ورىستار «ديەۆا» دەيدى. تۋرا ماعىناسىنان اۋدارىلعان قازاقشاسى «بيكەش» دەلىنىپ ءجۇر. ءجۇسىپ بالاساعۇن بۇل امالدى «بيداي باسى» دەپ اتاعان
وتكەن پايىمىمىزدا ايتقانداي، دۇنيەنى كۇيدىرىپ-جاندىرىپ شىلدە امالى ءجۇرىپ جاتىر. بابالاردىڭ بولجامىنا بايلانىستى جازعانىمىزداي: اپتا ىشىندە جاڭبىر دا جاۋدى، كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي دا وينادى، اڭىزاق كۇندەر دە از بولعان جوق.
كۇننىڭ قاتتى ىستىقتىعىنان اۋا، جەر قۇرعاپ، مەرزىمىنەن بۇرىن شوپتەردىڭ بۋىنى قاتىپ، سارعايا باستادى. «ۇركەر تولعاعى» امالىنىڭ كەلەتىن كەزى جاقىنداپ كەلەدى. مالعا دا، جانعا دا جايلى كەز باستالادى.
ۇركەردى ورىستار «ديەۆا» دەپ اتايدى. تۋرا ماعىناسىندا اۋدارىلعاندىقتان قازاقشاسى «بيكەش» دەلىنىپ ءجۇر. ال ءجۇسىپ بالاساعۇن «بيداي باسى» دەپ اتاعان ەكەن. «جەتى قاراقشىنىڭ» قىزىن ۇرلاعان ۇركەر وسى.
قازاق ۇركەر، تارازى، ءۇش ارقار جۇلدىزدارىن «بولەك تۋىپ بىرگە باتقان ءۇش جۇلدىز» دەپ ايتادى. ۇشەۋى دە جىلدىڭ ءار مەزگىلىندە تۋعانىمەن، ءبىر كۇندە – مامىر ايىنىڭ سوڭىنا تامان (جيىرما توعىز، وتىزى شاماسىندا) «جەرگە كىرىپ»، كورىنبەي كەتەدى. سونان سوڭ ۇركەر سارشا ايىندا (شىلدە)، تارازى تامىزدا تۋادى. سول شوقجۇلدىزدار شوعىرى كوزگە كورىنىپ، جۇپتاسىپ، كوككە كوتەرىلمەي، شىلدەنىڭ اپتابى باسىلمايتىن كورىنەدى.
اتالمىش ايدىڭ العاشقى ونكۇنى بىتىسىمەن جۇلدىزدار شوعىرى توپتاسىپ، جۇپتاسىپ، كوككە باعىت الدى. مىنە، سول ۇركەردىڭ («بيداي باسى») ءقازىر تولعاعى ءجۇرىپ جاتىر. اۋا رايىنىڭ تۇراقسىز بولۋى، كۇننىڭ كۇرت ىسۋى، جاڭبىردىڭ جاۋۋى، ءبارى-بارى وسى امالدىڭ سالدارى. ۇركەر تۋعان سوڭ جەر قۇرعايدى، كۇن ىسيدى، شوپتەردىڭ ساباعى قاتايىپ، ءوزى سارعايادى. بۇل مالعا دا، جانعا دا جايلى كەزەڭ.
وسى كەزدە سىر بويىندا، وڭتۇستىك وڭىرلەردە بيدايعا وراق تۇسسە، استىقتى ارقا ايماعىندا بيداي ماساعى قامىرلانىپ، باس بايلايدى، ول قاتايا كەلە دانگە، ءدان نانعا اينالادى. الەمگە اتى ايگىلى عۇلاما بالاساعۇننىڭ «بيداي باسى» دەپ ات قويىپ، ايدار تاعۋى وسىدان بولسا كەرەك. ۇركەر امالى جازدىڭ بەل ورتاعا كەلگەندىگىن بىلدىرەدى. بۇل مەزگىلدە كەيدە ۇزاققا سوزىلعان سىلبىر جاۋىن جاۋادى، كەيدە سارشا تامىزعا جالعاسقان قاپىرىق ىستىق بولادى.
ۇركەر كۇننىڭ شىعىسىنان شىعادى، وڭتۇستىكپەن جۇرەدى، كۇنباتىستان باتادى.
قازاق حالقىنىڭ جىل ساناۋى مەن كۇنتىزبەسى، مۇشەل ەسەبى مەن توعىس ەسەبىنە كوڭىل بولەدى. وسى ەسەپكە سۇيەنە وتىرىپ، مالشىلار ءار ايداعى امالداردىڭ قالاي وتەتىنىن شامالاپ وتىرعان. حالىق ءبىر جىل ىشىندە اينالىپ سوعىپ تۇراتىن ىستىق، سۋىق، قار، جاڭبىر، جەل، بوران، ايازدى بىلدىرەتىن امالداردى قاراستىرىپ وتىرادى. وسى امالدار ارقىلى جىلدىڭ ءار ايى مەن توقسانىندا بولاتىن اۋا رايىنداعى تابيعات وزگەرىستەرى مەن قۇبىلىستارىن حالىق اركەز نازارىنا ۇستاپ وتىرعان.
ۇركەر جۇلدىزىنان جيىرما كۇندەي كەيىن تارازى جۇلدىزى تۋادى. تارازى شوقجۇلدىزى شىلدەنىڭ ورتاسى اۋا شىعىستان كورىنىپ، كۇز، قىس بويى ۇركەردىڭ سوڭىن الا، باتىسقا قاراي اۋادى. تارازى تۋعاننان كەيىن سۇمبىلە تۋادى. ءسويتىپ، قوڭىر كۇزدىڭ ورتاسى اۋا، قارا كۇزدىڭ باسىندا ۇركەر باستاعان تارازى، سۇمبىلە (ءۇشارقار) جۇلدىزدار شوعىرى باتىسقا قاراي باعىت الادى. بۇل كورىنىس كۇن مەن ءتۇن تەڭەسكەنىن، ەندى كۇن ۇزارا باستايتىن مەزگىل-مەزەت جەتكەنىن بىلدىرەدى.
ءقازىر گريگوريانشا، شىلدە ايىنىڭ – 5ء-ى، اي كۇنتىزبەسى بويىنشا، – 29-ى، ەسكىشە (قازاقشا) – 10 كۇننەن كەيىن جاڭا اي باستالادى. اسپان دەنەلەرىنىڭ ءبىلدىرۋى بويىنشا، الداعى اپتادا كۇن شۋاقتى قالپىن ساقتايدى. جاۋىن-شاشىن كوبەيەدى، اپتا سوڭىنا قاراي سالقىندىق كورىنىس بەرۋى ىقتيمال.
بابالار بولجامى
شىلدە ايىنىڭ ەكىنشى ون كۇنىنە جاسالعان جورامال:
*كوكەك شاقىرۋىن تىيماسا، جاز ۇزاققا سوزىلادى.
*اعاش جاپىراقتارى سارعايا باستاسا – كۇز بەن قىس ەرتە تۇسەدى.
*ماسانىڭ ازايۋى اۋا رايىنىڭ ىستىق بولاتىنىنىڭ بەلگىسى.
*بۇلتتى كۇندەر ءجيى بولماق. «بۇلتتان شىققان كۇن اششى» دەگەن.