«تولعان اي» كۇنتىزبەسى بويىنشا ايدىڭ 15-16-سىنا تۋرا كەلەدى
قازەكەڭ قانداي بولجام جاساسا دا وي ەلەگىنەن وتكىزبەي، تاجىريبەگە سۇيەنبەي، ابدەن كوزىن جەتكىزبەي ايتپايدى. تارازى تۋعانىن جازعانبىز. ەندى ونىڭ امالى «تەكە سۇمبىلە» باستالادى. تەكەنىڭ مىنەزى دە ءبىرقالىپتى ەمەس قوي. قىركۇيەكتىڭ 25-ىنە دەيىن جالعاساتىن جازدىڭ سوڭعى امالى. بۇرىنعىلار كۇزدى باستاپ تۇرعان قىركۇيەكتى جىلاۋىق اي دەيدى. وتە تۇراقسىز اي. ءبىر كۇن شۋاعىن شاشىپ، ءبىر كۇن قارا بۇلت ەڭسەنى باسىپ تۇرادى...
قازاقى پايىمنىڭ ايتۋىنشا، وسى مەزگىلدە قوزىنى ەنەسىنەن ايىرادى. قوزى كۇزەم بولادى. وزەن سۋىنا قوزى توعىتادى. مالشىلار جايلاۋدان تۇسۋگە كىرىسەدى. بيداي، جۇگەرى پىسەدى، ەگىنشىلەر استىق ورادى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، قاتتى ىستىق قايتىپ، اۋا رايى ءبىرقالىپقا تۇسە باستايدى. ءشوپتىڭ ءوسۋى توقتايدى. پىشەن شابۋ قولعا الىنادى. جازدىڭ سوڭى بولعاندىقتان، كۇزدىڭ سالقىنى سەزىلەدى.
ايدىڭ ورنى وزگەرىپ، جەر مەن كۇننىڭ قارسى جاعىنا وتەدى. ونىڭ جەر شارىنا قاراعان بەتىنە كۇن نۇرى ءتۇسىپ، اي سۇتتەي جارىق بولىپ كورىنەدى. سونىڭ اسەرىنەن وسى مەزگىلدە ءتۇن جارىق بولادى. قازەكەڭ بۇل مەزگىلدى «تولعان اي» دەيدى. ول قازاق كۇنتىزبەسى بويىنشا ايدىڭ 15-16-سىنا تۋرا كەلەدى. ايدىڭ 15 كۇنى جارىق، 15 كۇنى قاراڭعى دەگەن ءسوز، مىنە، وسىدان كەلىپ شىققان. قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، قىركۇيەكتىڭ 20-21-ىنە اي تولادى.
جاڭا اي مەن ەسكى اي اراسىن، ياعني ەكى ايدىڭ ءوزارا اۋىسۋ ارالىعىن «ءولىارا» دەيدى. ءولىارا كەزىندە اۋا رايى قۇبىلمالى، جاۋىن-شاشىن كوپ بولادى. قازاق حالقى ايدىڭ ءولىاراسى مەن جاڭا ايدىڭ تۋۋىنا وتە ءمان بەرگەن. العاش اي وراقتانىپ كورىنگەن كۇنى ايعا قاراپ: «جاڭا اي جارىلقا، ەسكى اي ەسىركە!» دەپ تىلەك تىلەپ، بەتىن سيپاعان. بۇل ەجەلدەن كەلە جاتقان سالتىمىز.
قازاق، قىرعىز، وزبەك، تۇرىكمەن، تاجىك، پارسى، پۋشتۋن (اۋعانستان) كۇنتىزبەلەرىندە سۇمبىلە جۇلدىزى 31 كۇندىك زودياك ايى سانالادى. ول تامىزدىڭ 29 جۇلدىزىنان قىركۇيەكتىڭ 28 جۇلدىزىنا دەيىن سوزىلاتىن ەڭ ۇلكەن امال. سۇمبىلە (سيريۋس) – اسپاننىڭ وڭتۇستىك جارتى شارىندا ورنالاسقان ەڭ جارىق جۇلدىز. ونىڭ جالتىراۋى 1،46 جۇلدىزدىق شاماعا تەڭ. سۇمبىلەنىڭ كۇننەن قاشىقتىعى 2،7 پارسەك. سۇمبىلە ديامەترى جاعىنان كۇننەن ەكى ەسە ۇلكەن، جارقىراۋى كۇن جارقىراۋىنان 22 ەسە ارتىق.
قازاق حالقى سۇمبىلەنىڭ العاشقى جارتىسىن «لاق سۇمبىلە»، ەكىنشى جارتىسىن «تەكە سۇمبىلە» دەپ اتايدى. ءقازىر سوڭعىسى باستالادى. اتاۋىنىڭ ءوزى اڭعارتىپ تۇرعانداي، اۋا رايى ەندى جايسىزدانا باستايدى. تەكەنىڭ مىنەزى دە ءبىرقالىپتى ەمەس قوي. ەندى بىرەر كۇندە كوكتى قايتا بۇلت تورلاپ، جاڭبىر جاۋۋى مۇمكىن. ارى قاراي قايتا جىلىمىق باستالادى. بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، قىركۇيەكتىڭ – 14ء-ى. اي جۇيەسىنە سۇيەنسەك، وسى ايدىڭ 28ء-ى. قازاقشا ءالى قىركۇيەكتىڭ – 1ء-ى. اپتا ايدىڭ باسىن، ورتاسىن جانە سوڭىن تۇگەل قامتىپ تۇر. ءقايسىبىر جىلدارى قىركۇيەكتە قازداردىڭ وڭتۇستىگىنە قايتا باستاعانىن كورگەنبىز. ءازىر ونداي قوزعالىس بىلىنبەيدى. كۇز ۇزاققا سوزىلاتىن سىڭايلى.