قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى - تەڭگە رەسمي تۇردە 1993 جىلعى 15 قاراشادا اينالىمعا ەنگىزىلدى.
اتاۋلى كۇن قارساڭىندا Aqshamnews.kz رەداكسياسى 32 جىلدىق تاريحى بار ءتول تەڭگەمىزدىڭ قالاي جاسالعانىن، وعان قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەردى توپتاپ كوردى.
كسرو ىدىراپ، رۋبلمەن قوشتاسقاننان كەيىن قازاقستانعا ءوز ۆاليۋتاسىن تەز ارادا ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى تۇردى. 1992 جىلى تەڭگە جاساۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانىپ، ونىڭ ءبىرىنشى شىعارىلىمى انگليادا باسىلدى. ديزايندى ازىرلەۋ قازاقستاندىق سۋرەتشىلەر توبىنا تاپسىرىلدى، ولار بانكنوتتارعا ۇلتتىق كولوريتتى ەنگىزىپ، تۇڭعىش تەڭگەنىڭ بەت-بەينەسىن جاساپ شىعاردى.
سۋرەت: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى
ءبىرىنشى تەڭگە بانكنوتتارىندا ابىلاي حان جانە ءال-فارابي سىندا قازاق تاريحىنىڭ ۇلى تۇلعالارى بەينەلەندى. مونەتالاردا مەملەكەتتىڭ سيمۆوليكاسى كورىنىس تاپتى، ال “تەڭگە” اتاۋى كەزدەيسوق تاڭدالمادى. ول ەجەلگى تۇركى سوزىنەن شىققان، ماعىناسى – “اقشا” نەمەسە “سالماق”. بۇل ءداستۇر جالعاستىعى مەن تاريحي تامىرعا ورالۋ سيمۆولى بولدى.
تەڭگە داعدارىستاردى قالاي وتكەردى؟
وسى كەزگە دەيىنگى تاريحىندا تەڭگە بىرنەشە رەت ەكونوميكالىق سوققىلارعا كۋا بولدى، ەل ىشىندە دە، الەمدىك دەڭگەيدە دە.
- 1998 جىل. ازيا قارجىلىق داعدارىسى ورتالىق ازياعا اسەر ەتتى، قازاقستان دا بۇدان تىس قالمادى. ۆاليۋتا قۇنسىزدانا باستادى.
- 2009 جىل. جاھاندىق قارجىلىق داعدارىس كەزىندە ۇلتتىق بانك تەڭگەنى ديەۆالۆاسيالادى: دوللار باعامى 120-دان 150 تەڭگەگە دەيىن وزگەردى.
- 2015 جىل. قازاقستان ەركىن اۋىتقيتىن باعام جۇيەسىنە ءوتتى، بۇل ۆاليۋتانىڭ تاعى دا تومەندەۋىنە اكەلدى. دوللار باعامى 300 تەڭگەگە جەتتى.
تەڭگەگە قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەر
- ءبىرىنشى تەڭگە بانكنوتتارى جاسىرىن شىعارىلدى. قۇپيالىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن بانكنوتتاردى انگليادان قازاقستانعا اسكەري ۇشاقتارمەن تاسىمالداعان.
- بانكنوتتاردىڭ ەڭ جاقسى ديزاينى. قازاقستاندىق تەڭگە بىرنەشە رەت الەمدەگى ەڭ كوركەم ديزاينمەن تانىلدى. مىسالى، 2011 جىلى 10 000 تەڭگەلىك بانكنوتا حالىقارالىق ماراپاتقا يە بولدى.
- ەڭ ءىرى مونەتا. 2018 جىلى 1 كيلوگراممدىق التىننان 500 000 تەڭگەلىك مونەتا شىعارىلدى. بۇل قازاقستاننىڭ ەڭ قىمبات كوللەكسيالىق مونەتالارىنىڭ ءبىرى بولدى.
- العاشقى مونەتالار گەرمانيادا سوعىلعان، ولار لاتۋن جانە نەيزيلبەر (مىس، نيكەل جانە مىرىش قوسپاسى) مەتالدارىنان جاسالعان.
- تەڭگە - الەمدە ماتىندەرى ەكى تىلدە بەرىلگەن جالعىز ۆاليۋتا.
تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى
تەڭگە پايدا بولعان كەزدە دوللار باعامى 4،75 تەڭگە بولدى. جىلدار وتە ونىڭ باعامى كەلەسىدەي وزگەرىپ وتىردى:
- 1993 جىل: 4،75 تەڭگە / دوللار
- 2000 جىل: شامامەن 140 تەڭگە / دوللار
- 2010 جىل: 150–180 تەڭگە / دوللار
- 2020 جىل: 400 تەڭگەدەن استام / دوللار
- 2024 جىل: دوللار باعامى 500 تەڭگەگە جاقىندادى
- 2025 جىل: كوك اقشانىڭ تەڭگەگە شاققانداعى قۇنى 500 تەڭگەدەن اسىپ كەتتى.
وسىلايشا، 32 جىل ىشىندە تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى قۇنى 100 ەسەدەن استام تومەندەدى.
ق ر ۇەم ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 1993 جىلى ءبىر كيلوگرامم ناننىڭ ورتاشا باعاسى 0،67 تەڭگە بولعان (ءبىر بولكە نان شامامەن 0،47 تەڭگە تۇرعان). ءبىر كيلوگرامم سيىر ەتىن 7 تەڭگەگە، قوي ەتىن 6 تەڭگەگە ساتىپ الۋعا بولاتىن. ال ءبىر ليتر ءسۇتتىڭ ورتاشا باعاسى 10 تەڭگە بولعان.
1995 جىلى قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋ قۇنى الماتىدا - 10 تەڭگە، اقمولادا (استانا) - 7 تەڭگە بولعان.
تاعى ءبىر قىزىق دەرەك، 90 جىلدارى 100 تەڭگەگە ءبىر قوي، ال 400 تەڭگەگە ءبىر سيىر كەلەتىن ەدى.
ال ءقازىر 1 تەڭگە تۇرماق، 100 تەڭگەگە كورىنەتىن زات نەمەسە ازىق الا المايسىز. ەسكە سالا كەتەيىك، ۇلتتىق بانك بيىل ماۋسىم ايىندا 1 جانە 2 تەڭگەلىك ۇساق مونەتالاردى شىعارۋدى رەسمي تۇردە توقتاتتى. دەسە دە، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇعان دەيىن اينالىمدا جۇرگەن مونەتالار بار جانە ولار قولدانىستا قالا بەرەدى. ءبىراق ولاردى قوسىمشا سوعۋ جوسپاردا جوق.
ساراپشىلار بولجامىنشا، جاھاندىق ەكونوميكالىق سىناقتار مەن شيكىزات نارىعىنداعى وزگەرىستەر جاعدايىندا تەڭگە باعامى مۇناي باعاسىنا جانە الەمدىك ەكونوميكالىق جاعدايعا تاۋەلدى بولا بەرەدى.