ءومىر سونداي كۇردەلى. ەشكىمنىڭ دە الدىندا ۇنەمى داڭعىل جول جاتپايدى. سوقتىقپالى، سوقپاقتى تار جولدارعا دا تۇسەمىز. اداسىپ ءجۇرىپ، جول تابامىز. ءومىردىڭ ءوزى ۇلكەن ۇستاز. وتكەننەن ساباق الىپ، تاجىريبە جيناپ، ەسەيەمىز دەگەندەي. ءبىز بۇگىن اكە تۋرالى ءسوز قوزعايمىز. الەۋمەتتىك جەلىدە وسى تاقىرىپتا پىكىر بولىسكەن، وي ايتقان جانداردىڭ سىرىنا ۇڭىلەمىز.
«قارتايعان شاقتا قايتەسىز؟..»
اۋەلى وسى تاقىرىپتى نەگە جازعىم كەلگەنىنەن باستايىن. ۇلكەن شاھاردان بۇرىنعى ارىپتەسىمدى كەزدەستىرىپ قالدىم. اناسىنىڭ وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن قايتىس بولعانىن ەستىگەن ەدىم. ءوزىنىڭ، اكەسىنىڭ جاعدايىن سۇرادىم.
– ءالى كۇنگە تاڭەرتەڭ تۇرىپ، بەيىت باسىنا بارىپ كەلەدى. جانىما باتادى جالعىزدىعى. كوپ كۇرسىنەدى. مامام ەكەۋىنىڭ ماحابباتى ەل قىزىعاتىنداي بولعان عوي نەگىزى. داستارحان باسىندا ەكەۋمىز عانا وتىرامىز، ءۇنسىز ءشاي ىشەمىز. مەن دە تۇرمىس قۇرمادىم. ۋاقىت ءوتىپ بارادى..، – دەدى ول.
ءبىر ايەلدىڭ بۇرىن ءبىر ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعانى وسى رەتتە.
– ۇيدە وڭكەي قىزبىز. شەشەم قايتىس بولدى. ۋاقىت وتە، الدىمىز تۇرمىس قۇرىپ كەتىپ جاتتى. اكەمە ۇيلەنۋ كەرەك بولدى. سوندا مەن قايتىس بولىپ كەتكەن شەشەمدى قىزعانىپ، ۇيدە جۇرگەن بوتەن ايەلدى ەلەستەتە الماي، «ءسىز ۇيلەنەتىن بولساڭىز، مەن ۇيدەن كەتەم» دەپ تەنتەك مىنەزىمە باستىم. ول ارەكەتىمنىڭ تەرىس ەكەنىن كەيىن تۇسىندىك قوي، – دەگەن ەدى.
Facebook-تەگى پاراقشاما وسى جايتتى جازدىم. تاقىرىپ كوپشىلىكتى بەي-جاي قالدىرمادى، كوزىقاراقتى وقىرماندارىم پىكىرلەرىن قالدىرىپ جاتتى.
گۇلجان امانگەلدى قىزى:
– ەركەكتىڭ الدىندا ايەلى كەتكەن جامان. ومىردەگى ەڭ قورقىنىشتىسى دا سول.
گۇلىماي ءابىش قىزى:
– ەشبىر ادام بالاسى جالعىز بولماعانى ءجون. جالعىزدىقتان قۇتقارۋ كەرەك. ارەكەتپەن كومەكتەسپەسە دە، كەڭەس بەرىپ، نيەت قوسىپ.
راۋزا تەمىرعالييەۆا:
– ەر ادامعا جالعىز قالۋ ءتىپتى جامان. ارتىق ايتسام، اللا ءوزى كەشىرسىن مەنى، ايەلىنىڭ ارتىندا كوبىنە جارىن باعالاماعان ەركەكتەر قالادى. نيەتى ءتۇزۋ ەركەكتەر ايەلىنەن بۇرىن كەتەدى.
بەكمىرزا سىرىمبەت ۇلى:
– ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق. ەكەۋىنىڭ بىرەۋى ءبىرىنشى بولىپ كەتەدى.
ءبىراق ەر ادامنىڭ ءبىرىنشى كەتكەنى قولايلى. كەلىنى قانشا جاقسى بولسا دا، ۇلكەن كىسىنىڭ جاعدايىن جاساي المايدى. ىڭعايسىزدىق تۋدىرادى. قاريالار امان بولسىن!
ناكو قابدىقايىر قىزى:
– اكەم «مەنى باقىتتىڭ الدىندا السىن» دەپ وتىرۋشى ەدى، شىن تىلەگەن ەكەن، كەتە باردى ەندى نەمەرە قىزىعىن كورەدى دەگەندە...
مايرا ايتۋار:
– ءبىر تانىس كىسىنى بىلەمىن، ايەلى قايتىس بولا سالا باسقا ايەلگە كەتتى...
تولەن رامازان ۇلى:
– ناعاشى اجەم قايتقاننان كەيىن اتام كەمپىر الماقشى بولعان. قىزدارى قارسى بولعان ەكەن: «قارتايعان شاقتا قايتەسىز. قوناقتاپ ءار قىزىڭىزدىڭ قولىندا بىرەر اي تۇرمايسىز با؟..» دەگەندەي. «ە-ە، سەندەر نە بىلەسىڭدەر؟!» دەپ، ءبارىبىر ۇيلەنىپ الىپتى ناعاشى اتام. ول كەزدە، شامامەن، 70-75-تەردە ەكەن. ناعاشى اتام 100-گە جاقىنداپ قايتتى. سوندا انامنىڭ: «كەمپىر العانى دۇرىس بولىپتى، وزىمەن-وزى وتىردى. 25 جىل ىشىندە ءبارىمىزدى مەزى ەتەر ەدى»، – دەگەنى ەسىمدە.
اينۇر ساعييەۆا:
– ەر ادامنىڭ ۇيلەنىپ العانى دۇرىس. ءۇيدىڭ بەرەكەسىن ايەل كەلتىرەدى.
رايا تۇياباقوۆا:
– مەنىڭ قۇربىم جالعىزدىقتان شارشادىم دەپ ءجۇردى. ءبىر كۇنى كورشىسىنىڭ تانىستارى ايەلى قايتىس بولعان ءبىر كىسىمەن تانىستىرادى. ول كىسى تۋىستارىن جيناپ، «مىنا كىسىمەن باس قوسامىن. كىر-قوڭىمدى كەلىنگە جۋعىزۋعا ۇيالامىن. ەرتەڭگى كۇنى اۋىرعاندا دا قارايتىن ادام كەرەك، ءبارى جۇمىسقا، ساباققا كەتەدى، كۇنىمەن جالعىز وتىرامىن. بۇل ويىما نە دەيسىزدەر؟» دەيدى. كەلىن-بالا، باۋىرلارى قۋانادى. كافەدە داستارحان جايىلىپ، ءبىز قۇربىمىزدى ۇزاتتىق. ءقازىر ءۇي-ىشى ريزا. كەلىن جۇمىستان كەلگەندە ءۇي جيناۋلى، تاماق دايىن، بالالار توق. داستارحاندى جايناتىپ وتىر قۇربىم. نەمەرەلەر «اپالاپ» ەركەلەپ ءجۇر. كەشە كەلىپ اڭگىمەلەسىپ كەتتى. جاسى 63-تە، كۇيەۋى 70-تە. ەش ايىبى جوق، شۇيىركەلەسىپ ءشاي ىشەدى، نەمەرەلەردى قارايدى.
جانار جىلاندى:
– جالعىز-جارتى ادامدار بولماسا دەپ تىلەيمىن. تەڭىن تاۋىپ جاتقانداردى كورگەندە قۋانامىن.
بارىڭدى باعالاعىن
Instagram پلاتفورماسىندا وسى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ايكا ەسىمدى قولدانۋشىسى قولىن ارتىنا ۇستاپ، اقىرىن اياڭداپ كەلە جاتقان اكەسىن الىستان سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الىپ سالىپ، استىنا «جانىم، اكەشىم! ەر ادامنىڭ ارتتا قالعانى وتە قيىن ەكەن. انامىز كەتكەلى قانشا جىلدار بولدى! اكەمىزگە ۇل-قىزدارى توي جاساپ بەرەيىك دەسەك، كونبەي وتىر. جانىمدا انالارىڭ جوق، جالعىز ءوزىم قالاي شىعامىن ورتاعا دەپ. وسىناۋ ومىرىمدە ماعان ەڭ اۋىر اسەر ەتكەن ءسوز وسى بولدى...» دەگەن اسەرلى جازبا قالدىرعان بولاتىن. بۇل جازبا دا كوپتىڭ نازىك كوڭىلىن ءبىر تەربەپ الدى.
– مەنىڭ دە 39 جاسىمدا كەلىنشەگىم قايتىس بولدى. بەس جىل ءوتتى، جالعىز ءوزىم ەش جەرگە بارعىم كەلمەيدى. ءۇي، جۇمىس، بالالارىم، باسقا ەشنارسە قىزىق ەمەس.
– اكەم مارقۇم مامام كەتكەن سوڭ ءۇش جىل شىداپ، اۋىرىپ، تۇرا الماي، ارتىنان كەتتى. جاس كۇندەرىندە كەزدەسكەن ءبىر تال بار ەكەن، سونىڭ تۇبىندە جۇزدەسەمىز دەپ ۋادەلەسىپتى كوزى تىرىسىندە. سوندا كۇتەتىن بولامىن سەنى دەگەن عوي انام...
– مەن دە جەڭگەمنەن ايىرىلدىم. اعامدى كورسەم، جۇرەگىم قاتتى اۋىرادى. جارىم كوڭىل بولىپ قالادى ەكەن عوي ەر ادام.
– ەر ادامنىڭ ايەلىنىڭ ارتىندا قالعانى قيىن. مەنىڭ اكەم دە كوپكە بارمادى، انامنان كەيىن ەكى جىلدان كەيىن قايتتى. سوندا قانشا كوڭىلىن تابۋعا تىرىسىپ، ۇلكەن- كىشىمىز تۇگەل بايەك بولىپ، بارلىق ءدامدىنى الدىنا قويىپ، جاعاسىن دا كىرلەتپەي، ادەمىنىڭ ءبارىن ۇستىنە جاپسىرىپ جاتساق تا، جەتىمنىڭ كۇيىن كەشكەندەي مۇڭايىپ ءجۇرەتىن، ءۇنسىز ويلانىپ وتىراتىن ساتتەرى وتە كوپ ەدى...
– ەركەك ايەلى كەتسە ەشكىمگە كەرەكسىز ادامداي، كىشكەنتاي قورعانسىز بالاداي جاۋتەڭدەپ قالادى. ءبارى ءوتىپ كەتكەن سوڭ وكىنبەس ءۇشىن، بارىڭدا باعالاۋ كەرەك سوندىقتان.
– انام 57 جاسىندا قايتقاندا اكەم 59-دا ەدى. ءۇش جىلدان سوڭ «مەن ۇيلەنسەم قايتەدى؟..» دەگەندە مەن «انام شە؟..» دەپ اعىل-تەگىل جىلاپ، «اناڭ بولەك قوي، قىزىم، ونىڭ ورنىن ەشكىم باسا المايدى، ءبىراق ماعان بىرگە قاۋقىلداسىپ وتىرىپ ءشاي ىشەتىن ادام كەرەك» دەگەن. سودان اكەمدى ۇيلەندىرمەي قويعانمىن، اناما ساتقىندىق جاساماڭىز دەپ. ول كەزدە جيىرمادا ەدىم. ءومىردىڭ ءمانىن قايدان ۇعا قويايىن؟! ارادا ون جىل وتكەندە قاتتى وكىندىم عوي سول قىلىعىما، «نەگە رۇقسات بەرمەدىم ەكەن» دەپ. بال ا-شاعاسىنىڭ ورت اسىندا وتىرسا دا قاتتى جالعىزسىرايتىن. سول جانىما باتاتىن. سوندا «ءوزىم بىلەم نە ىستەسەم دە!» دەمەي، بالاسىنىڭ كوڭىلىنە قاراعان اكەنىڭ جانىن تۇسىنبەگەنىم-اي!..
جۇرەكتى تەربەگەن بەينەجازبا
ەستەرىڭىزدە مە، الەۋمەتتىك جەلىدە، ناقتىراق ايتقاندا، TikTok بەتىندە تەمىر رەلس بويىمەن اقىرىن قوزعالا باستاعان پويىزعا ىلەسىپ، سىرتتا، قالماي جۇگىرىپ كەلە جاتقان، پويىز ءجۇرىسىن ۇدەتكەندە ادىمىن ودان سايىن اشىپ، قالاعا، وقۋىنا كەتىپ بارا جاتقان بالاسىمەن قايتا-قايتا قولىن بۇلعاپ قوشتاسقان قىزىل كۇرتەشەلى قاراپايىم اكەنىڭ ۆيدەوسى تاراپ ەدى عوي. ۆاگون ىشىندە ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ وتىرعان بالاسىنىڭ بۇلىڭعىر بەينەسى دە بايقالادى بەرگى بەتتەن.
بۇل بەينەجازبا دا بارلىق پلاتفورمادا مىڭداپ تارالىپ، ەل- جۇرتتىڭ جۇرەگىن ەلجىرەتتى. ۆيدەونىڭ بەتىندە «كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، ءۇش جۇمىستى قاتار ىستەپ، بالاسىن وقۋعا شىعارىپ سالىپ جاتقان اكە!» دەگەن سوزدەر بار. الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى بەلگىسىز اكەگە بارلىق ىقىلاس- نيەتىن ارناپ، اماندىق تىلەپ جاتتى.
– ناعىز ازامات ەكەن، بالا-شاعاسى ءۇشىن ايانباي جۇرگەن! بالا سەكىلدى پويىز سوڭىنان جۇگىرىپ كەلەدى. بالاسى دا جىلاپ وتىرعان سەكىلدى ۆاگون ىشىندە. اكەسىنىڭ وسى ەڭبەگى زايا كەتپەيتىنىنە سەنەمىن. سەبەبى، وسىنداي مەيىربان اكەدەن جامان بالا شىعۋى مۇمكىن ەمەس.
جۇرەگىم اۋىرىپ كەتتى مىنا ۆيدەونى كورىپ. شىركىن، مەنىڭ دە اكەم وسىلاي وقىتقان ەدى، مارقۇم. دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ءومىردەن ەرتە وزدى.
***
– بالا كەيىن وسىنى تۇسىنسە يگى. العان كەلىنشەگى دۇرىس بولسا ەكەن. اكەنىڭ قينالىپ وقىتقانىن تەز ۇمىتادى قازىرگى بالالار. قارتتار ۇيىندەگى قاريالاردىڭ كۇنى ءدالەل بۇعان. وتباسى تاربيەسىنەن بۇرىن سانا بەرگەي ۇل-قىزعا!
***
– اكە مەيىرىمىن كورمەگەن مەن تۇسىنبەيدى ەكەنمىن مۇنداي سەزىمدى. قاسىمدا بولا تۇرا، ءبىر كەلىپ، باسىمنان سيپاپ، ماڭدايىمنان دا يىسكەمەدى. جاقسى اكە بولسا، ءقادىرلەڭىزدەر، ارينە.
***
– اكەم ءار دۇيسەنبى جينالىسقا كەلگەندە، ماعان اقشا بەرىپ كەتەتىن. «شالدىڭ قىزى» دەگەن سايىن ايتقانىمدى ىستەتەتىنمىن. اكەم ماعان رازى بولىپ كەتتى مە، جوق پا دەپ ويلانىپ وتىرىپ، ءوزىمنىڭ ءتۇرلى قىلىقتارىم ەسىمە تۇسە بەرە جىلاپ قالامىن. اكەمدى بەيىتىنەن قازىپ الىپ، موينىنا اسىلا كەتىپ جىلاسام عوي دەپ قينالعان، ساعىنعان كەزدەرىم قيساپسىز...
***
– وسىنداي اكەلەردىڭ بالالارى، ماقتانىڭدار اكەلەرىڭمەن! مەنىڭ دە اكەم مەن بوي تۇزەگەندە قۋانىپ، پلاشش پەن تۋفلي اكەپ بەرگەن. انامىز ناۋقاس، سوندىقتان بارلىق كيىمدى اكەمىز اكەلەتىن. ۇيدە التى قىز بولدىق. ءبارىمىزدىڭ اياعىمىزدى قارىستاپ ولشەپ الىپ كەتەتىن. ۇيگە كەلگەندە ساتىپ اكەلگەن اياق كيىمى ۇلكەندەۋ نەمەسە تار بولىپ قالسا، ەرىنبەي بارىپ، قايتا اۋىستىرىپ اكەلەتىن. مەن تۇرمىسقا شىققان كەز ەدى. سوندا ۇيگە سەگىز كولگوتكي اكەلگەن عوي، مەنى دە قوسا ەسەپتەپ، توقسانىنشى جىلدارداعى سوناۋ تارشىلىق زاماندا، التى قىز، جەڭگەم جانە انام، ءبارىمىزدى سەگىز دەپ ەسەپتەگەن. ايەل بالاسىن قاتتى قۇرمەتتەيتىن. جۇمىسىما قولعاپ، اپپاق شاپكا جانە جىلى شۇلىق اكەلىپ تۇر بىردە. ادامداردان قىسىلىپ، مەنى ىمداپ شاقىرىپ الىپ، كۇرتەشەسىنىڭ ءار قالتاسىنان شىعارىپ بەرگەن ەدى سوندا سول زاتتاردى. جانىم اكەم، ءقازىر قولارباعا وتىرىپ قالدى. كەلىنىمە راحمەت ايتامىن قاراپ وتىرعان!
ادەپ-يبا ولشەمى
بىزدە ايەلدەر، انالار مەرەكەسى بار. ەندى 2023 جىلدان باستاپ ۇلتتىق دەڭگەيدە اكەلەر كۇنى اتالىپ ءوتىپ ءجۇر. كۇنتىزبەمىزگە ماۋسىمنىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسى بولىپ ەنگەن. ءيا، وتباسىنىڭ تىرەگى دەپ – وتاعاسىعا، قاراشاڭىرىقتىڭ يەسى دەپ – اكەگە وسىنشالىقتى ءمان بەرىلگەنى وڭدى شەشىم بولدى. سونداي-اق، «اكەلەر وداعىنىڭ» قۇرىلعانى دا دۇرىس قادام. اكەلەرىمىز مىقتى، جۇرەكتى بولعاندىقتان، بىزگە وسىناۋ ۇلان- عايىر دالا مۇرا بولىپ قالعان. اكە، اتا ۇعىمىندا كيە دە، قاسيەت تە بار. دەمەك، اتاجۇرت، اتامەكەن دەگەن سودان شىققان دەۋگە نەگىز بار.
جاسىراتىنى جوق، ءقازىر كەيبىر ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ شەگەسى بوساپ، كەيبىر اكەلەردىڭ وتباسىنداعى بەدەلى تومەندەگەنى راس. ايەلگە دە، بالاعا دا جۋان جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىن، اليمەنت تولەۋدەن دە قاشىپ جۇرەتىن ەر ادامدار از ەمەس. ال ونداي اكەدەن تاراعان ۇرپاقتىڭ قالاي بولاتىنى تاعى بەلگىسىز. سوندىقتان ءالى دە كەش ەمەس. قازاقى بولمىسىمىزعا ءتان «اكەنىڭ سەسى، مىسى» دەگەن ۇعىمدار ساقتالۋعا ءتيىس. اكەلەر كۇنى دە سول ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋعا، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋگە ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
ال نەگىزىندە اكە بەدەلىنىڭ جوعارى بولۋى ۇيدەگى وتاناسىنا كوپ بايلانىستى. ەسىڭىزدە مە، «اباي جولىندا» بالا ابايدىڭ قالادان، مەدرەسەدەن اۋىلىنا اسىعىپ كەلىپ، تۋعان-تۋىسىمەن قاۋىشاتىن ءساتى؟! سەمەيدە ءۇش جىل وقىپ، جايلاۋداعى اكە ۇيىنە كۇن كەشكىرە جەتكەن 13- تەگى اباي اتتان تۇسكەن بەتتە كوپ ىشىنەن ەڭ الدىمەن شەشەسىن كورىپ، سوعان قاراي جۇرە بەرىپ ەدى، اناسى اناداي جەردە تۇرىپ: «ءاي، شىراعىم، بالام، اۋەلى، ارعى جاعىڭدا اكەڭ تۇر، سالەم بەر!» دەۋشى ەدى عوي. ءبىر ساتكە بالالىعى جەڭىپ، قاتەلىك جىبەرىپ العانىن تۇسىنگەن جاس اباي كىلت بۇرىلىپ اكەسى قۇنانباي تۇرعان وقشاۋ توپقا قاراي ادىمداي جونەلەدى. م.اۋەزوۆ مۇنى قازاقتىڭ جۇرەككە جىلى تيەر وسىنداي عاجاپ داستۇرىنەن حاباردار ەتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ونىڭ تاربيەلىك ماڭىزىن دا كورسەتىپ وتىر. اتا-انانىڭ ءبىر- ءبىرىنىڭ قادىر-قاسيەتىن بالا الدىندا وسىلايشا ارداقتاپ، بەدەلىن اسىرۋى – ادەپ-يبا ولشەمدەرىنىڭ تەرەڭ تامىرلانىپ، كەڭ جايىلۋىنىڭ كەپىلى. دەمەك، ەرتەڭگى ۇلكەن ومىرگە باستايتىن ۇلى جول ءۇيىمىزدىڭ تابالدىرىعىنان باستالادى.
«اlmaty-akshamۋ»، №1 (6563) 7 قاڭتار، 2025 جىل