حالىق دەنساۋلىعىن ساقتاۋ – وتە كۇردەلى جانە كوپ شىعىندى قاجەت ەتەتىن پروسەسس. بۇل پروسەستە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ اتقارار ءرولى زور. الماتىدا ءمامس جۇيەسىن ىسكە اسىرۋ قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ قانداي وزگەرىستەر، قانداي قيىندىقتار بار؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالدارىمىزعا مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ الماتى فيليالى ديرەكتورى تىلەۋحان ابىلدايەۆ جاۋاپ بەردى.
– بۇگىندە مەديسينانى قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، ءمامس تاقىرىبىن اينالىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. جۇيە ەنگىزىلگەلى بەرى مەديسينالىق كومەكتىڭ قولجەتىمدىلىگى ارتتى ما؟
– ەلىمىزدە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ەنگىزىلگەنىنە ءۇش جىلعا جۋىقتادى. سوندىقتان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا سوڭعى بىرنەشە جىلدا بولعان جەتىستىكتەر ءمامس جۇيەسىمەن تىعىز بايلانىستى.
مەديسينانىڭ ءۇش جىل بۇرىنعى بيۋدجەتىمەن قازىرگى بيۋدجەت اراسىنداعى ايىرما جەر مەن كوكتەي. مىسالى، 2022 جىلى الماتىلىقتارعا كورسەتىلەتىن مەديسينالىق كومەككە 259،7 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. ونىڭ 142،7 ملرد تەڭگەسى – ونىڭ 142،7 ملرد تەڭگەسى – م ە م ل ە ك ە ت ت ا ر ا پ ى ن ا ن ب ءو ل ءى ن ە ت ءى ن كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديسينالىق كومەك پاكەتىنە، 117 ملرد تەڭگەسى – مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتىنە تيەسىلى. ياعني الدىڭعى جىلداردى ايتپاعاندا، ءبىر عانا بيىلعى جىلى قالانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ بيۋدجەتى قوسىمشا 117 ملرد تەڭگەمەن تولىعىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە ءبىز بەن ءسىزدىڭ سالالىق مامانداردان العان كونسۋلتاسيالارىمىز، ادەتتە باعاسى 20 مىڭنان كەم تۇرمايتىن كومپيۋتەرلىك توموگرافيا، ماگنيتتى-رەزونانستىق توموگرافيا، رەابيليتاسيا قىزمەتى، ءتۇرلى قىمبات وپەراسيالار مەن اناليزدەر، ەكستراكورپورالدىق ۇرىقتاندىرۋ، جۇكتى ايەلدەر مەن 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا كورسەتىلەتىن جوسپارلى ستوماتولوگيالىق كومەك سىندى تاعى دا باسقا قىزمەتتەر بار مىسالى، وتكەن 9 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا الماتى تۇرعىندارىنا ءمامس پاكەتى شەڭبەرىندە كورسەتىلگەن وسىنداي قىزمەتتەرگە 90،1 ملرد تەڭگە تولەندى. ءبىر قاراعاندا، بۇل جاي عانا سيفر بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. شىن مانىندە ساقتاندىرىلعان ازاماتتار قالتاسىنان شىعاتىن شىعىندى قىسقارتىپ، وسىنداي قىزمەتتەردى پايدالاندى.
– ال ساقتاندىرىلماعان جانە جارنا تولەۋگە مۇمكىندىگى جوقتار شە؟ ولار نە ىستەيدى؟
– شىن مانىندە، بۇل ءبىر عانا ءوڭىر دەڭگەيىندە ەمەس، رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ۇلكەن الەۋمەتتىك ماسەلە.
ادام بولعان سوڭ باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداماي تۇرمايدى. سوندىقتان ازاماتتاردى مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىمەن قامتۋ ماسەلەسىنىڭ ماڭىزى وتە زور. ساقتاندىرۋدىڭ قازاقستاندا 2020 جىلى ەنگىزىلدى. سوعان قاراماستان بۇگىنگى كۇنى ەلىمىز بويىنشا 3،2 ميلليونعا جۋىق ادام جۇيەدەن تىس قالىپ وتىر. ونىڭ 432 مىڭى – الماتى تۇرعىندارى.
سونىڭ ىشىندە 296 مىڭنان استامى 18 بەن 45 جاس ارالىعىنداعى ەڭبەككە جارامدى ازاماتت ار. ولاردى قالا ەكونوميكاسىنا تارتۋ قاجەت. ولار ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيدى، ياعني الەۋمەتتىك جاعىنان قورعالماعان دەگەن ءسوز.
ءدال وسى ساناتپەن جۇمىس ىستەۋ قاجەت. جۇمىسقا ورنالاستىرىپ، قايتا وقۋ كۋرستارىمەن قامتىپ دەگەندەي. مىسالى، بىزدە ءارتۇرلى مەملەكەتتىك ەڭبەكپەن قامتۋ باعدارلامالارى بار، سولارعا تارتۋ قاجەت جاستاردى.
ساقتاندىرىلماعاندار تىزىمىندە 29 جاسقا تولماعان 111 مىڭنان استام ادام بار ەكەن. ولاردى دا جاستارعا ارنالعان ەڭبەكپەن قامتۋ باعدارلامالارىنا تارتسا جاقسى بولار ەدى.
بىرەۋ «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك» تاپپاعان سوڭ جۇمىسسىز جۇرەدى، بىرەۋ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى جۇمىس ىستەي المايدى. جۇمىسقا جارامايتىن، ءبىراق مۇگەدەكتىك الا الماي جۇرگەندەر بار. ولاردى ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارى ارقىلى رەسمي تىركەۋگە قويسا، ولار ءۇشىن جارنانى مەملەكەت اۋدارار ەدى.
– ال ەگەر ولار ءوزىن-وزى ساقتاندىرعىسى كەلسە نە ىستەۋى كەرەك؟ جارنانى قايدا، قانداي مولشەردە تولەيدى؟
– ءقازىر ءمامس جۇيەسىندە ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتاردى ساقتاندىرۋ ءتارتىبى وزگەردى. جاڭا مەحانيزم 5 قىركۇيەكتەن باستاپ تولىققاندى ىسكە قوسىلدى. بۇدان بىلاي اتالعان ساناتتاعى تۇرعىندار الداعى 12 ايعا جارنا تولەپ ءبىر جىلعا ساقتاندىرۋ ستاتۋسىن الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. ياعني اي سايىن 3000 تەڭگە اۋدارىپ، مەديسينالىق قىزمەتتەردى پايدالانۋعا مۇمكىندىك اۋعا بولادى. ماسەلەن، پاسيەنت ءمامس پاكەتىندەگى قىزمەتتەردى پايدالانۋ ءۇشىن وتكەن جىلدىڭ بەرەشەگىن وتەمەي، 2022 جىلدىڭ قاراشا ايىنان باستاپ 2023 جىلدىڭ قازانىنا دەيىن جارنا اۋدارا الادى. بۇرىنعى ءتارتىپ بويىنشا ساقتاندىرۋ ستاتۋسىن الۋ ءۇشىن وتكەن 12 ايدىڭ قارىزىن وتەۋ قاجەت بولاتىن.
ەڭ الدىمەن، حالىق اراسىندا ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ قاجەت. سەبەبى، ساقتاندىرۋدىڭ ارتىقشىلىقتارىن تۇسىنگەننەن كەيىن جارنا تولەۋدەن قاشقان ادامدى كورگەنىمىز جوق. مىسالى، جاقىندا ءبىزدىڭ فيليالعا ءبىر ايەل كەلدى. دارىگەرلەر وعان «ستەنوكارديا» دەگەن دياگنوز قويعان. جۇرەككە جاسالاتىن وتانىڭ قۇنى 567 مىڭ تەڭگە تۇرادى. ءبىراق 12 ايعا 36 مىڭ تەڭگە جارنا تولەگەننەن كەيىن وپەراسيانى ءمامس ارقىلى جاساتۋعا بولادى. ساقتاندىرۋدىڭ تيىمدىلىگى وسىندا.
– ەندەشە، بۇل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا عانا ەمەس، پاسيەنتتەر ءۇشىن دە ءتيىمدى جۇيە دەيسىز عوي...
– دۇرىس ايتاسىز. قاراپايىم عانا مىسال. وتكەن 9 ايدا الماتى قالاسىندا 77،1 مىڭ كومپيۋتەرلىك توموگرافيا (كت) جاسالعان. وعان قور تاراپىنان 1،2 ملرد تەڭگە ءبولىندى. ال 62،8 مىڭ ماگنيتتىكرەزونانستىق توموگرافيا (مرت) قىزمەتى ءۇشىن 937،3 ملن تەڭگە تولەندى. سونىمەن قاتار، قالا بويىنشا ونكولوگيالىق ىسىكتى انىقتاۋ ماقساتىندا جاسالاتىن 3112 پەتدياگنوستيكا قىزمەتى كورسەتىلگەن. وعان 835،8 ملن تەڭگە تولەندى. وسىدان 3-اق جىل بۇرىن مۇنداي باعاسى قىمبات تۇراتىن قىزمەتتەردى حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر ساناتتارى عانا تەگىن پايدالانا الاتىن.
سونداي-اق، بىزدە جوعارى تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن جاسالاتىن بۋىن، بۇيرەك، جۇرەك الماستىرۋ سىندى تاعى دا باسقا كۇردەلى وپەراسيالار بار. الماتى قالاسى بويىنشا جاسالعان وسىنداي وپەراسيالارعا قور تاراپىنان 14،2 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى تولەندى، تاعى 3،7 ملرد تەڭگە كۇندىزگى ستاسيونار قىزمەتىنە جۇمسالدى.
بۇگىندە رەابيليتاسيا، ياعني پاسيەنت دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە باعاتتىلعان وڭالتۋ قىزمەتى دە ءمامس ارقىلى قارجىلاندىرىلادى. وتكەن 9 ايدا وعان 5،5 ملرد تەڭگە جۇمسالدى. ءسوز ورايى كەلگەندە ءمامس-تىڭ مەديسينالىق رەابيليتاسياعا بولىنەتىن قارجى كولەمىن ۇلعايتىپ، ونىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن دە اتاپ وتكىم كەلەدى. سالىستىرار بولساق، 2019 جىلى وڭالتۋ قىزمەتىنە بار-جوعى 0،6 ملرد تەڭگە جۇمسالعان بولاتىن. ال 2022 جىلى وعان 7،5 ملرد تەڭگە قاراستىرىلىپ وتىر. ءوسىم 13 ەسە.
سوڭعى جىلدارى ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ قىزمەتىنىڭ دە جۇرتشىلىق ءۇشىن ماڭىزى جوعارى بولىپ وتىرعانى راس. باعاسىن كوپتىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىن ەكو پروسەدۋراسى 2020 جىلدان باستاپ ءمامس پاكەتىنە ەنىپ، قاراپايىم جۇرتشىلىق ءۇشىن قولجەتىمدى بولا باستادى. 2022 جىلى ەكو باعدارلامالارىنا 3،2 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى قاراستىرىلعان. بۇعان الماتى قالاسى بويىنشا بارلىعى 3152 ەكو جاسالۋى ءتيىس. وتكەن 9 ايدا 2266 ەكو جاسالىپ، وعان 2،3 ملرد تەڭگە تولەندى. بيىل وڭتۇستىك استانا بويىنشا اتالعان باعدارلاماعا 8 كلينيكا قاتىسىپ جاتىر.
– ساقتاندىرۋ پاكەتىنە ءتىس دارىگەرىنىڭ قىزمەتى كىرە مە؟
– 2020 جىلدان باستاپ حالىقتىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى ءۇشىن جوسپارلى ستوماتولوگيالىق كومەك تە قولجەتىمدى بولا باستادى. مىسالى، 9 ايدا ءمامس شەڭبەرىندە 965 مىڭنان استام ستوماتولوگيالىق قىزمەت كورسەتىلگەن، وعان 2،4 ملرد تەڭگە تولەندى. قازىرگى تاڭدا الماتىدا ءمامس شەڭبەرىندەگى ستوماتولوگيالىق كومەكتى 46 كلينيكا كورسەتەدى. مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ ارقىلى جۇكتى ايەلدەر مەن 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا ستوماتولوگيالىق كومەك تەگىن كورسەتىلەدى. ولاردىڭ اراسىندا ءتىستى جانسىزداندىرۋ، حيميالىق پلومبا سالۋ، تەراپيەۆتىڭ قابىلداۋى، پۋلپيت پەن پەريدونتيتتى ەمدەۋ، فليۋوروز، گيپوپلازيا كەزىندە ءتىستىڭ اناتوميالىق ءپىشىنىن تولىق قالپىنا كەلتىرۋ، ءتىستى حيرۋرگيالىق جولمەن جۇلۋ ت.ب. قىزمەتتەر كىرەدى. ال شۇعىل ستوماتولوگيالىق كومەك حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان ساناتتارىنا عانا كورسەتىلەدى.
سۇحباتتاسقان نۇرجامال الىشيەۆا.