قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي نارىعىندا نە وزگەرىس بولادى؟

سوڭعى سانكسيالىق داعدارىس تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى «شارشى» باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي وسۋىنە اكەلدى.

2022 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىنداعى جاعداي بويىنشا، قازاقستاندا اقش دوللارىنىڭ رەسمي باعامى 510 تەڭگەگە جەتتى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz ەnergyprom.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.

سالىستىرۋ ءۇشىن: اقپان ايىنىڭ ورتاشا باعامى ءبىر دوللار ءۇشىن نەبارى 434،4 تەڭگە بولدى. قازىرگى جاعدايدا كوپتەگەن سۇراق تۋىندايدى، ولاردىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى - تۇرعىن ءۇي نارىعىنان نە كۇتۋگە بولادى؟

ايتا كەتەيىك، رەسەيدىڭ ۋكرايناداعى «ارنايى اسكەري وپەراسياسىن» جانە رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ءىس-قيمىل بارىسىن، ونىڭ ىشىندە يادرولىق قاۋىپ-قاتەردى ەسكەرە وتىرىپ، ءقازىر الەمدەگى بىردە-بىر ساراپشى ءبىرجاقتى سەناريي ۇسىنا المايدى. ءبىراق 2015-2016 جىلدارعا دەيىن سوزىلعان 2014 جىلعى وسىعان ۇقساس داعدارىستى (ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرەتىن ەل رەتىندە قازاقستانعا ەلەۋلى تۇردە اسەر ەتكەن قىرىم جانە ودان كەيىنگى سانكسيالار) ەسكەرە وتىرىپ، جالپى جاعدايدى بولجاۋعا بولادى.

قازاقستاندا تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى باعا الەمدىك ۆاليۋتا – اقش دوللارى مەن ەۋرونىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاعا قاتىستى باعامىنا ايتارلىقتاي بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. باسپانا قۇنى تەڭگەنىڭ قۇنىنا سايكەس كەلەدى. كوررەلياسيا گرافيكتەن انىق كورىنەدى.

سوندىقتان تۇرعىن ءۇي باعاسى كوتەرىلە مە دەگەن سۇراققا ءبىرجاقتى جاۋاپ بەرۋگە بولادى: ءيا، قىمباتتايدى. 2014 جىلدى مىسالعا الساق، ول كەزدە اقش دوللارى مەن ەۋرونىڭ تەڭگەگە شاققانداعى قۇنى 17،8%-عا كوتەرىلسە، جاڭا تۇرعىن ءۇيدىڭ شارشى مەترى 15،2%-عا، ال ەسكى ءۇيدىڭ «شارشى» بىردەن 19،9%-عا قىمباتتاعان. 2016 جىلعى ديەۆالۆاسيا ناتيجەسىندە جاڭا تۇرعىن ءۇي باعاسى 10%-عا دەرلىك وسسە، ەسكى ءۇيدىڭ قۇنى 7،9%-عا قىمباتتاعان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بارلىق تولەمدەر تەڭگەمەن جۇرگىزىلەتىنىنە قاراماستان، قازاقستان نارىعىنداعى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ كوپشىلىگى يمپورتقا، دەمەك، يمپورتتىق باعالارعا، ياعني شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى باعاعا تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقستاندىق قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ قىمباتتاتۋدان باسقا امالى قالمايدى.

مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ تاۋارلىق ماتريساسىن قاراستىرۋ جەتكىلىكتى: ءتىپتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وزىندە وندىرىلەتىن - وتقا ءتوزىمدى سەمەنتتەر مەن ەرىتىندىلەر سەگمەنتتەرىندەگى (نارىقتى جەرگىلىكتى ءوندىرىس 70،1%-عا قامتيدى، بەتون بۇيىمدارى (98،1%)، پورتلاندسەمەنت (86،8%)، ەرىتىندىلەر (99،8%)، لاك-بوياۋ ماتەريالدارى (66%) جانە ت.ب.- قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ قۇرامىندا يمپورتتىق قۇرامداس بولىكتەردىڭ ۇلەسى جوعارى. مىسالى، ەرىتىندىلەر مەن بوياۋلار جاساۋعا  قاجەتتى حيميالىق زاتتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وندىرىلمەيدى، سوندىقتان دا مۇنداي ونىمدەردىڭ باعاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وندىرىلگەنىمەن، قايتادان يمپورتقا - نەگىزىنەن ەو ەلدەرىنەن (گەرمانيا، انگليا، فرانسيا جانە ت.ب.) كەلەتىن يمپورتقا تاۋەلدى بولادى دەگەندى بىلدىرەدى.

شىن مانىندە، ۆاليۋتا باعامىنىڭ كوتەرىلۋىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قۇرىلىس قۇنىنىڭ وسەتىنىن جانە سونىمەن قاتار تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ اۆتوماتتى تۇردە قىمباتتايتىنىن بىلدىرەدى. جاعدايدىڭ باسقاشا ءوربۋى ەكىتالاي: ايتپەسە قۇرىلىس كومپانيالارى جاڭاسىن باستاۋ بىلاي تۇرسىن، باستاعان نىسانداردى دا اياقتاي الماي قالادى.

ايتپاقشى، قۇرىلىس ماتەريالدارى تۋرالى ايتا كەتسەك، قۇرىلىس سەكتورىنىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگى بۇدان بۇرىن، 2021 جىلى انىق بايقالدى. ۆاليۋتا باعامى جالپى العاندا تۇراقتى بولىپ تۇرسا دا، اقش دوللارىنىڭ رەسمي باعامى قاڭتاردىڭ اياعىندا 422 تەڭگە، جەلتوقساننىڭ اياعىندا 431،6 تەڭگە بولدى، ياعني تەك 2،3%-عا عانا كوتەرىلدى. دەگەنمەن، دۇنيە جۇزىندە قۇرىلىس ماتەريالدارى قىمباتتاپ، ولاردىڭ قازاقستانداعى باعاسى دا سوعان ساي كوتەرىلىپ، تۇرعىن ءۇي باعاسىن دا وزىمەن بىرگە قىمباتتاتىپ كەتتى.

اعىمداعى جىلى كەزەكتى داعدارىستىق قۇنسىزدانۋ قۇبىلىستارىن جانە تيىسىنشە يمپورتقا تاۋەلدى تاۋارلار باعاسىنىڭ ارتۋىن ەسكەرە وتىرىپ، تۇرعىن ءۇي سەكتورىنداعى باعانىڭ ودان ءارى ايتارلىقتاي قىمباتشىلىعىن كۇتۋگە بولادى.

جالپى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى باعالاردىڭ قىمباتتاۋى مەن داعدارىستاردىڭ بىرنەشە تولقىنى اياسىندا بۇل سەكتورداعى ساتىپ الۋ قابىلەتىنە مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى – جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكا، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناقتارى جۇيەسى، زەينەتاقى جيناقتارىن ءىشىنارا پايدالانۋ ارقىلى قولداۋ كورسەتۋدە. ەسكە سالا كەتەيىك، زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىگىنىڭ بۇرىنعى شەكتى ماندەرىنىڭ ارەكەت ەتۋ مەرزىمى اعىمداعى جىلدىڭ 1 ساۋىرىنە دەيىن جارامدى، ودان كەيىن بۇرىن كەيىنگە قالدىرىلعان ءوسىم كۇتىلۋدە. اعىمداعى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، ۇلعايتۋدى قايتادان كەيىنگە قالدىرۋ مۇمكىندىگىنىڭ بار-جوعى بەلگىسىز، ءبىراق قازىرگى ۋاقىتتا بۇل قيسىندى بولار ەدى.

ايتپاقشى، ءبىز قازاقستانداعى جىلجىمايتىن مۇلىككە ينۆەستيسيا سالۋ ەڭ ۇتىمدى نۇسقالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن جازعان بولاتىنبىز. جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى، اسىرەسە، ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا، ەرتە مە، كەش پە، ەۋرو مەن دوللاردىڭ ءوسۋىن جۇيەلى تۇردە قۋىپ جەتەدى، ال تۇرعىن ءۇي سەنىمدى ينۆەستيسيا بولىپ قالا بەرەدى.

قازىرگى جاعدايدا تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى سۇرانىس تەك جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باعدارلامالار ەسەبىنەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءقازىردىڭ وزىندە ايتىلىپ جۇرگەن رەسەيلىكتەردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا يمميگراسياسىنىڭ ەسەبىنەن  ودان ءارى ءوسۋى مۇمكىن.