамандарымыз бар. Бізде үш зерттеу реакторы жұмыс істейді – Алматы маңындағы Ядролық физика институтында және Курчатовтағы Ұлттық ядролық орталықта. Зерттеу ядролық реакторларын пайдалану атом электр станциясының реакторларын пайдаланудан қиынырақ, себебі электр станцияларында стандартты режимдер бар: іске қосасың да, ол күнделікті жұмыс істей береді. Ал зерттеу реакторлары жедел жұмыс істеуді, эксперимент жағдайларын өзгертуді және басқа да талаптарды қажет етеді. Яғни, ол жерде адамдарда ядролық реакторларды басқаруда көп тәжірибе бар. Біз мамандарды әрқашан даярлап келдік және алдағы уақытта да даярлайтын боламыз. Бізде кадрлармен ешқандай проблема жоқ. Қазақстанға қайтып келген, бірақ басқа салаларда жұмыс істеп жүрген көптеген мамандарымыз бар.
Егер елде атом электр станциясы салынса, Чернобыльдегі сияқты апат болмайды. Чернобыль апатының себебі – үлкен қуаттылықтағы арналық реакторлар болды. Бүгінде мұндай реакторлар салынбайды, және біз де мұндай жобаларды қарастырған жоқпыз. Ал Фукусима апатында қайнап жатқан екінші буын реакторлары қолданылған, олар біршама ескірген. Біз тек 3 және 3+ буын реакторларын қарастырдық. Сенімді құрылым ретінде су реакторлары ұсынылды. Апаттық жағдай орын алса, барлық радиоактивті және басқа заттар энергия контейнерінің ішінде қалады, қоршаған ортаға ештеңе таралмайды. Яғни, қазіргі заманғы реакторлар өте сенімді деп айтуға болады.