«ۇلتتىق كيىمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتا ءتۇستى. وسىلايشا ۇلتتىق كيىم كيۋ بىرتىندەپ قالىپتى كورىنىسكە اينالىپ كەلەدى. بۇل - وتە جاقسى ءۇردىس».
سىرت كەلبەتىمىزدەن ۇلتىمىزدى ايقىنداپ تۇراتىن ۇلتتىق كيىمدەرمىز جايلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ وسىلاي باعا بەرىپتى.
راسىندا بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق كيىم كيىپ جۇرگەندەر كوزىمىز ءجيى كورىپ ءجۇر.
قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى — حالقىمىزدىڭ تۇرمىس-سالتى مەن مادەنيەتىن كورسەتەتىن ەرەكشە مۇرا. ول تەك كۇندەلىكتى كيىم عانا ەمەس، سونىمەن قاتار حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا، اۋا رايىنا، الەۋمەتتىك جاعدايىنا بايلانىستى قالىپتاسقان. كيىم ۇلگىلەرى عاسىرلار بويى جەتىلىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ايشىقتاي ءتۇستى.
ۇلتتىق رۋحتى اسقاقتاتاتىن بۇل كورىنىستىڭ تامىرى تەرەڭدە ەكەنىن دە ەسكە سالىپ تۇراتىنداي. بۇگىن ۇلتتىق كيىم جايىندا ءسوز قوزعاۋىمىز تەگىننەن ەمەس. «ناۋرىزناما» 10 كۇندىگىنە ساي، 18 ناۋرىز – ۇلتتىق كيىم كۇنى.
ەلىمىزدە ءبىر كەزدەرى ۇلتتىق كيىم تۇرماق، ءبىراز ءسالت-داستۇر، ادەت-عۇرىپ كەنجەلەپ قالعانداي ەدى. قامزول مەن قاجەكەيدى تەك جاسى ەگدە تارتقان اجەلەرىمىزدىڭ ۇستىنەن نەمەسە كونەلەۋ كەلگەن ەسكى البومداعى بىر-ەكى سۋرەتتەن عانا كورەتىنبىز. سوسىن ناۋرىز كۇنى ساحنا ارتىستەرى، مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كيىپ شىققاندا قىزىعا دا تامسانا قارايتىنبىز.
سوڭعى ون جىلدىڭ كولەمى ەل حالقىنىڭ ءبارى جاپپاي ۇلتتىق كيىم كيمەسە دە، كوپتىڭ ۇستىنەن قازاق ەكەنىن ايقىنداپ تۇراتىن ۇلتتىق كيىمنىڭ ايتەۋىر ءبىر اتريبۋتىن كورىپ قالىپ ءجۇرمىز. كەيىنگى جىلدارى قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن قايتا جاڭعىرتىپ، زامانعا ساي، ءساندى ءارى ساپالى ەتىپ تىگۋدى قولعا العان وتاندىق ديزاينەرلەر مەن كاسىپكەرلەر دە از ەمەس. ورايى ءتۇسىپ، وسىنداي ءىستى قولعا العان ۇلتجاندى كاسىپكەر، ءسان ءۇيىنىڭ يەسى فاريدا مەرحاميتقىزىن سوزگە تارتۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. بۇل سالانى 1997 جىلدارى قولعا العان بىلىكتى كاسىپكەر قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى، ۇلتتىق كيىم نەگىزىندە قازىرگى زاماناۋي كيىمدەر، ارنايى كيىمدەر، ونىڭ ىشىندە اسكەري كيىم، شەكاراشىلار كيىمدەرى، تەمىرجولشىلاردىڭ كيىمى، مەكتەپ فورماسى، سالتاناتتى كەشتەردە كيەتىن ءساندى كيىمدەر، سونداي-اق كيىمنىڭ كوپتەگەن جاڭا ۇلگىسىن قۇراستىرىپ حالىققا ۇسىندى.
ۇلتتىق كيىم كيۋ تەندەنسياسى بۇگىنگى تاڭدا ساندە. وسى سالانىڭ بىلىكتى مامانى رەتىندە نەنى جەتىلدىرۋ كەرە، نەگە ءمان بەرۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ بەرەسىز بە؟
- --- ارينە، ۇلتتىق كيىم كيگەن وتە تاماشا! ۇلتتىق كيىم ۇلتتىق رۋحتى كوتەرەدى. ۇلت ەكەنىمىزدى بىلدىرەدى. ۇلت بولۋدىڭ ۇلكەنى – ءتىلى. تىلدەن كەيىن ۇلكەن نىشانى – كيىمى. باسقالارى سىرتتان تانيدى. بۇگىنگى تاڭعا دەيىن ءبىزدىڭ ۇلتتىق كيىمىمىز ءداستۇرلى ۇلتتىق كيىم جانە بۇگىنگى كۇنگە لايىقتالعان كيىم بولىپ جەتىلىپ كەلەدى. ال ەندى ءداستۇرلى ۇلتتىق كيىم ءسان-سالتاناتتى مەرەكەلەردە، ناۋرىز كۇنى قىزىلدى-جاسىلدى ۇلتتىق بۇرىنعى بوياۋسىز ۇلتتىق داستۇرىمىزدەگى كيىمدى كيسە، تاماشا. ارينە مەرەكەنىڭ مەرەيىن اسىرادى. ال ەندى كۇندەلىكتى ومىردە ۇلتتىق كيىمنىڭ ىشىندە بىزدە ۇلكەن پوشىمى جاعىنان ۇلتتىق كيىمگە ايەلدەرگە قامزول، ايەلدەردىڭ شاپانى، بەلدەمشە، جەلەتتەر كەلەدى. ال ەندى وسى فورمانى ساقتاي وتىرىپ، ءبىزدىڭ ۇلتتىق كيىمنىڭ ەڭ ۇلكەن ءبىر ەرەكشەلىگى - قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋلارى. وندا دا ولاردى باجىرايتپاي، كۇندەلىكتى ومىرگە لايىقتاپ، كوزگە وعاش كورىنبەيتىندەي ادەمى ەتىپ كيىپ جۇرسە جاقسى بولار ەدى. جەتىلدىرۋ بارىسىندا كۇندەلىكتى قاراپايىم بۇگىنگى تاڭنىڭ ماتەريالدارىمەن كيىپ جۇرسە. بارقىت، ءپۇلىش، ۆەليۋر دەگەن ماتالاردان عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە كوپ قولدانىلاتىن ماتالاردى ۇلتتىق ءسان ءسان بەرەتىن ويۋ-ورنەكتەردى ارالاستىرىپ، ۇلتتىق نىشاندارى بار ادەمى فورماسىمەن ادەمى بولىپ جۇرۋگە بولار ەدى.
ءقازىر جاس قىزدار بولسىن، كەلىنشەكتەر بولسىن ۇلتتىق كيىم دەگەن وسى ەكەن دەپ ءبارى بىردەي تاقيا كيىپ الادى. وسى قانشالىقتى دۇرىس؟ ۇلتتىق كيىم كيۋدە اركىمگە لايىقتالعان كيىم بار ما؟
- --- شىنىندا دا ءقازىر سولاي بولىپ تۇر. تاقيا نەگىزىنەن قىز بالا كەزىندەگى كيەتىن باس كيىم. كىشكەنە قىزداردان باستاپ، بويجەتكەن قىزدار كيەتىن. ال تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن باسقاشا كيىنگەن. ساۋكەلەنى ۇزاتىلعان كەزدە جانە ءبىر جىلعا دەيىن كيگەن ەكەن، ال حانىمدار نەگىزىنەن قاسابا كيگەن. قاسابا – تاقيا مەن سودان ءسال ارت جاعىندا ماتادان تىگىلگەن شاشىن جاۋىپ تۇراتىن باس كيىم. سۇلباسى دوڭگەلەك ەتىپ تاقياعا ۇقساستىرىپ پىشىلەدى دە، ارتقى جاعىنا نەمەسە جەلكەسىنە قاراي بىرتە-بىرتە ويىتقي تۇسكەن قۇلاماسى بولادى، ونىڭ ۇشى ايەلدىڭ ارقاسىنا قاراي توگىلىپ جاتادى. تاقيادان گورى ءبىزدىڭ قازاق ايەلدەرىندە ورامال، جاۋلىق تاعۋ كوبىرەك تانىلعان. ەندى جاۋلىقتى قازىرگى كەزدە اجەلەر تاعىپ ءجۇر كيمەشەكتىڭ ورنىنا. سوندىقتان كەلسىن-كەلمەسىن ۇپ-ۇلكەن حانىمدار تاقيا ەمەس، باسىنا جاراسىمدى ورامال نەمەسە قاسابا تەكتەس كيىمدەر كيىپ جۇرسە جاقسى بولار ەدى.
مەكتەپتەردە جاپپاي ۇلتتىق كيىم كيۋ قالىپتاسىپ كەلەدى. بۇعان كوزقاراسىڭىز قالاي؟
- بالا جەڭگە قاراپ وسەدى دەيدى. بالا ۇلتتىق كيىم كيگەندە شىنىمەن دە ۇلتتىق رۋحى كوتەرىلەدى. ءقازىر بىزدە مەكتەپ فورمالارى بار عوي، سوعان ۇلتتىق نىشان ارالاستىرىپ، ويۋمەن ادەمىلەپ كيۋگە بولادى. ال ەندى ءىس-شارالاردا، مەرەكەلەردە قىزىلدى-جاسىلدى ۇلتتىق كيىمدەردى كيۋگە بولادى. ايتپاعىم، مەكتەپ فورماسىن ۇلتتىق كيىمگە لايىقتاپ كيگەن دۇرىس بولار. ءبىرىڭعاي بولۋىنا ءمان بەرۋ كەرەك. مىسالى ءبىزدىڭ Air Astana-نىڭ بورتسەرىكتەرىنىڭ كيىمدەرىندە ۇلتتىق نىشاندارى بار عوي. كيىمنىڭ كۇندەلىكتى فورماسى بار ءارى ۇلتتىق نىشانى دا بار. مەكتەپ فورمالارى دا سولاي فورماسىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلتتىق نىشان قوسسا جاقسى دەگەن ويدامىن.
ءوزىڭىز ۇلتتىق كيىمدى قانشالىق ءجيى كيەسىز؟
- مەن ۇلتتىق كيىمدى وتە كوپ كيەمىن. ويتكەنى وسى سالادا ىستەگەننەن كەيىن ءوزى ناسيحاتشى بولايىن دەپ ءاردايىم تويلارعا، قوناققا، ۇلكەن جينالىستارعا ۇلتتىق كيىم كيىپ بارامىن.
فاريدا مەرحاميت قىزى، ءقازىر ۇلتتىق كيىم باعاتىندا ناقتى نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟ ءسىزدىڭ باستاماڭىزبەن اشىلعان «ەركە-نۇر» ءسان تەاترى مەن جۋرنالى وسى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەپ جاتىر ما؟
- مەن ءقازىر «ەركە-نۇر» ۇلتتىق كيىم شىعارۋ ءىسىن جالعاستىرىپ كەلەمىن. ءار جىلى جاڭا ونىمدەر وندىرەمىن. ءسىن تەاترىمىز جۇمىس ىستەپ تۇر. بيىلعى جىلى قىتايدىڭ چۋنسين قالاسىندا الەمدىك ەتنو-fashion فەستيۆالىن وتكىزبەكشىمىن. جۇڭگو مەملەكەتىمەن كەلىسىمشارتتا وتىرمىن. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق كيىمدى جاڭا ستيلدە دايىندا جاتىرمىز. «ەركە-نۇر» ءسان جۋرنالى ءقازىر توقتاپ تۇر.
ۇلتتىق كيىمدى دامىتۋ ارقىلى قازاقتىڭ بولمىسىن، تاريحىن ساقتاۋعا قوسىپ جۇرگەن ۇلەسىڭىز ءۇشىن كوپ راقمەت! ەڭبەگىڭىز ورلەي بەرسىن!
جاقىندا بۋرابايدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ناۋرىز مەرەكەسى تۋرالى جاڭا تۇجىرىمداما جايىن ءسوز ەتتى.بۇگىنگى تاقىرىپتى سول جيىندا پرەزيدەنتتىڭ ايتقان سوزىمەن قورىتىندىلاۋدى ءجون كوردىك.
«ەلىمىز ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن 14 ناۋرىزدان، ياعني امال كۇنىنەن باستاپ، ون كۇن بويى اتاپ وتەتىن بولدى. ءار كۇنگە ناقتى اتاۋ بەرىلدى. جۇرتشىلىق بۇل باستامانى جاقسى قابىلدادى. اسىرەسە، ناۋرىزناماداعى «ۇلتتىق كيىم كۇنى» قوعامنىڭ زور قولداۋىنا يە بولدى. ۇلتتىق كيىمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتا ءتۇستى. مەكتەپتەردە، ءتۇرلى مەكەمەلەردە، سونداي-اق، ءىرى كومپانيالاردا ۇلتتىق كيىمگە ءمان بەرىلە باستادى. سۇرانىسقا ساي تىگىن سەحتارى اشىلىپ، جاڭا برەندتەر، دۇكەندەر پايدا بولدى. بەت-جۇزدى تۇمشالايتىن قارا كيىمنەن گورى ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمىز الدەقايدا ارتىق. اسىرەسە، ايەلدەردىڭ ءداستۇرلى كيىمى وتە عاجاپ كورىنەدى. سەبەبى ۇلتتىق كيىم بۇل – ءبىزدىڭ بىرەگەي ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ ماڭىزدى كورىنىسى. ونى جان-جاقتى دارىپتەۋىمىز كەرەك».