ءومىر - ۇستاز! «ۇستاز» - ءسوزى ءون بويىنا جيناعان الەمنىڭ تىلسىمى. ۇستالىق ەتۋ، ادام بولمىسىنىڭ قالىبىن قۇيۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. جاس وسكەن تالدى قيسايتا ءوسىرۋ وڭاي، تۇزەۋ قيىن. بالانى تاربيەلەۋ قۇرساقتان باستالسا، ونى كەمەلىنە كەلتىرۋ ۇستامى بولعان ۇستازىنا بايلاناستى. ونى تاربيەلەۋ، قياعا ۇشىرۋ، ول ءۇشىن جانىن بەرىپ كۇيۋ ۇستازدىڭ عانا قولىنان كەلمەك. ۇستازعا جۇگىنۋ ءومىردىڭ زاڭى. ۇستازدىڭ ۇستامى تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
عاسىرلار ءوتۋى ۇستاز ۇعىمىن كوتەرمەسە، تومەندەتكەن ەمەس. زارۋلىك، قاجەتتىلىك سەنى ۇستاز الدىنا اپارارى انىق.
ا دەگەن ءارىپتى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان باستاپ ەركەلىگىڭدى كوتەرىپ، قاتەلىكتەرىڭدى كەشىرەتىن، ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتا وتىرىپ، مەيىرىم ماحابباتىنا بولەيتىن، تاربيەنىڭ تال بەسىگىنە تەربەتىپ، تاۋداي تالاپ ارقالاتاتىن، ءومىر داڭعىلىنا قول بۇلعاپ، سالىپ جىبەرەتىن ول سەنىڭ ۇستازىڭ.
ۇستاز ەڭبەگىنىڭ جەمىسى – شاكىرتى. ۇيرەتۋدەن جالىقپاعان جان ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورەرى حاق. شاكىرتىنىڭ توپتان وزا شابۋى، جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار بولعان ۇستازدىڭ شاكىرتىنە دەگەن قۋانىش سەزىمىنىڭ ءبىز بىلە بەرمەيتىن سىرلارى كوپ.
ۇستازعا دەگەن ماحاببات – شەتسىز، شەكسىز. ەكىنشى اناڭ، اقىلشىڭ. جۇزدەگەن ءتىپتى مىڭداعان ماماندىق بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ءار ماماننىڭ ءوز ىسىنە ادال بولۋىن، تالاپتى بولۋىن، سول ماماندىعىنىڭ شىڭعا شىعۋىنا، ءار جەتىستىكتىڭ ارتىندا تۇراتىنى ول - ۇستاز.
«ۇستاز – ۇلى ەسىم»! ۇلى ەسىمدەر قازاق دالاسىندا از بولعان جوق. سولاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى، ءبىز ءۇشىن اسا قاسيەتتى ەسىم احمەت بايتۇرسىن ۇلى. تۋعان حالقىنىڭ تاعدىرى الماعايىپ زاماندا تۋىلىپ، بار عۇمىرىن الاپات ارپالىستاردا وتكەرگەن، ۇلت ۇستازىنىڭ ازاپتى دا اۋىر، سان قيلى جولى، جانقيارلىق پەن وتكەن ءومىرىن سۋرەتتەۋ مەن ءۇشىن اۋىر دا جاۋاپتى ءىس. ماماندىعىم – ماقتانىشىم. ماماندىققا دەگەن ادالدىق ۇلگى تۇتار ۇلى دالانىڭ ەسىمدەرىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرۋ ازاماتتىق بورىشىم دەپ بىلەمىن.
قازاق دالاسىنا كىمدەر كەلىپ، كىمدەر كەتپەدى! ات جالىن تارتىپ مىنگەننەن باستاپ، ەردەن تۇسپەگەن، ازاتتىق جولىندا جاندارىن قۇربان ەتكەن ازاماتتار جەتەرلىك. شوق جۇلدىزداي جارق ەتكەن دارا تۇلعالاردىڭ ءبىرى – احاڭ (احمەت بايتۇرسىن ۇلى) دەسەم جاڭىلماعان بولارمىن. ساناۋلى عۇمىرىن سانالى عۇمىر ەتكەن، ساۋاتتى بولىپ ەلدىڭ ساۋاتىن اشقان، قاراڭعى قازاق كوگىنە كۇن بولىپ شىعار ءبىلىم سالاسىنىڭ اعارتۋشى ەكەندىگىنە تالاس جوق. ونىڭ ولەڭدەرى، جىر-جيناقتارى ۇيىقتاپ جاتقان ەلىنىڭ قۇلاعىنا ماساداي ءتيىپ، ويانۋىنا ىقپال جاسادى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى العاش شىعارماشىلىق جولىن ولەڭ، مىسالدار جازۋمەن باستادى. ولەڭدەرى، مىسالدارى ارقىلى سول كەزەدەگى حالىقتىڭ ارمان-مۇراتىن، مۇڭ-مۇقتاجىن، جۇرتتى وقۋعا، ءبىلىم-عىلىم ۇيرەنۋگە، ادامي بولمىس پەن ادامگەرشىلىك قاعيداتتارىنا ، ەڭبەكپەن، بىلىممەن عانا ۇشپاققا شىعارىن جىرلاسا، پاتشالىق رەسەيدىڭ قاناۋشى-وتارلىق ساياساتىن، شەكپەندىلەردىڭ الدىندا قۇلدىق ۇرعان وپاسىزداردى سىنادى.
ءبىلىم-عىلىم سالاسىندا ۇلكەن ەڭبەكتەر جاساعان احاڭ (احمەت بايتۇرسىن ۇلى) اراب جازۋى نەگىزىندە قۇرىلعان (اۋىز ەكى تىلدە توتە جازۋ دەپ اتالىپ كەتكەن) ءالىپبيدىڭ نەگىزىن سالۋشى. ءوزىنىڭ جوباسىن توپ الدىنا قورعار ساتتە دە 17 دالەل-دايەگىن، سەبەبىن تۇسىندىرە ايتقان ۋاجدەرى قۇلاققا ءسىڭىمدى، ايتار تىلگە جەڭىل بولدى. «بارلىق جۇرتتىڭ ءتۇرىنىڭ، تۇتىنعان، جولىنىڭ، مىنەزىنىڭ قانداي دا باسقا بوتەندىك بولسا، تىلىندە دە سونداي بوتەندىك بولاتىندىعى. جاسىنان قازاقشا جازىپ داعدىلانباعاندىقتان، كەيبىر نوعايشا، ورىسشا وقىعان باۋىرلارىمىز ءسوز جۇيەسىن، قيسىنىن كەلتىرىپ جازا المايدى» - دەپ ايتقان بولاتىن.
كوپ ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى گازەت شىعارۋ ماسەلەسى. ۇستىنەن جازىلعان دومالاق ارىزدارعا قاراماستان ەل اعالارى مەن جاعالىلاردان ءسوزىن وتكىزە وتىرىپ، جىلۋ جيناۋ ماسەلەسىنە دە دەن قويدى. گازەت ۇلكەن كۇش، ۇلكەن يدەولوگيا. قانشاما قاراجاتتى قاجەت ەتەتىن سالا. حالىقتىڭ ساۋاتتانۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىندىگىن ءبىلدى. وسىعان قاراپ اق گازەتتىڭ قانداي كەرەك ەكەنىن كورۋگە بولادى. شىعارۋداعى ماقسات قازاق اراسىنا ونەر-بىلىمنىڭ جايىلۋىنا باسشىلىق ەتۋ. ەلدى جاقسىلىققا باستاپ، جاماندىقتىڭ الدىن الۋ. دەسە دە كوپتەگەن قارسىلىققا تاپ كەلدى. احمەتتىڭ ورىنبورداعى كەزەڭى ءاليحان، ءمىرجاقىپتاي الاش ارىستارىنىڭ قولداۋىمەن «قازاق» گازەتاسى جارىق كورۋى. ارتىنا شام الىپ تۇسكەن پاتشا جەندەتتەرىنىڭ قيتۇرعى قۋدالاۋلارىنان، زاڭسىز ايىپتارىنان كوز اشپادى. قاس قىلعانداي كەزەكتى ءجونسىز تۇتقىنداۋ كەزىندە ۇيىنە زاڭسىز ءتىنتۋ جۇرگىزىلىپ، كۇشپەن الىپ كەتەدى. اياعى اۋىر ايەلىنە اۋىر ءتيىپ قۇرساقتاعى سابيىنەن ايىرىلادى.
قاراعىم، بۇعا بويىم، قامقور انام،
ارناپ حات جازايىن دەپ، الدىم قالام.
بارالماي وتىرىكشى بولىپ ابدەن
سەمەيدىڭ تۇرمەسىندە وتىر بالاڭ.
مال ۇرلاپ، كىسى ولتىرگەن ايىبى جوق،
وكىمەت ءور، زورلىققا بار ما شاراڭ.
ءۇمىتسىز شايتان بولسىن دەگەن ءسوز بار
جولدار كوپ ءجانناتقا دا تارام، تارام.
وق ءتيىپ ون ۇشىمدە وي ءتۇسىرىپ،
بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جاراڭ.
الدانىپ تاماعىما ونى ۇمىتسام،
بولعانداي جەگەنىمنىڭ ءبارى حارام!
كورگەن قۇقاي، بۇنىمەن اياقتالعان با؟! قاناتىنىڭ استىنداعى سەنگەن ادامى مۇحامەديارلار تۇرعاندا بۇل جالعاننىڭ جالاسى بىتەر مە؟ تالاي ساتقىندىق كورسەڭ دە، ءوز اۋىلىڭنىڭ يتتەرى قاپقانى قيىن عوي. جارقاناتتىڭ مىسالىمەن-اق تالايى كەش ءتۇسىندى. ەشكىم قاستىق قىلايىن دەپ قىلمايدى، ماجبۇرلەيدى. الاش ارىستارىمەن ەلدىڭ دامۋىنا ءبىر كىسىدەي ەمەس، مىڭ كىسىدەي جۇمىستار اتقاردى.
تۇرمەدەگى وقيعا كىم-كىمدى بولسا دا ويلاندىرارى انىق. پروتوكولدى ءوزىم جۇگىزەمىن دەگەن تەرگەۋشى احاڭنىڭ ءومىر جولىمەن تولىق تانىس ەكەنىن ايتادى.
- جاسىراتىنى جوق اۋەلگىدە پالە ىزدەپ وقىعانىم راس. ءبىراق... كەيىن... ءومىرىڭىز نەبەتكە اباقتى، ايداۋ، اڭدۋ، قۋعىنداۋ. ەندى ماعان ايتىڭىزشى! وسىنىڭ ءبارى قالاي؟ قاشان؟ قاي كەزدە جازىپ ۇلگەردىڭىز؟
احاڭ:
- بىرەۋ جۇمىس قىلامىن دەسە تۇرعان جەرىم جامان دەيدى، بىرەۋ ماڭايىمداعى ەلىم جامان دەيدى بۇلاردىڭ ءبارى بوس ءسوز. اباقتىدان ءجايسىز جەر جوق، ءبىراق اباقتىدا دا جۇمىس ىستەۋگە بولادى.
-وندا وعان نە زورلىق! ەشكىم اقى تولەمەسە...جارايدى، قازىرگىنىڭ كەيبىر جازۋشىلارى ەرتەڭ ماقتالاتىنىن ءبىلىپ وتىرىپ جازادى. ال، ءسىز شە؟ ەرتەڭ سوتتالاتىنىڭىزدى ءبىلىپ وتىرىپ جازدىڭىز عوي!
- بالام، ماقتالاتىن ادام دا، سوتتالاتىن ادام دا ءومىر سۇرەدى، ولەدى. ءبىراق ەكەۋىندەگى مازمۇن باسقا. جاقىن تۋىسىڭ، اينالا جۇرتىڭ، تۇتاس قاۋىمىڭنىڭ قورلىقتاعى ءومىرى سەنى تىنىش ۇيىقتاتا ما؟! بۇلار ءۇشىن قىلعان ەڭبەگىڭ ماقتان ەمەس، مىندەت! ازامات ءوز مىندەتىن اتقارعانى ءۇشىن ماقتانا ما؟ سوتتىڭ ءجونى باسقا اڭگىمە. بۇل ءبىزدىڭ ەركىمىزگە باعىنباي تۇر. الايدا تيتتەي دە وكىنىش جوق. مەندە مىنا سەن دە بۇگىن بارمىز ەرتەڭ جوقپىز. ادام ءومىرى سونداي قىسقا عانا. ءبىراق ەلىڭ ءۇشىن قىلعان ەڭبەگىڭ، تۋ قىلىپ كوتەرگەن تۋرا يدەياڭ جالعاسا بەرمەك. ول جالعاسا بەرسە ادامنىڭ دا ولمەگەنى، مىنە مازمۇن. سەندەر ولەردەي قورقاتىن الاش يدەياسى وسى عانا.
قوعامدىق-ساياسي ءومىرى ءبىر توبە. الاش پارتياسىنىڭ دايىنداعان توپتىڭ ىشىندە بولدى. الاش وردا وكىمەتىنىڭ قۇرامىنا رۋشىلدىق، جۇزشىلدىك كەسىرىنەن ەنبەي قالدى. ءبىراق تا قازاق ۇلتىنىڭ مەملەكەتتىك يدەياسىنىڭ قۇرۋشى توپتىڭ ىشىندە بولۋى ءوز زامانداستارىنىڭ اشىق مويىنداۋى ەدى. ماسكەۋگە كەلىسسوزگە «الاش» وردا اتىنان بارۋى، احاڭنىڭ ىقپالىمەن الاشوردا باسشىلارىنىڭ مۇشەلەرىنە كەشىرىم جاريالادى. قوستاناي ايماعىن (ۋەزىن) چەليابينسك وبىلىسىنا قوسۋ تۋرالى شەشىمىنە قارسى بولىپ، قازاقستان قۇرامىنا قايتاردى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەملەكەت ىسىندە جۇرسە دە، جان قالاۋى اعارتۋشىلىق، ۇستازدىق جولىنانا اينىعان ەمەس. 1921-1925 جىلدارى ورىنبوردا، 1926-1928 جىلدارى تاشكەنتتەگى قازاق حالىق اعارتۋ ينستيتۋتتارىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، مادەنيەت تاريحى پاندەرىنەن ساباق بەردى. الامتىداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى پروفەسسور قىزمەتىن اتقاردى. الاش وردا يدەياشىلدىعىمەن، ۇلتشىلدىعىمەن كوزگە تۇسكەن احاڭ وزگە دە الاشتىقتارمەن بىرگە تۇتقىندالىپ ماسكەۋدە تەرگەلدى. العاشقى ايىپتاۋلاردى اتۋ جازاسىنا كەسىلسە دە، جازاسى اۋىستىرىلىپ، كونسلاگەرگە اۋىستىرىلدى. ايداۋدان ايداۋ، سوتتىلىقتان سوتتىلىق احاڭنىڭ دەنساۋلىعىن اينالىپ وتپەدى. ءومىردىڭ نەبىر قيىن قىستاۋ جەرلەرىمەن ءجۇرىپ، تالاي ازاپتى كورسەدە رۋحىن، جىگەرىن وشىرە المادى. م.گوركييدىڭ جۇبايى پەشكوۆانىڭ كومەگىمەن مەرزىمەن بۇرىن بوساتىلىپ، الماتىعا قايتا ورالدى. تاعدىر اياعان با! سوتتالعان، ايداۋدا جۇرگەن ادامعا كوپ جەر ارقاسىن توسەدى. تۇراقتى جۇمىسقا دا قابىلدانباي، ءار جەردە ۋاقىتشا جۇمىستار اتقاردى. اتار تاڭ، كورەر كۇننىڭ دە سوڭعى ساتتەرى جاقىنداي ءتۇسۋى اينالعان جاۋدىڭ الماي قويمايتىنىن اڭعارتسا كەرەك. قاسىرەتتى 37ء-نىڭ قۇرساۋىندا قالىپ، 8 جەلتوقساندا اتىلدى. احاڭ ولمەدى قايران ارىس، الاش ءولدى.
احمەت اتامىزدى 3-4 بەتپەن سۋرەتتەپ، سيپاتتاۋ، ەڭبەكتەرىن توڭكەرە جازۋ تالاي كىتاپقا ازىق بولارى ءسوزسىز. ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس مىنەزدەن دەپ ءاليحان اتامىز ايتقانداي، ۇلتقا، ۇستازدىق جولىنا ادال بولدى. ال ادالدىق ادام بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. ءتۇرلى سىناقتان سۇرىنبەي ءوتۋ دە ەرلىك.
ۇلى دالانىڭ ۇلى تۇلعالارى قاشاندا ەل ەسىندە. دەسەكتە احاڭنىڭ ەسىمى رەپرەسسيا، قۋعىن-سۇرگىندەردى قايتا اقتاۋ كەزىندە جارىققا ءبىراق شىعادى. كىتاپ، ولەڭدەرى، جىر-جازبالارى قايتا باسىلادى.
ۇرپاقتار ساباقتاستىعى كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ دا ۇلى ءىستى جالعاستىرۋىندا. ول - ۇستاز! ول – پەداگوگ، ول – باسشى. ول – اقىن. بار ءومىرىن ۇستازدىققا ارناۋ احاڭداي تۇلعالاردىڭ الدىنداعى پەرزەنتتىك بورىشى. ۇيعىر (قارادالا) اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى، وبلىس اكىمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىنىڭ العان. سەبەبى ءار ۇستاز وسىنداي دارەجەگە لايىق. احاڭمەن بىرگە بولماسا دا، ءبىر داۋىردە تۋىلعان، بىرگە جۇرمەسە دە ماقسات-مۇراتى ءبىر، بىرگە ديدارلاسپاسا دا ايتار ويى ورتاق، ول - مەنىڭ اكەم!
ۇستازدارىم وي قۋىپ وتىراتىن،
ءبىرىن-بىرى اقىلمەن تولتىراتىن،
قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشتاي
سۋسىنداتىپ بىلىممەن ءنار قۇياتىن.
وزدەرىڭدى ساعىندىم، ساعىندىردىڭ،
قويناۋىندا قالىڭدار اعىم جىلدىڭ،
ءتىرى جۇرگەن ساناۋلى اقىلمانىم
جەلىسى بوپ جۇرسىڭدەر جازار جىردىڭ.
ۇستازدىقتى مەن داعى يەلەندىم،
ۇستاز ۇعىم، نەتكەن سەن كيەلى ەدىڭ،
ۇستازدىق پەن ۇلىلىق ەگىز ۇعىم
سارقىتىڭ بولىپ كەلەدى جۇرە بەرگىم.
يا، ۇستاز ۇعىمى قاشاندا كيەلى. اكەم 1940 جىلى جىلى قاراپايىم شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى دۋلاتبەك ەسكى وقۋعا جەتىك، اۋىل بالالارىنىڭ ساۋاتىن اشقان. سوزگە شەشەن، يمانىنا بەرىك جان بوعان دەسەدى.
ول تۋرالى: دۋلاتبەكتىڭ بىلىممەن اتى شىققان،
الىسقاندى قايراتىمەن الىپ جىققان،
ەسكى وقۋعا جەتىلگەن مولدا اكەمىز
الدىنان تالاي شاكىرت ءبىلىم العان،
كەدەي تاپتىڭ كەيىستى بەل بالاسى،
قوسشى كەزدە بولىپتى ەل اعاسى،
ومىرىندە مال باعىپ تەرىن توگىپ،
جەتپىس تورتتە جابىلدى يللالاسى.
بالىقىزبەن كوڭىلى كورىكتەنىپ،
ءومىرىنىڭ ۇلگى بولعان قالعان جاسى،- دەپ نەمەرە ءىنىسى س.مۇحامەدييەۆ ەسكە الادى.
اكەم اۋىلداعى جەتى جىلدىق مەكتەپتى ءبىتىرىپ، اقسۋ اۋىلىنداعى اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى بىتىرەدى. تالعارداعى اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىندا وقىپ، سىرتتاي اۋىسقاننان كەيىن لەنين كولحوزىندا ءار ءتۇرلى شارۋاشىلىقتا جۇمىستار اتقارادى.
جەتىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىندە اق ۆلكسم مۇشەلىگىنە ءوتىپ، شارۋاشىلىقتا ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەردىڭ ارقاسىندا ەڭبەگى باعالانىپ باستاۋىش كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالادى. ول كەزدەگى ۆلكسم مۇشەلەرىنىڭ ەڭبەككە دەگەن قۇلشىنىسى وتە جوعارى بولاتىن. ولار شارۋاشىلىقتىڭ بارلىق سالاسىندا جاستىق جىگەرمەن، كۇش-قايراتى تاسىعان ازاماتتار بولاتىن. سونىڭ ناتيجەسىندە 20 جاسىندا كپسس مۇشەلىگىنە كانديدات ەتىپ قابىلداپ، مۇشەلىگىنە وتەدى. بۇلدا ءبىر ەڭبەككە دەگەن، بىلىمگە دەگەن تالپىنىستىڭ ناتيجەسى. 1962 جىلى قازاقستان لكسمنىڭ ءحىى سەزىنە دەلەگات بولىپ سايلانىپ وزبەكالى جانىبەكوۆتى 1 حاتشى ەتىپ سايلانۋىنا ەل قاتارلى ماندات كوتەرەدى.
اسكەر بورىشىن وتەگەننەن كەيىن 1965 جىلى كازگۋ-دىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ەڭبەك جولىن نارىنقول اۋدانىندا ينسپەكتورلىقتان باستاپ، الماتى وبلىستىق نارىنقول، كەگەن جانە ۇيعىر اۋداندارى بويىنشا ادىسكەر ينسپەكتورى قىزمەتىندە بولىپ، 1972 جىلى تۋعان اۋىلىنا ۇستازدىق قىزمەتىنە اۋىسادى.
«ءمۇعالىم – مەكتەپتىڭ جۇرەگى» (ا.بايتۇرسىنوۆ) دەگەن قاناتتى ءسوزدى تۋ قىلىپ بەرىك ۇستاپ، ماماندىعى بويىنشا ءوز ءپانىن جان-جاقتى يگەرۋگە باسا كوڭىل اۋدارىپ، دەن قويادى. وقۋشىلارىنىڭ بىلىمگە، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. اكەم ەستەلىكتەرىنىڭ بىرىندە: «ءبىز العاش مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان كەزدە وقۋلىق، قاعاز-قالام وتە تاپشى بولاتىن. بۇكتەمەلى سارى قاعازدى داپتەر رەتىندە قولداناتىنبىز. ءتىپتى كوشەنىڭ توپىراعىن، قاي جەر ىڭعايلى بولسا سول جەردى تەگىستەپ جازۋ جازا كەتەتىنبىز. ال ۇستازدارىمىز بولسا ەكى ايلىق، التى ايلىق كۋرستاردى بىتىرگەندەر ەدى. سوعان قاراماستان ولار ءوز بار بىلگەن بىلىمدەرىن بىزگە ۇيرەتەتىن».
پاك كۇنىم ءسابي – شاقتارىم،
شاڭداتىپ شىبىق مىنەتىن.
جارىسا شاۋىپ الاڭسىز
بەيكۇنا كەزدەر كۇلەتىن.
ويىنعا تويماس كۇندەرىم،
ارمانسىز كەزىپ تاۋ-تاستى.
شالعىنعا اۋناپ كوز كورىم
قۇمارتىپ كوگال ءيىسىن.
تاعى ءبىر جازىلعان ەستەلىگىندە «ءبىز مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە احمەت بايتۇرسىنوۆ تۋرالى ءبىر ءسوز ايتىلمايتىن. ونىڭ باستى سەبەبى ولار ۇلتشىل، كەڭەس وكىمەتىنىڭ قاس جاۋى رەتىندە قاراستىرىلاتىن. ءتىپتى جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ جۇگەننىڭ وزىندە «الاش» ارىستارىن اۋىزعا العىزبايتىن، تيىم دا سالاتىن. ىبىراي التىنسارين، سۇلتانماحمۇد تورايعىروۆ، ءسابيت دونەنتايەۆ شىعارمالارىمەن تانىس بولاتىنبىز». يا قيتۇرقى ساياسات ءوز قاعىنان ءوزىن جەرىتۋگە اكەلدى. ءبىزدىڭ ەل بولىپ، مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋىمىزدا الاش ارىستارىنىڭ ەڭبەگى ۇشان تەڭىز.
ۇستاز بولۋ – جۇرەكتىڭ باتىرلىعى،
ۇستاز بولۋ – سەزىمنىڭ اقىلدىعى،
ۇستاز بولۋ – مىنەزدىڭ كۇن شۋاعى
ۇستاز بولۋ – ادامنىڭ اسىلدىعى.
ادام ءبىر جىلدىعىن ويلاسا ەگىن ەگەدى، بار عۇمىرىن ويلاسا اعاش ەگەدى، عاسىرىن ويلاسا ۇرپاق تاربيەلەيدى دەگەن. ۇستازدىق قانمەن كەلەدى. ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس ۇيرەتۋدەن بالاعا. ۇستازدىق ەتكەن جىلداردا ءمۇعالىم بولىپ قانا قويماي، باسشىلىق قىزمەتتەردى اتقاردى. ءوز كەزىندەگى بەرىلگەن پىكىرلەردى سارالاساق جوعارى ءبىلىمدى، تەوريالىق جانە پراكتيكالىق دايارلىعى مول، ادىستەمەلىك شەبەرلىگى قالىپتاسقان تاجىريبەلى ۇستاز. تاريحشى رەتىندە وقۋلىقپەن شەكتەلمەي، دەرەكتى قۇجاتتاردى، تاريحي دادەلدەمەلەردى، قاناتتى سوزدەردى سۇرىپتاپ ايتادى، جازادى. «سەلو مەكتەپتەرىندە وقۋشىلاردى ەڭبەككە باۋلۋ»، «حالىقتىق پەداگوگيكانى ساباقتا جانە ساباقتان تىس جۇمىستاردا قولدانۋ» اتتى تاقىرىپتاردا جازعان جۇمىستارى جوعارى باعالانعان.
ۇستازدىق بىلىممەن قاتار شىعارماشىلىقتى تا دا قاجەت ەتەدى. جىردى جانىنا جاقىن تۇتتى. تاقىرىپتارى وتانعا، ەلگە-جەرگە، ۇستازدىق جولىنداعى جاندارعا ارنالدى. اقىندىق ءتاڭىردىڭ بەرگەن ءتاتتى سىيلارىنىڭ ءبىرى. اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا، گازەت-جۋرنالداردا شىعىپ وتىردى. دانەش احمەتوۆتىڭ «قىران جانارىنداعى عۇمىر» كىتابى ءوز اۋزىمەن ايتىلىپ، جازىلدى. ەكى بىردەي جىر-جيناق كىتاپتارىنىڭ اۆتورى بولدى.
قاي اقىن ءوز ەلىنە، ءوز جەرىنە جىر ارنامادى دەسەڭىزشى. اكەمنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى كەيبىر وتانعا، ەلگە، جەرگە دەگەن ولەڭدەرىن ۇسىنعىم كەلىپ وتىر.
تاۋ بەسىگىم تۋعان جەر تەربەتىلگەن،
كوڭىل كۇيى تاسقىنداپ، سان شەرتىلگەن.
باستاۋ الىپ وزىڭنەن بالا قيال
تاۋ-تاسىڭمەن تالاسىپ كوككە ورىلگەن.
بولماسا دا كولدەرىڭ، شالقار ايدىن.
ساۋلەسىمەن شومىلدىم كاۋسار ايدىڭ
تاۋ بوكتەرلەپ كوشكەندە بۇيرا بۇلتتار،
قۇشاعىندا بولەنەم قالىڭ ويدىڭ.
تازا اۋاڭدا سايراڭداپ جەلپىندىرگەن،
جىر قۇمارلىق جانىما جەلىك بەرگەن.
سەنەن الىپ كۇش قۋات تەڭدەسى جوق
سەن دەپ سوققان جۇرەككە ەرىك بەرەم، - دەسە،
كەلەسى ءبىر ولەڭىندە:
سۇمبە مەنىڭ سۇپ-سۇيكىمدى اۋىلىم،
سىرعا تۇنعان، نۇرعا شومعان باۋىرىڭ،
شىرشا، تالدار سىلانادى نازدانىپ
جاۋىپ وتسە نوسەرلەتىپ جاۋىنىڭ.
ۇلى تاۋدان قىزىل اراي تاڭ قۇلاپ،
قۋانىشتان سىلق-سىلق كۇلىپ بال بۇلاق.
قىستا مۇز بولىپ، جازدا تىنباي اعادى
ساعىنىشىن جىرعا بولەپ سارىبۇلاق.
سايىن دالا قۇشاعى كەڭ انامداي،
سەن بار جەردە ۋايىمىم جوق، جاعام جاي.
مەن سۇمبەگە كەلگەن كەزدە ءوزىمدى
سەزىنەمىن كۇناسىز پاك بالاداي، - دەپ جىرلايدى.
ءوز ولەڭ-جىرلارىمەن جىرلاپ قانا قويماي بولاشاق ەلدىڭ ەرتەڭى ۇلاندارىنا رۋحتى جىرلارىمەن جىگەر بەرەدى. ارىپتەسىنىڭ ارناۋىندا: «قاسيەتىنەن اينالايىن تۋعان جەردىڭ،
اقىن قىلىپ جىبەرگەن تاريحشىنى» دەۋى دە تەگىننەن ەمەس. ۇستازدىق ەتكەن جىلدارىندا «جۇرەكتەگى جازۋلار»، «سارىالا كۇز ساعىنىش» اتتى جىر شۋماقتارى ءوز وقىرماندارىنا جول تارتتى. ۇستازدىقتان العان شابىت جىر بولىپ توگىلدى. احاڭ دا ۇستاز، ءارى اقىن. تەگىندە ۇستاز دەگەن ۇلى جولدا جۇرگەن ادامنىڭ جۇرەگى جۇمباق، كوڭىلى سىرشىل كەلەدى. ايتار وي، بىلدىرەر كوڭىلىن قاعاز بەتىنە شۋماق بولىپ ورىلەتىن سياقى.
ۇستاز دەگەن ۇعىم نەتكەن كيەلى،
ءاربىر ءسوزى ءومىر-داستان جۇيەلى
سەزىمى ونىڭ اق پەرىشتە ماڭگىلىك
شاكىرتىمەن بىرگە جاساپ جۇرەدى.
ءون بويىنا ءبىلىم كەنى جينالعان،
شەجىرەدەي ۇشىراسار ءجيى الدان،
بار عىلىمنىڭ باستاۋ كوزى – قاينارى
مۇسىندەلگەن تەڭدەسى جوق.
ۇستاز دەگەن قۇرمەتتى اتى قانداي؟
الاۋ بولىپ لاۋلاپ جانىپ جاتقانداي،
نۇرىن توگىپ، شۇعىلالى شۋاق بوپ،
اداستىرماس تۋرا جولدا تۋعان اي.
اعا ۇپاقتىڭ قاسيەتتى جولى ۇرپاقتان-ۇرپاققا ونەگە. ۇستازدىق ەتكەن جىلدار مەن جولدار اركىمنىڭ جۇرەر سوقپاعى ەمەس. قازاق ۇلتىنىڭ، قازاق ۇلاندارىنىڭ ءبىلىم الۋىنا، تانىم كوكجيەگىن ارتتىرۋدا ۇستاز ءرولى ەرەكشە. اكەمنىڭ دە ءبىلىم قاينارىنان العان دۇنيەسىن وزگەگە بەرە الۋ مىڭداعان شاكىرتتەرىنىڭ الدىنداعى مىندەتى پارىزى بولماق.
جوق، جوق سونگەن جوق! ولگەن جوق ولار. بويىنداعى كۇللى كۇش-قۋاتىن، بارلىق مۇمكىندىگىن ەزگىگە تۇسكەن ەل ءۇشىن سارقا جۇمساعان ساڭلاق ەرلەر. قارا جەردىڭ بەتىندە قازاق بار دا سەندەر بارسىڭدار. ەندىگى ۇرپاق سەندەر باسىپ وتكەن ىزدەرىڭنىڭ توپىراعىنا كوزىن سۇرتەر. كوڭىل تولقىتار! ءالى تالاي جىر ەتەر، قۋات الار! جازعان جازبانىڭ سوندايلىق ءسۇيىنىش سوزدەردىڭ ءبىر پاراسى ەدى. كۇردەلى ۋاقىت تۋدىرعان كۇرەسكەر پەرزەنتتەر وزدەرى جان سالىپ قورعاعان قاسيەتتى مەكەندەرىندە، بەدەر-بەلگىسى دە جوق بەيىتتەرىندە ءار قازاقتىڭ جۇرەگىنەن سەبىلگەن ءبىر ءبىر ۋىس توپىراعى دەپ بىلەرسىزدەر. قيىن زامان مىقتى ادامداردى دۇنيەگە الىپ كەلدى. مىقتىلار قۇرعان زاماندى ۇستاپ تۇرۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
