كاداستر دەرەكتەرى ۋاكىلەتتى ورگاندارعا عانا ەمەس، تابيعات اۋەسقويلارىنا دا پايدالى بولۋى مۇمكىن.
جانۋارلار دۇنيەسىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن باسقارۋ جانە ەكونوميكالىق شەشىمدەر قابىلداۋ ءۇشىن فاۋنا وبەكتىلەرىنىڭ وزەكتى جاعدايى تۋرالى اقپارات قاجەت. بۇل تۋرالى الماتىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتى الاڭىندا ق ر زوولوگيا ينستيتۋتى باس ديرەكتورىنىڭ عىلىمي ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى مارينا چيريكوۆا ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz.
«جانۋارلار الەمىنىڭ كاداسترى بەلگىلى ءبىر اۋماقتا جانۋارلاردىڭ قانشا ءتۇرى ءومىر سۇرەتىنىن، ولار كەڭ تارالعان، ولاردىڭ بيولوگياسىنىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى، كوبەيۋى، بۇل رەسۋرستىڭ قانشالىقتى تەز قالپىنا كەلۋى، قانداي تۇرلەر زياندى، قانداي اڭشىلىق جانە كاسىپتىك، قانداي تۇرلەرى سيرەك كەزدەسەتىنىن، جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تونگەن جانە ت. ب سيپاتتايتىن بارلىق دەرەكتەردى بىلدىرەدى. 2021 جىلى ءبىز سولتۇستىك تيان-شان جانۋارلار دۇنيەسى كاداسترىنىڭ ەلەكتروندىق بازاسىن قۇرۋعا باعىتتالعان جوبامەن جۇمىس ىستەي باستادىق»، - دەدى م.چيريكوۆا.
دەرەكتەر بازاسى جوبا بارىسىندا جينالعان مۇراعاتتىق، ادەبي جانە جاڭا دەرەكتەردى قامتىدى. 2023 جىلدىڭ قازان ايىندا ەلەكتروندى مالىمەتتەر بازاسى جانۋارلاردىڭ 948 تۇرىنە ارنالعان 10633 جازبانى قۇرادى. جوبانىڭ ناتيجەسىندە جانۋارلاردىڭ 3550 – دەن استام ءتۇرى تۋرالى اقپارات جينالدى - ەڭ كىشكەنتاي ومىرتقاسىزداردان باستاپ قۇستار مەن سۇتقورەكتىلەردىڭ ەڭ ۇلكەن تۇرلەرىنە دەيىن. مۇنداي اقپارات جانۋارلار پوپۋلياسياسىنىڭ ديناميكاسىن تالداۋ ءۇشىن، سونداي-اق بولاشاقتا فاۋنانىڭ وزگەرۋ تەندەنسيالارىن انىقتاۋ ءۇشىن ماڭىزدى.
«نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى - كوپتەگەن جىلدار بويى جيناقتالعان جانۋارلار الەمى تۋرالى بارلىق مالىمەتتەر مەن جاڭا دەرەكتەردى ءبىرتۇتاس دەرەكقورعا بىرىكتىرۋ. ءبىز سونداي-اق جاقىن ارادا اشىلاتىن جانە بارلىعىنا قولجەتىمدى بولاتىن ەلەكتروندىق پورتالدا دەرەكقورىمىزدى كورسەتتىك. بۇل ۋاكىلەتتى ورگاندار ءۇشىن دە، بارلىق تابيعات اۋەسقويلارى ءۇشىن دە. دەرەكتەر بازاسى قىزىعۋشىلىق تانىتقاندارعا سولتۇستىك تيان-شاندا قانداي تۇرلەرى ءومىر سۇرەتىنىن، ولاردىڭ قاي جەردە تارالعانىن جانە ولاردىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەنىن بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.
ول جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر مەن دەرەكتەردى تالداۋ نەگىزىندە سولتۇستىك تيان-شان جانۋارلارىن ساقتاۋ، كوبەيتۋ جانە ۇزاق مەرزىمدى پايدالانۋ بويىنشا ۇسىنىستار بەرىلگەنىن تولىقتىردى.
سپيكەر ءوز سوزىندە سولتۇستىك تيان-شانداعى جانۋارلار الەمىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن ءبولىستى. ماسەلەن، زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا عالىمدار قازاقستاندا ارقاردىڭ سانى ارتىپ كەلە جاتقانىن انىقتادى.
«نەگىزىندە ءبىز وڭ ءۇردىستى كورىپ وتىرمىز. سونىمەن بىرگە، ءبىزدىڭ سولتۇستىك تيان-شانداعى زەرتتەۋىمىز ونىڭ تارالۋ ايماعى ازايىپ بارا جاتقانىن كورسەتتى. ول ايتارلىقتاي تومەندەدى - 19 عاسىردىڭ باسىندا 11000 كم-دەن 1500 كم-گە دەيىن. بۇل، ەڭ الدىمەن، ۋربانيزاسيامەن، كونگلومەراتتاردىڭ وسۋىمەن، اۋىر رەكرەاسيالىق جۇكتەمەمەن بايلانىستى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
ءبىر ۋاقىتتا تيان-شان ايۋىمەن دە سولاي بولدى. ءبىر كەزدەرى سولتۇستىك تيان-شاندا قوڭىر ايۋدىڭ تارالۋى ايتارلىقتاي تومەندەدى، الايدا 1996 جىلى ىلە-الاتاۋ ۇلتتىق پاركى قۇرىلىپ، كۇزەت رەجيمى كۇشەيگەننەن كەيىن ايۋلاردىڭ سيرەك كەلە باستاعانى بايقالا باستادى، سودان كەيىن ايۋلار وسىندا تۇراقتى قونىستاندى. وسىلايشا، ساراپشىلار ايۋدىڭ سانىنىڭ ءوسۋى مەن تارالۋ ايماعىنىڭ بۇرىن ءومىر سۇرگەن شەگىنە دەيىن كوبەيەتىنىن بولجايدى.
سونداي-اق، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، تۇلكى پوپۋلياسياسىنىڭ جاعدايى ايتارلىقتاي وزگەرىسكە ۇشىراعان جوق، ءبىراق سونىمەن بىرگە سولتۇستىك تيان-شان تاۋ بوكتەرىندە دە پايدا بولا باستاعان قورقاۋدىڭ تارالۋ ايماعىنىڭ كەڭەيۋى بايقالادى جانە وسى تۇرلەر اراسىندا كەيبىر باسەكەلەستىك پايدا بولۋى مۇمكىن.
سولتۇستىك تيان-شاننىڭ قازاقستاندىق بولىگىندەگى قار بارىسىنىڭ سانىن ءبىز 60-74 باس دەپ ساناپ وتىرمىز. قازاقستان اۋماعىندا بارلىعى 150-گە جۋىق قار بارىسى بار. 20 عاسىردىڭ باسىنان باستاپ قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن سولتۇستىك تيان-شاننىڭ قازاقستاندىق بولىگىندەگى يربيس اۋقىمى 8045 كم-گە قىسقارعانى انىقتالدى.
سونىمەن بىرگە ساراپشى سولتۇستىك تيان-شان فاۋناسى تەك سۇتقورەكتىلەرمەن عانا شەكتەلمەيتىنىن، ول الۋان ءتۇرلى جانە قۇستاردىڭ، كەمىرگىشتەردىڭ، شوپقورەكتىلەردىڭ جانە جىرتقىشتاردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بارىن اتاپ ءوتتى. بۇل تۇرلەردىڭ ءارقايسىسى بەلگىلى ءبىر فۋنكسيانى ورىندايدى جانە تابيعاتتا ورىن الادى.