«كيىكتىڭ ماتاۋى» قازاقتىڭ اسا ءقاۋىپتى جەتى امالىنىڭ ءبىرى. ادۋىندى ايازى، بۇرقاسىندى بورانى بار...
وتكەن جولعى پايىمىمىزدا جازعانىمىزداي، 7–14 جەلتوقسان ارالىعىندا الماتىلىقتار ءبىر كۇن قار، ءبىر كۇن جاڭبىردان كوز اشپادى. اسىرەسە، جەلدىنىڭ (جەلتوقساننىڭ) 8-9-ى ارالىعىندا تولاسسىز جاۋعان قار قالالىقتاردىڭ ەسىندە ۇزاق ساقتالاتىن شىعار. قالىڭدىعى 20–25 سانتيمەتر اق ۇلپا قالا كوشەلەرىن، اعاشتاردى تۇگەل جاۋىپ، بۇركەپ تاستادى. الدىندا جاۋعان جاڭبىرمەن ارالاسىپ، سوڭى كوك مۇز بەن ىزعارعا اينالدى. ءبىرازدان بەرى قالىڭ قار بولماعاندىقتان ءارى جىلىلىققا بويى ۇيرەنىپ قالعان الماتىلىقتاردى سول ىزعار بۇرسەڭ قاققىزدى.
وسى ايدىڭ 20-سىنان سىرنە امالى تابالدىرىقتان اتتادى. ول جەلدىنىڭ (جەلتوقساننىڭ) 25-ىنە دەيىن جالعاسادى. وتكەن جولى ءسوز ەتكەن «كيىكتىڭ ماتاۋى» (بۇرقاعى) امالى دا ءجۇرىپ جاتىر. ول جەلتوقساننىڭ 29-ىنا دەيىن سوزىلادى. جەلتوقساننىڭ سوڭعى ونكۇندىگىندە قازاق دالاسىن قامتىعان بوراندى بۇرقاسىن كيىكتەردىڭ شاعىلىسۋ ارەكەتىنە وراي «تەكە بۇرقىلداق» امالى دەپ تە اتالعان.
جەلتوقسان جايىندا ەل اۋزىندا جۇرگەن ءتۇرلى دەرەكتەر، الىپقاشپا سوزدەر بار. جەلتوقسان جىل مەزگىلىنىڭ سوڭعى، قىستىڭ العاشقى ايى. بۇرىنعى بابالار جەلتوقساندى «جەل ايى»، «توقسان ايى» دەپ اتاعان. ال ءقازىر جەلتوقساندى «ماندارين ايى» دەپ اتاۋشىلار دا جوق ەمەس. ءدال وسى ايدا الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىنە ماروككو مەملەكەتىنەن سوڭعى پىسكەن ءمانداريننىڭ جاڭا لەگى جونەلتىلەدى. ساۋدا ءمينيسترى ارمان شاققالييەۆ استانادا وتكەن بريفينگتە «جاڭا جىل قارساڭىندا ازىق-تۇلىك قىمباتتاي ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە كەلىپ، «...جاڭا جىلدىق قورجىنعا قاتىستى داستارحاننىڭ باعا يندەكسىنە ساي بەلگىلى ءبىر بولجام بار. ءبىز شارتتى تۇردە 37-گە جۋىق تاۋاردى الدىق. كەيبىر پوزيسيادا بەلگىلى ءبىر وزگەرىس بار. مىسالى، جۇمساق قاپتاماداعى ءسۇت، ماندارين، شامپان سياقتى»، – دەدى مينيستر (Zakon.kz.).
قازاققا تاۋەلسىزدىكتى اكەلگەن دە ءدال وسى جەلتوقسان. ەندى ءبىر كۇننەن كەيىن، جەلتوقساننىڭ 22-سىنە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى. مۇنى قىسقى توقىراۋ دەيدى. جىلدىڭ ەڭ قىسقا كۇنى بۇل. وسىدان باستاپ كۇن ۇزارا باستايدى. بابالار «ەندى جارىق مولايادى، ءورىس ۇلعايادى، كوگەن كەڭەيەدى» دەپ بورىكتەرىن اسپانعا اتىپ قۋانعان...
وسى ورايدا، ماۋسىمدىق كۇن ۇزاقتىعى مەن تەڭەلۋ جانە توقىراۋ كۇندەرىن وقىرماننىڭ ەسىنە سالا كەتپەكپىن. كوكتەم 92،8 كۇن، جاز 93،6 كۇن، كۇز 89،8 كۇن، قىس 89 كۇن (كىبىسە جىلدارى 90).
21 ناۋرىز – كۇن مەن ءتۇننىڭ جازعىتۇرعى تەڭەلۋ كۇنى، 23 قىركۇيەك – كۇن مەن ءتۇننىڭ كۇزگى تەڭەلۋ كۇنى.
22 ماۋسىم – جازعى توقىراۋ كۇنى، 22 جەلتوقسان – قىسقى توقىراۋ كۇنى.
بۇگىن گريگوريانشا ايدىڭ 21ء-ى، اي بويىنشا، 8ء-ى، ال قازاقى ەسەپكە سۇيەنسەك، ايدىڭ 8ء-ى. الداعى اپتا (14–21 جەلتوقسان ارالىعى) ايدىڭ باسى مەن سوڭىنا سايكەس كەلىپ تۇر. ايدىڭ بۇل كەزەڭدەرى جايباراقات وتپەيتىنى بەلگىلى. دەمەك، الداعى اپتادا اۋا رايى تۇراقسىز بولادى. اسپان دەنەلەرىنىڭ بىلدىرۋىنشە، جاۋىن-شاشىن بولعانىمەن كۇن ايتارلىقتاي سۋىتپايدى، بۇرىنعى قالپىن ساقتايدى.
بابالار بولجامى
تابيعي كورىنىستەر بويىنشا جاسالعان جورامال
قىستا:
*قىس قاتتى بولاتىن بولسا، ءتيىن ۇياسىن تومەن جەرگە، جىلى بولسا، جوعارىعا جاسايدى.
* كۇن قۇلاقتانسا، قاتتى اياز بولادى.
* تۇيە ەرنىن جىبىرلاتىپ، جىلقى مەزگىل-مەزگىل وقىرانسا، كوكتەم ەرتە باستالادى.
* كيىك باسقا جاققا اۋا باستاسا، سول جەردە ۇزاماي قاتتى بوران سوعادى.
*كەمپىرقوساق كورىنسە، جىل بەرەكەلى، جايلى، مال ءتولدى، ەگىن، ءشوپ شىعىمدى، قۋانىش كوپ بولادى.