تىركەلمەگەن موپەدتەردىڭ جۇرۋىنە تىيىم سالىنادى: جاڭا تالاپتار جانە قوعامداعى اسەرى
قازاقستاندا كولىك قوزعالىسىن رەتتەۋ ماقساتىندا 2025 جىلدىڭ 5 ساۋىرىنەن باستاپ تىركەلمەگەن موپەدتەردىڭ جول قوزعالىسىنا قاتىسۋىنا رەسمي تۇردە تىيىم سالىندى. بۇل قادام جول قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە موپەد جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قولعا الىندى. بۇل تۋرالى Aqshamnews.kz سايتى حابارلايدى.
جاڭا ەرەجە كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ كولىك قۇرالدارىن تىركەۋ مەن جۇرگىزۋشى كۋالىگىن راسىمدەۋگە اسىعۋىنا سەبەپ بولدى. ەندى ەلىمىزدىڭ جولدارىندا موپەد مىنگەن ءار ازامات مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتىپ، ءتيىستى تالاپتارعا ساي بولۋعا مىندەتتى.
جاڭا تالاپتار قانداي؟
2024 جىلدىڭ قازان ايىندا قابىلدانعان وزگەرىستەرگە سايكەس، 50 تەكشە سانتيمەترگە دەيىنگى قوزعالتقىشى بار موپەدتەر دە كولىك رەتىندە تىركەلۋگە جاتادى. بۇرىن بۇل ساناتتاعى كولىكتەر تىركەۋسىز دە قوزعالا الاتىن. ەندى ءاربىر موپەد يەسى كولىكتى ءىىم جۇيەسىندە تىركەپ، مەملەكەتتىك ءنومىر الۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، جۇرگىزۋشىنىڭ ا1 نەمەسە ا ساناتىنداعى جۇرگىزۋشى كۋالىگى بولۋى قاجەت.
بۇل رەتتە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى موپەد يەلەرىن الدىن الا ەسكەرتىپ، 2025 جىلدىڭ كوكتەمىنە دەيىن تىركەۋ جانە جۇرگىزۋشى كۋالىگىن راسىمدەۋ بويىنشا كەڭ كولەمدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. ەندى بۇل تالاپتى ورىنداماعاندار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسىنىڭ ءتيىستى باپتارى بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.
نەلىكتەن بۇل قادام ماڭىزدى؟
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا موپەد پەن سكۋتەر قولدانۋشىلاردىڭ سانى كۇرت ءوستى. بۇل كولىكتەر كوبىنە وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر، سونداي-اق كۋرەرلىك قىزمەت وكىلدەرى اراسىندا تانىمال. الايدا ولاردىڭ كوپشىلىگى ارنايى قۇقىقسىز، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ەلەمەي قوزعالىپ ءجۇردى. جول-كولىك وقيعالارىنىڭ ستاتيستيكاسى دا وسىنى دالەلدەيدى: 2023 جىلى موپەد قاتىسقان 500-دەن استام جول اپاتى تىركەلىپ، 30-عا جۋىق ادام قازا تاپقان.
ماماندار بۇل جاعدايدى تىركەلمەگەن موپەدتەردىڭ كولەڭكەدە قالىپ، جول قوزعالىسىنا باقىلاۋدىڭ السىزدىگىمەن بايلانىستىرادى. سوندىقتان جاڭا تالاپتار قوعامداعى جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيىن ارتتىرىپ، كولىك قۇرالدارىن رەسمي ەسەپكە الۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى رەفورما رەتىندە باعالانۋدا.
قوعامنىڭ رەاكسياسى قانداي؟
جاڭا تارتىپكە قاتىستى قوعام پىكىرى ەكىگە ءبولىندى. ءبىر تاراپ بۇل شارانى قولداپ، جول قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ماڭىزدى قادام ەكەنىن ايتسا، ەكىنشى تاراپ بۇل شەشىمدى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا اۋىر تيەدى دەپ سىناپ وتىر. اسىرەسە، موپەدتى كۇنكورىس كوزىنە اينالدىرعان كۋرەرلەر مەن اۋىل تۇرعىندارى تىركەۋ مەن كۋالىك الۋعا كەتەتىن شىعىندى كوتەرە المايتىنىن العا تارتادى.
ساراپشىلار بۇل جاعدايدى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان وتپەلى كەزەڭدە جەڭىلدىكتەر نەمەسە سۋبسيديا بەرۋ تەتىكتەرىن قاراستىرۋ قاجەت ەكەنىن العا تارتادى. سونداي-اق، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر ارقىلى تەگىن وقىتۋ كۋرستارى مەن تىركەۋ اكسيالارىن ۇيىمداستىرۋ ۇسىنىلۋدا.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
كولىك سالاسىنىڭ ساراپشىسى باۋىرجان نۇرتايەۆتىڭ ايتۋىنشا:
«موپەدتى تىركەۋ مىندەتى – ۋاقىت تالابىنا ساي شەشىم. ءقازىر جولدا جۇرگەن ءار كولىككە ناقتى جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلۋى ءتيىس. بۇل تەك قانا ءتارتىپ ەمەس، ادام ءومىرىن قورعاۋ ماسەلەسى. ءبىراق بۇل ۇدەرىس مۇمكىندىگىنشە قاراپايىم ءارى ارزان بولۋى كەرەك».
ال زاڭگەر ايگۇل ساتتاروۆا بۇل وزگەرىستەردىڭ قۇقىقتىق تۇرعىدان دا ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى:
«جول اپاتىنا سەبەپكەر بولعان موپەد جۇرگىزۋشىسىن انىقتاۋ تىركەۋسىز جاعدايدا وتە قيىن. ەندى ءاربىر موپەد يەسى زاڭ الدىندا ناقتى جاۋاپ بەرەتىن بولادى».
موپەدتەردى تىركەۋ مەن جۇرگىزۋشى كۋالىگىن مىندەتتەۋ – جول قاۋىپسىزدىگى مەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى رەفورما. بۇل وزگەرىس موپەد يەلەرىنەن جاۋاپكەرشىلىك پەن ءتارتىپتى تالاپ ەتكەنىمەن، قوعامنىڭ ءالسىز توپتارىنا قوسىمشا قولداۋ مەحانيزمدەرى قاجەت. دەگەنمەن، ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا بۇل قادام كولىك مادەنيەتىن كوتەرىپ، قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى.
