ەگەمەندىكتىڭ العاشقى كەزەڭىنەن-اق قازاق حالقى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت رەتىندە ەلدەگى سانداعان ەتنوس وكىلىنىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن، تاريحىن ساقتاۋىنا بارلىق جاعداي جاسادى. سوندىقتان قازاقستان الەمدىك ارەنادا گۋمانيستىك، دەموكراتيالىق جانە تولەرانتتىلىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنگەن. قازاق ءتىلىنىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋداعى رولىنە ەرەكشە ءمان بەرىلءىپ وتىر. بۇل باعىتتا جان-جاقتى ويلاستىرىلعان ءتىل ساياساتى جۇرگىزءىلۋدە. ءتۇرلى مادەني شارالار وتكىزىلىپ، ول سىرتقى ساياساتتا دا الەۋەتتى ىقپالعا يە.
ءتىل – قوعامدا بولىپ جاتقان پروسەستەرگە ەركىن ارالاسىپ، ونىڭ اياسى دا كەڭەيە تۇسكەن. قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرىءنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن اڭسارى زور. ونى كورىپ تە، بايقاپ تا ءجۇرمىز. وعان سوڭعى كەزدەرى قازاق تىلىندە سويلەپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرى ءنوپىرىنىڭ كوپتىگى دالەل بولا الادى.ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ ناعىز بەلگىسى دە ءتىل. سوندىقتان بولاشاعىن قازاقستانمەن بايلانىستىراتىن كەز كەلگەن ۇلت وكىلى قازاق تىلىنە كوڭىل بولەتىنى انىق. ازىرگە ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا اسىرەسە، ورىستار مەن قاتار كارىستەر الدىڭعى ورىندا تۇر.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXIV سەسسياسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاندا ادامدى ۇلتىنا، تىلىنە، دىنىنە قاراي كەمسىتۋ ەشقاشان بولماعانىن، بولمايتىنىن دا ايتقان بولاتىن. پرەزيدەنت بۇگىندە تۇلەكتەردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدى مەملەكەتتىك تىلدە تاپسىراتىنىن ايتتى. بۇل – ىلگەرىلەۋ، ىنتالاندىرۋ نىشانى.
«بيىل العاش رەت مەكتەپكە باراتىن بالالاردىڭ 70 پايىزدان استامى قازاق تىلىندە وقيتىن بولادى. ارينە، ەلىمىزدە ازاماتتار ءبىر-بىرىن نەمەسە مىنبەردە سويلەپ تۇرعان ادامدى «مىنا تىلدە سويلە» دەپ ماجبۇرلەمەۋگە ءتيىس. ءتىل ماسەلەسىن تۋ ەتىپ قوعامدا الاۋىزدىق تۋعىزعىسى كەلەتىن، ەل ىشىندەگى جاعدايدى شيەلەنىستىرۋگە ۇمتىلاتىن ءاربىر ارەكەتكە توسقاۋىل قويىلىپ، زاڭ جۇزىندە جازالانادى. بۇل رەتتە ءۇي ىشىندەگى عانا ەمەس، شەتەلدە وتىرىپ الدەبىر ۇيىمداردىڭ اقشاسى مەن تاپسىرماسىنا دەسترۋكتيۆ ارەكەتپەن اينالىساتىن ارانداتۋشىلار تۋرالى دا ايتىپ وتىرمىز. بىلتىر مەن ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسىندا بىرلىك، وتانشىلدىق، تاۋەلسىزدىك جانە كەلىسىم مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى، دەپ اتاپ كورسەتتىم. ءبارى دە وسى قۇندىلىقتاردان باستالادى. سوندىقتان وسى جەردە تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى: حالقىمىزدىڭ تاتۋلىعىن بۇزىپ، ەل ىشىنە ىرىتكى سالعىسى كەلەتىندەر زاڭعا سايكەس قاتاڭ تۇردە جاۋاپقا تارتىلادى، ءتيىستى جازاسىن الادى. ال ىنتىماق پەن بىرلىكتى نىعايتۋعا ۇلەس قوسقان ازاماتتار ءاردايىم زور قۇرمەتكە يە بولادى»، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى سونىمەن بىرگە: «قازاقستاندا ادامدى ۇلتىنا، تىلىنە، دىنىنە قاراي كەمسىتۋ ەشقاشان بولعان ەمەس، بولمايدى دا. بارشا ازاماتتارعا بىردەي مۇمكىندىك بەرىلگەن. بۇل ناعىز ادىلدىك، ادىلەتتى مەملەكەتتىڭ اجىراماس بولىگى. تاعى دا ايتارىم: ەلدىڭ بىرلىگى مەن تاتۋلىعى ەڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارىمىزدىڭ قاتارىندا تۇر. بۇل – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى تۇعىرى. بولاشاقتا دا سولاي بولماق. وسى ستراتەگيانىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل – ماعىناسى تەرەڭ ناقتى جەتىستىك، - دەدى.
مەملەكەت باسشىسى وتانشىلدىق، ازاماتشىلدىق، ءوزارا سەنىم مەن جاۋاپكەرشىلىك – قازاقستان حالقىنىڭ جالپىۇلتتىق بىرەگەي بولمىسىن ايقىندايتىن قۇندىلىقتار ەكەنىن، قازاق جەرىندە تۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوس وكىلدەرى وزدەرىنىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن جانە سالت-داستۇرلەرىن جان-جاقتى دامىتا الاتىنىن دا ەسكەرىپ وتىر. وعان قاجەتتى بارلىق جاعداي جاسالعان. ءبىز بىرەۋگە ەلىكتەپ، جان-جاعىمىزعا جالتاقتاعان ەمەسپىز. ەڭ باستىسى، ۇلتارالىق قاتىناستار سالاسىندا وزىق ادىس-تاسىلدەردى قولدانىپ، تەك العا قاراي جۇردىك، بولاشاقتا دا سولاي بولۋ كەرەك. سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قالىپتاسقان قوعامدىق كەلىسىم ۇلگىسى شىن مانىندە، ءبىزدىڭ حالىقارالىق «برەندىمىزگە»، بەتكەۇستار جەتىستىگىمىزگە اينالدى»، - دەدى.
ورىس ءتىلى الەمدەگى ەڭ كوپ قولدانىلاتىن 6 رەسمي ءتىلدىڭ ءبىرى سانالادى. بۇۇ جارعىسى بويىنشا اعىلشىن، فرانسۋز، جۇڭگو، ورىس، يسپان جءانە اراب تىلدەرى حالىقارالىق قاتىناستا قولدانىلاتىن رەسمي ءتىل رەتىندە بەكىتىلگەن. بۇل اتالعان تىلدەرگە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ارتىقشىلىقتار بەرىلگەن. جانە وسى ءتىلدى دامىتۋ بويىنشا مۇددەلى مەملەكەت (سول ءتىلدىڭ يەسى) قورلار مەن كەڭەستەر، ينستيتۋتتار قۇرىپ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە كۇش سالۋدا. بۇل ماسەلە جونىندە «فرانسۋز تىلىندە سويلەيتىن 50-دەن اسا ەلدى بىرىكتىرەتىن فرانكوفونيا ۇيىمى، اراب تىلىندە سويلەيتىن ەلدەردى بىرىكتىرەتىن حالىقارالىق اراب ءتىلى كەڭەسى، سونداي-اق بريتان كەڭەسى، كونفۋسيي ينستيتۋتى، سەرۆانتەس ينستيتۋتىن» مىسالعا كەلتىرءىلىپ وتىر. ەلىمىز ەگەمەندىك پەن تاتۋلىقتىڭ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ ءتورتىنشى ون جىلدىعىنا اياق باستى. اركەز ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ جولىندا ىشكى-سىرتقى ساياساتىن بىرلىك پەن كەلىسىم قۇندىلىقتارىنا باعىتتادى. بۇل – بولاشاقتا دا بۇلجىمايتىن قاعيدا.
وتاندىق دەموكراتيا ەتنوسارالىق قاتىناستارداعى قاعيداتتاردى ءبولۋ پاراديگماسىنان ينتەگراسيالىق قاتىناستاردى بىرىكتىرۋ قاعيداتتارىنا كوشءىپ وتىر. كۇنى بۇگىنگە دەيىن بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ وتاندىق ۇلگىسى زاڭناماعا، مەملەكەتتىك جانە ازاماتتىق باستامالاردا، سونداي-اق ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى مەن مەملەكەت اراسىنداعى سىندارلى ديالوگ نەگىزىندە قالاي دامىعانىن كورىپ وتىرمىز. جەر-جاھاندا دا ەلىمىز وسىنداي تۇراقتىلىق، بىرلىك ءارى ناقتى دامۋدىڭ ورتالىعى بولىپ سانالادى. وتكەن ۋاقىت ارالىعىندا، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ماسەلەنى ءىس جۇزىندە شەشۋدى ايشىقتاپ الدىق. ونىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە كوتەرۋءدى قامتىدى.
قازاق ءتىلى – ەتنوس وكىلدەرىن تۇتاستىراتىن ءتىل. ءبىز بۇل باعىتقا ءبىرتىندەپ اياق باسىپ كەلەمىز. وعان وزگە ەتنوس وكىلدەرى اراسىندا قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋى دالەل بولا الادى. ءقازىر مەملەكەتتىك ءتىل بيزنەستىڭ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتىلىنە اينالا باستادى. بۇل ءۇردىستى جۇيەلى تۇردە ىسكە اسىرۋدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءبىرقاتار جوباسى سەءرپىن بەرىپ وتىر. اتاپ ايتساق، «ۇلى دالانىڭ ۇلتارالىق ءتىلى» فورۋمى، «مىڭ بالا» مادەني-اعارتۋشىلىق جوباسى، قازاق تىلىندە پىكىر الماساتىن «مامىلە» كلۋبتارى، قاراپايىم ازاماتتار تاراپىنان قولداۋ تاپقان. «ۇيدە سويلە» باستاماسى، ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى جاستارىنا ارنالعان «ءتىل مەكتەبى» جازعى لاگەرى، سونداي-اق «مەملەكەتتىك ءتىل – ەتنوسارالىق قاتىناس ءتىلى» اتتى قوعامدىق قۇرىلىمداردىڭ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىن جانە ءتىل جاناشىرلارىن بىرىكءتىرۋشى الاڭ ءبىرتۇتاس تىلدىك ورتا قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. مۇنداي شارالاردىڭ الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك ءتىلدى ورگە سۇيرەۋدە ىقپالى زور.
حالقىمىز بىرلىكتىڭ، تىنىشتىقتىڭ ءقادىرىن جاقسى ءبىلگەن. كەشەگى وتكەن الماعايىپ زاماندا ەلىمىزگە قونىس اۋدارعان وزگە ەتنوس وكىلدەرىنە دە وسى قۇندىلىقتار قىمبات. ءارى ەتنوستىق تەگىنە قاراماستان، ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنا كونستيتۋسيامەن تەڭ مۇمكىندىككە كەپىلدىك بەرىلەدى. سوندىقتان جۇرتىمىز بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى – ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناس پەن قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋ. بۇل – ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز جانە ەل دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق رەسۋرس.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلىمىز ستراتەگياسىن ءتۇزىپ الەمگە ۇسىندى، وسىلايشا وڭتايلى ۇلگى كورسەتتى. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ىرگەلى ۇستانىمدارى ۇلتتىق تاريحي بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋدا قوعامنىڭ ودان ءارى رۋحاني جاڭعىرۋىنداعى كوپەتنوستىلىقتىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىمەن ايعاقتالادى.
ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق كەلىسىمنىڭ وزىندىك بەلگىسى رەتىندە بارلىق ەتنوستى بىرىكتىرۋشى تۇجىرىمدامانى جاساۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن اتاپ وتۋگە بولادى. شيرەك عاسىردان اسا ۋاقىتتا ەلىمىز ەتنوسارالىق قاتىناستى نىعايتۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار زاڭنامالىق اكتىءنى قابىلدادى. جالپى، ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى تمد اۋماعىندا ناسيحات جاسايتىنداي، قارجى ءبولىپ، ونى دامىتاتىنداي جاعدايدا ەمەس. ەۋرازيالىق وداق، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى سياقتى ۇيىمداردىڭ بارلىق جيىنى تەك ورىس تىلىندە وتەدى. ول تۋرالى بۇرىننان قالىپتاسقان ەرەجەلەر بار.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXIV سەسسياسىندا قازىرگى ساياسي احۋالىندا ءبىرقاتار ەسكەرتپەلەر جاساعانىن قاپەرىمىزدەن شىعارماعانىمىز ابزال بولار ەدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كۇردەلى جاعدايدى جەكە مۇددەسىنە پايدالانعىسى كەلەتىن ءتۇرلى پوپۋليستەر مەن ساياساتكەرسىماقتار بار. ونى جاسىرۋعا بولمايدى. مەملەكەت ونىڭ ءبارىن باقىلاۋعا الىپ وتىر.
«ەل مۇددەسىنە قاستىق ويلاعان ونداي ادامدارعا تۇتاس قوعام بولىپ قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. الدا كۇردەلى كەزەڭ كەلە جاتىر. وڭاي بولمايدى. ءبىراق الاڭداۋعا ەش نەگىز جوق. مەن كوپ جاعدايدا «بۇل قيىندىق تا ارتتا قالادى»- دەپ اشىق ايتامىن. سول ءسوزىمدى وسى جەردە تاعى قايتالاعىم كەلەدى. ءبىز سىن-قاتەردىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ كەلەمىز. بۇل جولى دا سولاي بولادى. ەڭ باستىسى، بارىنشا جيناقى بولىپ، ناقتى ناتيجەگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. كەز كەلگەن اۋقىمدى داعدارىستان كەيىن زور مۇمكىندىكتەرگە جول اشىلادى. سول مۇمكىندىكتەردى دەر كەزىندە ءارى دۇرىس پايدالانۋ قاجەت. ءوز كۇشىمىزگە عانا ارقا سۇيەپ، بارلىق رەسۋرستى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋىمىز كەرەك. بوس سوزگە ۇرىنىپ، بايبالامعا سالىنباي، جاسامپاز بولعانىمىز ابزال. ءار ازاماتتىڭ بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى وتە جوعارى بولۋعا ءتيىس. قوعامدا ءوزارا تىلەۋلەستىك بولۋى كەرەك. ءار ىستە تەمىردەي ءتارتىپ بولۋى قاجەت. سوندا ەلىمىز دە وراسان زور تابىسقا جەتەدى. بارشاڭىزعا ءمالىم، زاڭ مەن ءتارتىپ مەنىڭ ستراتەگيالىق باعدارىمنىڭ ارقاۋى. مەن ءار سويلەگەن سوزىمدە وسى قاعيداتتارعا ارنايى توقتالامىن. تازا قازاقستان، زاڭ مەن ءتارتىپ، ادال ازامات يدەيالارىنىڭ وزەگى دە وسى»، - دەدى پرەزيدەنت. وسىعان وراي، مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين جەلىدەگى پاراقشاسىندا قوعامدا تالقىعا تۇسكەن قازاق تىلىنە قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى. ونىمەن كەلىسۋىمىز كەرەك. سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىنە قاتىستى ءارتۇرلى پىكىر ايتىلىپ، قىزۋ تالقىنىڭ تاقىرىبىنا اينالعانىن كورىپ وتىرمىز. وي بولىسكەن، كوزقاراستى اشىق بىلدىرگەن دۇرىس. ءبىراق «بيلىك قازاق تىلىنە قيانات جاسادى» دەۋ بوس اڭگىمە، داۋرىقپا ءسوز. مادەني ورتا، عىلىمي الەۋەت، ونەر مايتالماندارى، كاسىپكەرلەر انا ءتىلىمىزدى كەڭىنەن قولدانىپ، ءوز باعىتتارىندا بارىنشا دامىتىپ جاتىر. قازاق ءتىلءىنە جاناشىر ادام ونىڭ دامۋىنا قارسى شىقپاۋى ءتيىس.
مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن اتتانعا سالىپ، ايعايعا باسىپ، جوق جەردەن شۋ شىعاراتىنداي ەشتەڭە بولعان جوق. مەملەكەتتىڭ تىلگە قاتىستى ۇستانىمى سول قالپى. قازاق ءتىلىن ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋعا قاتىستى باعىتىنان اينىماي، ءوز ارناسىمەن تۇراقتى تۇردە جالعاسا بەرەدى، - دەپ جازعان بولاتىن. ول اسسامبلەيا سەسسياسىندا پرەزيدەنتتىڭ ايتقانىن، ايرىقشا اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا قاتىستى پەسسيميستىك ويدان ارىلاتىن ۋاقىت جەتكەنىن دە مالىمدەدى. مەن مۇنى بۇرىن دا ايتقانمىن، تاعى دا قايتالاعىم كەلەدى. كەرىسىنشە، قازاق ءتىلىنىڭ قوعامداعى ءرولى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. ەڭ باستىسى، قازاق ءتىلى جاستاردىڭ تىلىنە اينالدى. بۇل ەندى شىندىق، بۇل تۋرالى اقيقاتتى مويىنداۋ-اق كەرەك!
–سوندىقتان تۋعان ءتىلىمىزدىڭ تامىرىن تەرەڭدەتۋ ءىسىن الداعى ۋاقىتتا دا اقىل-پاراساتپەن اتقارۋعا ءتيىسپىز. ءسوز سوڭىندا مىنا دۇنيەنى ايتقىم كەلەدى. بۇگىندە ەلىمىزدە تەك قازاق تىلىنە قاتىستى عانا ەمەس، جالپى ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى، ۇلتتىق بولمىسىمىزدى دارىپتەيتىن اۋقىمدى باستامالار قولعا الىنىپ، جۇزەگە اسىرىلۋدا. ۇلتتىق مەرەكەمىز ناۋرىز جاڭاشا سيپات الىپ، وزگەشە اتالىپ جاتىر. «ۇلتتىق كيىم كۇنىن» قوعام وتە جىلى قابىلدادى. بيىل العاش رەت وتكەن «ۇلتتىق كىتاپ كۇنى» دە حالقىمىزعا پايدالى باستامانىڭ ءبىرى بولماق. وسىلاي ءبارى بىرتە-بىرتە رەتكە كەلەدى، - دەپ تۇسىندىرەدى مەملەكەتتىك كەڭەسشى. كەيبىرەۋلەرگە بۇل ازدىق ەتۋى مۇمكىن، الايدا بۇل شارالاردىڭ ءبارى ناسيحاتتىڭ ەڭ ءبىر وڭتايلى ءساتى. سول ارقىلى ءبىز وزگە ۇلت وكىلدەرىن اينالامىزعا توپتاستىرا الامىز. ولار بۇل جالپىحالىقتىق شارالاردان تىس قالمايدى.
سوڭعى بەس جىلدا قازاق تىلدىك ماسس-مەديا ونىمدەرىنە سۇرانىس ارتىپ، ونىڭ ساپالى ءارى ماڭىزدى بولۋىنا تالاپتار ارتىپ وتىر. ۇلتتىق ءتىلدى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا مەملەكەت تاراپىنان ستراتەگيالىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. «مادەني مۇرا»، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالارى بۇعان وڭدى ىقپال ەتتى. وسىلاردى قالايشا جوققا شىعارۋعا بولادى؟
جاپوندار – ءبىز ءۇشىن ۇلگى الاتىن حالىق. ءبىراق قاي جاگىنان؟ جاپون حالقىنىڭ ءوزىندىك ۇلتتىق-رۋحاني قۇندىلىقتارىن قىزعىشتاي قورعاپ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساف قالپىندا ساقتاپ وتىرعانىن بىلەمىز. ءتىلى مەن مەن دىنىنە، ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە جانون سەكىلدى كىر جۋىتپاي ايالاپ وتىرعان ەل الەمدە جوق شىعار. ولار ۇرپاعىنا جاستايىنان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ەڭ الدىمەن جاپون تىلىندە عانا وقىتادى. ۇلتىنىڭ تاريحىن بەس ساۋساعىنداي بىلۋىنە جاعداي جاسايدى. وزىندىك مادەنيەتىن بويىنا سىڭىرتەدى. جاپوننىڭ مىقتىلىعى دا وسىندا بولسا كەرەك. ويتكەنى سونىڭ ارقاسىندا ولاردا ۇلتتىق تۇتاستىق بار. ال تۇتاستىعى بۇزىلماعان ەلدىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگى ارتىپ، العا داميتىنى تالاسسىز شىندىق. بالكىم، ءبىز جاپونيا سياقتى بولۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن جاپون حالقىنىڭ وسى قاسيەتىن ۇيرەنۋىمىز كەرەك شىعار؟ مۇنداي العىشارتتار ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدا دا بار.
جالپى، ءبىز ايتىپ وتىرعان ۇلتتىق-رۋحاني قۇندىلىقتارعا دەگەن قۇرمەتتى الەمدەگى باسقا دا دامىعان ەلدەر ومىرىنەن كورەمىز. جۇڭگو مەن كورەيا، امەريكا مەن ەۋروپا، دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى حالىقتار سانالاتىن سكانديناۆيا ەلدەرى دە ءتىلى مەن دىنىنە، ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە شاڭ جۋىتپاي، بەرىك ۇستانىپ وتىر. بۇل قۇندىلىقتار ۇلتتى ۇيىستىراتىن كۇش بولعاندىقتان، وعان قۇرمەتپەن قارايتىن ەلدە بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماق سالتانات قۇرارى ءسوزسىز. بىزگە كەرەگى دە وسى تۇس.
ال ءبىزدىڭ جاعدايىمىز قانداي؟ اڭگىمەنىڭ باسىندا تىلگە تيەك ەتكەنىمىزدەي، بۇگىندە قازاقتىڭ ىشىنەن ءوز قاعىنان جەرىگەندەردىڭ پايدا بولعانى اششى دا بولسا شىندىق. سونىڭ قاتارىندا ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنا قارسى شىعىپ جۇرگەن ءۇش توپ جايىندا ايتا كەتۋدى ءجون كوردىك. ءبىرىنشىسى – انا تىلىنەن سانالى تۇردە باس تارتىپ، ونى ۇيرەنۋگە ىقىلاس تانىتپايتىندار. ەگەر ولار ۇرپاعىن وسى باعىتتا تاربيەلەسە، مەملەكەتتىك بەرەكە-بىرلىككە، ءتىپتى ادامزاتتىق ۇيلەسىمگە قايشى.
«ءار ۇرپاق وزىنە ارتىلعان جۇكتى جەتەر جەرىنە اپارىپ تاستاعانى دۇرىس، ايتپەگەندە، بولاشاق ۇرپاعىمىزعا اسا كوپ جۇك قالدىرىپ كەتەمىز»، دەپ الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان اتاپ وتكەندەي، ىرگەلى ەلدىڭ بولاشاعى ءوز مىندەتىن زور سەنىممەن ارقالاعان ازاماتتاردىڭ ۇلەسىمەن، ەرتەڭگى كۇننىڭ اماناتىن پايىمداي بىلگەن قوعام مۇشەسىنىڭ تەرەڭ تۇسىنىگىمەن ولشەنەتىنى ءسوزسىز. بۇل قاتاردا ءبىلىم وردالارى مەن كاسىبي دامۋ ورتالىقتارىنىڭ الدىندا تۇرعان ىرگەلى ماقسات – ادامنىڭ زياتكەرلىك قابىلەتىن ازاماتتىق كەلبەتىمەن، قۇندىلىقتار كوكجيەگىمەن، جوعارى ءپالساپالىق ۇعىمدار توعىسىمەن ساباقتاستىرۋ، «ادامتانۋ» مەن «تۇلعاتانۋ» ۇعىمدارىنا نازار اۋدارۋ، دارىندى ۇرپاق، ويلى دا ادال ازامات تاربيەلەۋ.
تۇلعاعا باي ەلدىڭ تۇعىرى بەرىك بولارى داۋسىز. تاعىلىمدامالىق مەكتەپتىڭ وزگەشە ۇلگىسىن بويلارىنا ۇلتتىق رۋحاني مادەنيەتتى ءسىڭىرگەن حالىقتىق ءداستۇر مەن تىلدىك قۇزىرەت بىرلىگىن، ىشكى قۋات پەن بەرىك سەنىم قاعيداتتارىن ۇلىقتاي بىلەتىن ولشەمدەرمەن باعالاۋ كەرەك.
بۇگىنگى تاڭدا الماتىدا ماڭىزدى ستراتەگيالىق جوبا قولعا الىنىپ وتىر. قالادا وتاندىق كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدا اسا ماڭىزدى قادام جاسالدى. Narxoz University مەن SANA Business Academۋ بىرلەسە وتىرىپ، قازاق تىلىندەگى Executive MBA (EMBA 25 kz) باعدارلاماسىنىڭ تۇساۋىن كەستى. بۇل بيزنەس باسقارۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن جوعارى ءبىلىمىن مەملەكەتتىك تىلدە بەرەتىن ەلدەگى العاشقى جوبا. اتالمىش باستامانىڭ تۇساۋكەسەر سالتاناتى راسىمىنە سالاداعى جەتەكشى ساراپشىلار، وقىتۋشىلار مەن كاسىپكەرلەر، بولاشاق تۇلەكتەر قاتىسۋدا. ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەمۆا 25 kz – تەك ءبىلىم بەرۋ ەمەس، وتاندىق كادرلاردىڭ باسقارۋشىلىق الەۋەتىن ارتتىرۋعا باعىت-تالعان ستراتەگيالىق جوبا. باعدارلاما قازاق تىلىندە تولىق ۇسىنىلىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ ىسكەرلىك ورتادا كەڭىنەن قولدانىلۋىنا دا جول اشادى. سونىمەن قاتار، بۇل كاسىبي مەنەدجەرلەر مەن باسقارۋشىلار توبىن ۇلتتىق سانادا ويلاپ، انا تىلىندە سويلەيتىن جاڭا بۋىن ەتىپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن دە ماڭىزدى. مۆا – بيزنەستى باسقارۋ بويىنشا ماگيستر دارەجەسىندەگى جوعارى ءبىلىم. بۇل باعدارلاما العاش رەت امەريكاداعى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە پايدا بولىپ، بءۇگىندە بۇكىل الەم بويىنشا مويىندالعان. قازاقستاندا بۇل ءبىلىم ءتۇرى سوڭعى 30 جىلدان بەرى بار، الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگىزىنەن وزگە تىلدە عانا جۇرگىزىلىپ كەلدى. بۇل ءبىر قۋانارلىق جايت. بۇل باعدارلامانىڭ ەندى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋى. ول ءقازىردىڭ وزىندە انا تىلىمىزدە وقىتىلىپ جاتىر. بۇل جوعارى دەڭگەيدەگى توپ-مەنەدجەرلەرگە ارنالعان باعدارلاما. كەمىندە ءۇش جىل كاسىپكەرلىك تاجىريبەسى بار ازاماتتار وسى باعدارلاما ارقىلى بيزنەستى باسقارۋدىڭ تەرەڭ تەتىكتەرىن مەڭگەرىپ شىعادى. ياعني كاسىپتى قالاي جۇيەلەۋ كەرەك، قالاي ماس شتابتاۋ كەرەك، قالاي ءتيىمدى باسقارۋ كەرەك ءبارىن تولىق قامتيتىن، پراكتيكالىق نەگىزگە قۇرىلعان وقىتۋ فورماتى. سونىمەن قاتار، ءدارىس بەرەتىن ماماندار كەمىندە 10 جىل تاجىريبەسى بار، ءوز سالاسىنىڭ بىلىكتى كاسىبي وقىتۋشىلارى. بۇل باستاما ءقازاقتىلدى كاسىبي كادرلاردى دايىنداۋدىڭ جاڭا كەزەڭى. بۇل باعدارلاما وتكەن قىركۇيەك ايىنان باستاپ مۇقيات ازىرلەءنىپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءوز تىڭداۋشىلارىن جيناعان. ءقازىر العاشقى توپتا 17 ادام ءبىلىم الۋعا قابىلدانىپ وتىر. بۇل جاڭا بۋىن باسشىلاردىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىز بولاتىن تولقىن دەپ سەنەمىز. باعدارلاماعا قاتىسىپ جاتقان ازاماتتار تەك جەكە كاسىبي ءبىلىمىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ءوز كومپانيالارى ءۇشىن دە قۇندى ينۆەستيسيا جاساپ جاتىر. ياعني ءاربىر تىڭداۋشى ءوزىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ۇيىمىنىڭ دامۋ بولاشاعىنا ۇلەس قوسۋدا. الداعى ۋاقىتتا وسى باعدارلامانى وزگە قالالاردا دا اشۋ جوسپارى بار. بۇل باستاما تەك الماتىمەن شەكتەلىپ قالماي، بۇكىل قازاقستانعا تارايتىن اۋقىمدى جوباعا اينالادى دەگەن ۇمىتتەمىز.