«ۇلپان»—ومىردە بولعان، ەل شەجىرەسىنىڭ مازمۇنى نەگىزىندە جازعان قازاق تۇرمىسىنان حاباردار ەتەتىن تاريحي شىعارما. بەكزات ايەل بولمىسىن تانىتىپ قانا قويماي، ءحىح عاسىردا بولعان ەل جاعدايىنان كۋاگەر ەتەتىن، قازاق دۇنيەتانىمىن تۇتاستاي قامتىعان الىپ تۋىندى.
رومان جازۋشى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆتىڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى. قازاق ادەبيەتىنە پروزا جانرى بويىنشا سەرپىن الىپ كەلگەن قالامى ۇشتى، ويى ۇشقىر زاڭعار جازۋشى. اۆتور رومان تۋراسىندا: «مەنىڭ ويىمدا ۇلپان 40 جىل بىرگە جاساسىپ ءجۇردى. مەن ول بەينەنى ءار قىرىنان كورسەتۋگە تىرىستىم — ويى، سەزىمى، سىرت سۋرەتى، جاس كەزى، ەسەيگەن كەزى، مىنەزى، مەيىرىم ت.ت؛ ۇلپان-مەنىڭ مونا ليزام، دجوكوندام»، دەپ جوعارى باعا بەرگەن.
ەل انا وبرازىن اسقان شەبەرلىكپەن وقىرمان كوكەيىنە جەتكىزە بىلگەن اسىل تۋىندى 28، 30، 31 شىلدە كۇندەرى «عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر» تەاترىنىڭ ساحناسىندا قويىلىم رەتىندە تۇساۋكەسەرى ءوتتى. روماننىڭ ەرەكشەلىگى – باس كەيىپكەرلەر اراسىنداعى وقيعا تىزبەگىمەن قاتار، قازاق اۋىلىنىڭ ءجۇز جىلدىق تۇرمىسى، ادەت-عۇرپى، بارىمتا، قالىڭمال بەرىپ، قىز ايتتىرۋ، باي مەن كەدەي اراسىنداعى، ەل اراسىنداعى جەر داۋى، جەسىر داۋى كەڭ كولەمدە ءسوز بولۋى. اتالعان قۇبىلىستاردى كورەرمەن رەتىندە مەن دە سپەكتاكلدەن كەزدەستىردىم. العان ەموسيا مەن كەشكەن كۇيىم تىم بولەك. تۋرا شىعارمانى وقىپ وتىرعان ساتتەگىدەي ۇلپان ءومىر سۇرگەن قوعام مەن كەڭىستىك، سول زامان كوز الدىما كەلدى. ساف تازا، تۇنىق، ءمولدىر ونەردى ساحنادان كورە الدىم. بالا ۇلپان، دانا ۇلپان، انا ۇلپان، كوسەم ۇلپان، ابىز ۇلپان وبرازى تولىقتاي اشىلدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن. قويىلىم 3،5 ساعاتقا سوزىلدى. بۇل مەن ءۇشىن ومىرىمدەگى ەڭ ماڭىزدى ساعاتتاي ماردىمدى ءارى ماعىنالى وتكەن تەز ۋاقىت بولدى. ەسەنەي مەن ۇلپان اراسىنداعى بايلانىس، نازىك ماحابباتتى ساحناعا شاقتاپ ىقشامدى جەتكىزە ءبىلۋ، ەل تۇرمىسىنىڭ جاعدايىنان حاباردار ەتىپ، باي مەن كەدەي اراسىنداعى بايلانىس، جەر داۋى، جەسىر داۋىنىڭ اراجىگىن اجىراتۋ، «قالىڭمال»، «امەڭگەرلىك» سىندى سالت تۇرلەرىنىڭ وزىعىن العا كورسەتىپ، توزىعىنان تازارتۋدا ەڭبەك سىڭىرگەن ۇلپان پەرسوناجى تولىقتاي اشىلدى. قوسالقى كەيىپكەرلەر مۇسىرەپ، ارتىقباي، نەسىبەلى، ەمەنالى، شىنار وبرازدارى دا ساحنا تورىنەن كورىنىس تاپتى. وسى ورايدا شىعارماشىلىق توپقا، ترۋپپاعا، رەجيسسەر گۇلناز بالپەيسوۆاعا ۇلكەن العىس. ايتا كەتەتىن جايت، 7 ماۋسىم كۇنى رەجيسسەر باستاعان اكتەرلىق قۇرام مەن مۇسىرەپوۆ تەاترىنىڭ ۇجىمى ع.مۇسىرەپوۆتىڭ مۋزەي-ۇيىندە قوناق بولدى. عابەڭ شىعارماشىلىعىمەن مۋزەي ەكسپوزيسياسىمەن، جازۋشى قولىنىڭ تابى قالعان جەكە زاتتارىمەن تانىس بولدى.
گۇلناز بالپەيسوۆا العان اسەرى تۋراسىندا مۋزەي پاراقشاسىنا لەبىزىن قالدىردى: «عابيت مۇسىرەپوۆ مۋزەيىندە بولۋ مەن ءۇشىن ۇلەن مارتەبە. مۋزەي-ۇيى اسقان تالعاممەن جاسالعان. جازۋشى شىعارماشىلىعىنداعى مەن قويعالى جاتقان «ۇلپان» سپەكتاكلى— مەنىڭ ەكىنشى تۋىندىم، بۇدان بۇرىن «قوزى مەن بايان» دۇنيەگە كەلدى. جۇمىس پروسەسى بارىسىندا جازۋشى مۋزەيىمەن تانىسۋدى قۇپ كوردىك. العان اسەرىمدى سوزبەن ايتۋ جەتكىلىكسىز. سونىمەن قاتار، مۋزەي-ۇيىندە شاعىن كينوتەاتردىڭ بولۋى ماعان ەرەكشە ۇنادى. كەلۋشىلەر جازۋشى تۆورچەستۆوسىمەن جاقىن تانىسا الادى...»
باس كەيىپكەرلەر ەسەنەي مەن ۇلپان رولىندە اسەت يمانعالي مەن تولقىن نۇربەكوۆا ونەر كورسەتتى. بۇل كورەرمەن كۇتكەندەي كەرەمەت امپلۋا بولا ءبىلدى. وبراز بەن ءارتىس حاراكتەريستيكاسىنىڭ ۇيلەسىم تابۋى جان قۋانتادى. رەجيسسەردىڭ بەينەلى-پلاستيكالىق ءتىلى—ميزانسەنا عاجاپ قويىلدى. ۇلپاننىڭ دۇنيەگە بىجىكەندى الىپ كەلۋى، ەمەنالىنىڭ اۋىلعا قىساستىق جاساپ ءورت شىعارۋى، بيلەر اراسىندا كوسەم رەتىندە ۇلپاننىڭ ءسوز سويلەۋى اسەرلى كورسەتىلدى. قويىلىمعا قازاقتىڭ تاريحي اندەرىمەن بىرگە شەتەل مۋزىكالارىن ۇيلەستىرە ءبىلۋ دە اسقان شەبەرلىك. قازىرگى تاڭدا تەاترعا كەلۋشىلەر قاتارىنىڭ باسىم كوبىن جاستار قاۋىمى قۇراعاندىقتان بۇرىن سوندى باسقا رەجيسسەرلار قولدانباعان بۇل ەرەكشەلىك كوپشىلىككە ۇنادى دەگەن ويدامىن. قازىرگى تاڭدا جاڭاشىلدىقتان سەسكەنبەي، تاۋەكەل قادام جاساي ءبىلۋ ەرلىكپەن پارا-پار.
كورەرمەن سول زامان كەڭىستىگىنە ساپار جاساعانداي قويىلىم لەگىمەن ءبىر تەمپتە، ءبىر دەمدە تاپجىلماي تاماشالادى. شىعارمانى وقىعانداعى ەموسيانى، كارتينانى سپەكتاكلدەن كورۋ وقىرمان ءۇشىن ۇلكەن تولقىنىس پەن ريزاشىلىق. مەن دە ريزا بولعان، كوڭىلى تولعان كورەرمەن رەتىندە ترۋپپاعا العىسىمدى بىلدىرەمىن! الداعى ۋاقىتتا كورەرمەن رەتىندە مۇسىرەپوۆ شىعارماشىلىعىنداعى باسقا دا تۋىندىلاردى تەاتر ساحناسىنان كورسەم دەگەن تىلەگىم بار. ارۋاعىڭنان اينالدىم، عابا!