ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا 1،2 تريلليون تەڭگە قايتارىمسىز كومەك قارجى تولەيتىن بولادى، دەپ حابارلادى Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
وسى قاراشا ايىنىڭ باسىندا پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىم وندىرۋشىلەرىن قاراۋلىققا ايىپتادى.
ۇكىمەت باسشىسىنىڭ شامداناتىن ءجونى بار. بيىل مەملەكەت وتاندىق اگروونەركاسىپتىك كەشەنگە بەرەتىن سۋبسيديا قاراجاتىنىڭ كولەمىن جۇزدەگەن ميلليارد تەڭگەگە كوبەيتتى. ال ونىڭ "قايتارىمى"، العىسى رەتىندە فەرمەرلەر، سونىڭ ىشىندە كوپ مولشەردە ەل قاراجاتىن العاندار ءوز ونىمدەرىنىڭ باعاسىن شىعانداتىپ جىبەرگەن.
"بيىل اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋ ەكى ەسەگە ۇلعايتىلدى! ءبىراق ونى الاتىندار ازىق-تۇلىك باعاسىن 20%-عا كوتەرگەنىن كورىپ وتىرمىز. مۇنداي جاعدايعا كونە الماسپىز! ەگەر ءبىز سۋبسيديا بەرسەك، وندا ولار دا وزىنە ءتيىستى مىندەتتەمەلەر قابىلداۋى كەرەك. سۋبسيديالاۋ جۇيەسى ناقتى جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس"، – دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.
ساۋدا جانە ينتەگراسيا ءبىرىنشى ۆيسە-مينيسترى ارمان شاققالييەۆ بيىل ينفلياسيانىڭ شەكتەن شىعىپ، تاريحي رەكورد ورناتۋىنا تاماق ونىمدەرى ەڭ كوپ ۇلەس قوسقانىنا نازار اۋدارتتى.
ونىڭ مالىمەتىنشە، وسى جىلدىڭ 10 ايىندا ازىق-تۇلىك ينفلياسياسى 20،5%-عا جەتكەن. وتكەن ايدىڭ قورىتىندىسىندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ءبارى دەرلىك قىمباتتادى. سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، جۇمىرتقا باعاسى تەك ءبىر ايدا عانا 7،6%-عا، ۇن 3،9%-عا، كۇرىش 3%-عا، ءسۇت 2،2%-عا ءوسىپ شىعا كەلگەن.
مينيسترلىك جۇمىرتقا، وسىمدىك مايى، كۇرىش سياقتى جەكەلەگەن تاۋارلاردى وندىرۋشىلەردىڭ ارامزا، جوسىقسىز ارەكەتتەرىن اشكەرەلەپتى. ولار، مىسالى، باستاپقى باعانى ارزانعا بوساتادى، ءبىراق ول باعامەن تەك وزدەرىنىڭ دەلدالدارى عانا الا الادى. ولار ارى قاراي نارىققا ەسەلەپ قىمباتقا ساتادى. سالدارىنان، مىسالى، قۇس فابريكالارى وراسان سۋبسيديا العانىنا قاراماستان، كولەڭكەلى جولدارمەن تاۋارىن قىمباتتاتا قويادى.
"اباي وبلىسىنا بارعاندا بايقاعانىمىز، سەمەيدەن 200 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان قۇس فابريكالارى جۇمىرتقانى وندىعىنا 360-380 تەڭگەدەن ساتقان، ال سوڭعى ساتىپ الۋشىعا ول 600 تەڭگەدەن وتكىزىلەدى. وسىعان بايلانىستى مونوپولياعا قارسى ارەكەت ەتۋدىڭ شۇعىل شارالارىن قابىلداۋ قاجەت. سونىمەن قاتار سوڭعى كەزدەرى باسپاسوزدە جەكەلەگەن تاۋار وندىرۋشىلەر الداعى ۋاقىتتا باعانى تاعى كوتەرەتىنى تۋرالى مالىمدەمەلەرىن جاريالاۋدا. بۇعان دا ءتيىستى تۇردە دەن قويۋ قاجەت"، – دەدى ۆيسە-مينيستر ارمان شاققالييەۆ.
ءبىراق وليگارحتار جايلاعان نارىقتى قاتاڭ تارتىپكە كەلتىرە الاتىن ازۋلى ورگان بايقالمايدى. پرەمەر ءاليحان سمايىلوۆتىڭ ءوزى باعا بەلگىلەۋ تىزبەگىن تەرگەۋ جونىندەگى وڭىرلىك كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىن قايتا فورماتتاۋ تاپسىرىلعانىن ەسكە سالىپ، ءبىراق بۇدان ناتيجە شىقپاعانىنا، ءتىپتى كوكونىس ساقتاۋ قويمالارى بويىنشا دەرەكتەر بازاسىن وزەكتىلەندىرۋ جۇرگىزىلمەگەنىنە قاتتى كەيىدى.
باسقا قايرانى قالماعان ۇكىمەت باسشىسى سالانىڭ باعا كوتەرىپ وتىرعان جوسىقسىز سۋبەكتىلەرىن كومەك قارجىدان ايىرۋدى ۇسىندى.
"نەگىزگى جەتكىزۋشىلەردىڭ كىم ەكەنىن، باعانىڭ نەگە ءوسىپ جاتقانىن انىقتاۋ كەرەك. ەگەر ولار ءوز ۇستەمەاقى-مارجالارىن باعانى كوتەرۋ ەسەبىنەن السا، وندا نارىقتىق ورتادا جۇمىس ىستەسىن، ال ءبىز سۋبسيديالاردى باسقا باعىتتارعا جۇمسايمىز. وڭىرلەردە رۇقسات ەتىلگەن ساۋدا ۇستەمەسىنە جانە ارنايى كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنا مونيتورينگتى جۇيەلى جولعا قويۋ قاجەت. الەۋمەتتىك ماڭىزدى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋگە ءتيىسپىز. قاجەتتى قۇرالداردىڭ ءبارى بار"، – دەدى ءا.سمايىلوۆ.
دەگەنمەن شەنەۋنىكتەردىڭ بار بىتىرگەنى – بيۋدجەت شىعىندارىن ارتتىرىپ، اگرارلىق الپاۋىتتاردى سۋبسيدياعا قارىق قىلۋ بولىپ وتىر.
بەلگىلى قۇقىقتانۋشى مارات ءباشىموۆ Facebook پاراقشاسىندا قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى يۆان ساۋەردىڭ "رودينا" اگروفيرماسى مەن گەنناديي زەنچەنكونىڭ "زەنچەنكو ي ك" كومپانياسى ادەيى جاساعانداي، ءوز ونىمدەرىنە باعانى ءدال سايلاۋ قارساڭىندا كۇرت قىمباتتاتىپ جىبەرگەنى ەلدىڭ زىعىردانىن قايناتقانىن ايتادى.
ال اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ەربول قاراشوكەيەۆ بولسا، سۋبسيديانى ءارى قاراي ۇلعايتۋعا كۇش سالىپ جاتقانىن جەتكىزدى. ول كەيبىر تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ مەملەكەتتىك سۋبسيديالاۋ كولەمىن ۇلعايتۋدى سۇرايتىنىنا نازار اۋدارتتى.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋ مولشەرى 2023 جىلى 405 ميلليارد، 2024 جىلى 424 ميلليارد، ال 2025 جىلى 440 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن بولادى. ياعني 1،2 ترلن قارجى شىعىندالادى. ءبىراق بۇل سوما الدا بيۋدجەت ءتۇسىمىنىڭ ۇلعايۋىنا قاراي تاعى ارتپاق.
اشم باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋ كولەمى 450 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى. ال جىلدىڭ باسىندا بيۋدجەتتە تەك 311 ميلليارد عانا بولىنگەن ەدى. كەلەسى جىلعا 405 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان.
"ءبىز ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىمەن، قارجى مينيسترلىگىمەن الدىن الا كەلىستىك: كەلەر جىلى بيۋدجەتتى ناقتىلاۋ كەزىندە قوسىمشا قاراجات قوساتىن بولامىز. ءتۇسىمنىڭ ءتۇسۋ ناتيجەسى بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن قارجىلاندىرۋ كولەمىنىڭ وڭ ءوسۋ ديناميكاسىن ساقتايمىز دەپ وتىرمىز. قوسىمشا قاراجات سۇرايمىز"، – دەدى دەپۋتاتتارعا اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ەربول قاراشوكەيەۆ.
سونىمەن قاتار ءبىرقاتار اگرارشىلار بيلىكتەگىلەردىڭ وزدەرىنە تيەسىلى سۋبسيديالاردى بەرمەي جاتقانىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، پرەزيدەنتكە حات جازۋدا. ولار، مىسالى، سۋبسيديا ءبولۋ ءۇشىن قاجەتتى نورماتيۆ رەتىندە اكىمدىكتەردىڭ اسا ءىرى كاسىپورىنداردىڭ كورسەتكىشتەرىن الاتىنىنا قارسى.
سولاردىڭ ءبىرى - الماتىلىق "كامەرتون" كومپانياسى" ج ش س وكىلى تاتيانا حولودوۆا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە جازعان حاتىندا سۋبسيدياعا قاتىستى بىرنەشە ماسەلە كوتەردى. كومپانيا مەمورگاندارعا دا بىرنەشە رەت وتىنىشپەن جۇگىندى، تەك سىرعىتپا جاۋاپ كەلەدى ەكەن. كاسىپورىن 2017 جىلدان بەرى ىرىمشىك وندىرىسىمەن اينالىسادى، تاۋلىگىنە 66 مىڭ ليتر ءسۇتتى وڭدەيدى. وندىرىستەرىنىڭ ءبارى الماتىدا ورنالاسقان.
"ىرىمشىك ءوندىرىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلاما اياسىندا سۋبسيديالاۋعا جاتاتىن قۇرىلعى ساتىپ الىندى. 2022 جىلعى ماۋسىمدا ينۆەستيسيانى سۋبسيديالاۋعا ءوتىنىش بەردىك. سودان بەرى قانشا اي ءوتتى، الايدا، بىرىنشىدەن، QOLDAU.KZ سايتىندا سۋبسيديالاۋعا ارنالعان سوما جاريالانباعان. ەكىنشىدەن، الماتى قالاسىنىڭ كاسىپكەرلىك جانە ينۆەستيسيالار باسقارماسى بيزنەستىڭ وتىنىشتەرىن قارايتىن كوميسسيا قۇرامىن بەكىتپەگەن. قاعيدالار بويىنشا، بيىلعى 1 اقپانعا دەيىن بەكىتۋگە ءتيىس بولاتىن. باسقارما ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارىمەن كەزدەستىك، ول كوميسسيانى بەكىتۋ ءۇشىن قالا اكىمدىگىنىڭ بۇيرىعىن كۇتىپ وتىر. بۇل كوميسسياسىز كاسىپكەرلەرگە سۋبسيديا ۇسىنىلمايدى. ەگەر بيىلعى 15 جەلتوقسانعا دەيىن سۋبسيديا تۋرالى شەشىم قابىلدانباسا، وندا ءبىز ونى مۇلدەم الا المايمىز، ويتكەنى وتىنىمگە تىركەلگەن راستاۋشى قۇجاتتاردىڭ مەرزىمى اياقتالادى"، – دەدى ت.حولودوۆا.
ول تاعى ءبىر ماسەلەنى كوتەردى: الماتىدا ءسۇتتى وڭدەپ، ودان ءتۇرلى ءونىم شىعاراتىن كاسىپورىندار سۇتكە كەتەتىن شىعىنداردىڭ ءبىر بولىگىنە سۋبسيديا العىسى كەلەدى. بۇل قولداۋ "وڭدەۋشى كاسىپورىنداردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن تەرەڭدەتە وڭدەپ ءونىم ءوندىرۋى ءۇشىن ونى ساتىپ الۋ شىعىندارىن سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىندا" كوزدەلگەن.
"2021 جىلدان بەرى ساتىپ الىنعان ءسۇت شىعىندارىن وتەۋگە ءوتىنىش بەرە الماي كەلەمىز. سەبەبى كەپىلدەندىرىلگەن ساتىپ الۋ باعاسىن انىقتاۋ ءۇشىن كوتەرمە جەتكىزۋشىلەردىڭ سيستەرنالارمەن جەتكىزەتىن ءسۇتى عانا باسشىلىققا الىنادى. ال الماتىدا ءسۇتتى الىپ، سيستەرنالارمەن جەتكىزەتىن كوتەرمە جەتكىزۋشىلەر جوق. سوندىقتان ءبىز جەتكىزۋشىلەردەن، ءتىپتى مال ۇستايتىن حالىقتان ساتىپ الۋ باعاسى كەپىلدەندىرىلگەن ساتىپ الۋ باعاسى رەتىندە قابىلدانۋىن ۇسىنامىز"، – دەدى كاسىپكەر.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، ءسوز بولىپ وتىرعان كاسىپورىن ىرىمشىك وندىرىسىنە ارنالعان قۇرىلعىسى ءۇشىن سۋبسيديا الا الماۋى مۇمكىن. سەبەبى، ونىسى 2020 جىلى ىسكە قوسىلىپتى. مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن: اوك سۋبەكتىلەرى شىعىستارىن وتەۋ بويىنشا سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىنىڭ 11-1-بولىمىنە سايكەس، 24 اي ىشىندە ساتىپ الىنعان تەحنيكا مەن جابدىقتار عانا سۋبسيديالاۋعا جاتادى ەكەن.
ال باسقا ۇسىنىستارى پىسىقتاۋدان سوڭ قابىلدانۋى مۇمكىن.
"مەملەكەت باسشىسىنىڭ سۋبسيديالاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا قازىرگى ۋاقىتتا اگروونەركاسىپتىك كەشەندى مەملەكەتتىك قولداۋدى جەتىلدىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبى قۇرىلدى. توپ قۇرامىنا "اتامەكەن" پالاتاسىنىڭ، سالالىق قاۋىمداستىقتار مەن وداقتاردىڭ، اگروبيزنەستىڭ، عىلىمنىڭ، مۇددەلى ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگانداردىڭ، انتيكوردىڭ وكىلدەرى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى كىردى. بۇگىندە جۇمىس توبى سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىن قايتا قاراۋ، ولاردىڭ مولدىرلىگىن ارتتىرۋ، سۋبسيديالاردى اتاۋلى-ادرەستى ەتۋ، ولاردى مەملەكەتتىڭ ونەركاسىپتىك ساياساتىمەن تىعىز بايلانىستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. سونداي-اق سۋبسيديا العاندار وزىنە مەملەكەت بەلگىلەگەن ءتيىستى مىندەتتەمەلەردى قابىلداۋعا ءتيىس بولادى"، – دەپ حابارلادى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ەربول قاراشوكەيەۆ.
سۋبسيديالاۋ سالاسىن رەفورمالاۋ اياسىندا 2023 جىلدان باستاپ ەنگىزىلگەن جاڭالىق بويىنشا جەكە نورما ەنگىزىلەدى: وعان سايكەس، سۋبسيديالاۋ نورماتيۆتەرىن "ۇلتتىق اگرارلىق ءعىلىمي-بىلىم بەرۋ ورتالىعى" كەاق (نانوس) ازىرلەيتىن بولادى. ياعني تاعى ءبىر كۆازيالپاۋىت پايدا بولاتىنعا ۇقسايدى. ازىرگە شەنەۋنىكتەردىڭ شابان قيمىلى سالدارىنان سالاداعى بىلىقتار شەشىلمەي، ءارى قاراي قوردالانۋدا.