ق ر پرەمەر-مينيسترى ءاليحان سمايىلوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا ستيحيالىق قوقىستاردى جويۋ شارالارى تالقىلاندى.
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ەرلان نىسانبايەۆ وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس عارىشتىق مونيتورينگ كومەگىمەن انىقتالعان ستيحيالىق قوقىس ۇيىندىلەرىنىڭ 77%-ى جويىلعانىن باياندادى. ونىڭ ايتۋىنشا، قوقىس ورىندارىنىڭ ەڭ كوپ سانى اقمولا وبلىسى بويىنشا – 830 (ونىڭ 88%-ى جويىلدى) جانە قاراعاندى وبلىسىندا – 745 (ونىڭ 99%-ى جويىلدى). قوقىس ورىندارىن جويۋ جۇمىستارى اباي (10%)، ۇلىتاۋ (15%) وبلىستارىندا جانە استانا (52%) قالاسىندا ناشار جۇرگىزىلىپ جاتىر، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
وسى جىلدىڭ مامىر ايىنان بەرى 5578 قوقىس ورنى انىقتالىپ، ونىڭ نەبارى 50%-ى جويىلدى. قوقىستاردى جويۋ جۇمىستارىنىڭ تومەن كورسەتكىشتەرى اباي جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا – 16%، ۇلىتاۋ وبلىسىندا – 20% جانە استانادا – 30% تىركەلدى.
ستيحيالىق قوقىس ۇيىندىلەرى پايدا بولۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىنداعى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە زاڭنامالىق دەڭگەيدە ليسەنزيالاۋ مەن حابارلاما ءتارتىبى ەنگىزىلدى، فراكسيالار بويىنشا قالدىقتاردى بولەك جيناۋ مىندەتى قوسىلدى، قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ تالاپتارىن بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل كولەمى ءوستى. بۇل رەتتە، زاڭسىز قالدىقتاردى تاسىمالداۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋ ماقساتىندا ۆەدومستۆوارالىق ءموبيلدى توپتار رەيدتەر جۇرگىزەدى. 2023 جىلى 63 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلدى.
بۇگىنگى تاڭدا GPS داچيكتەردىڭ كومەگىمەن قوقىس شىعاراتىن تەحنيكانىڭ قوزعالىسىن باقىلاۋدىڭ اقپاراتتىق جۇيەسى سىناقتان وتۋدە. كەلەسى جىلى ونى ونەركاسىپتىك پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ماسەلەن، شىمكەنتتە قالاسى بويىنشا پيلوتتىق جوبا ىسكە اسىرىلدى، سونىڭ ارقاسىندا ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە 42 قوقىس شىعاراتىن كولىكتىڭ قالدىقتاردى جيناۋ ورنىنان ونى قوقىس الاڭىنا اپارعانعا دەيىنگى قوزعالىسىن باقىلاۋعا بولادى.
سونىمەن قاتار ەكولوگيا مينيسترلىگى ەلدى مەكەندەردى عارىشتىق مونيتورينگپەن قامتۋدى ارتتىرۋ، قۇرىلىس قالدىقتارىنىڭ قوزعالىسىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جانە ولاردى قايتا كادەگە جاراتۋدىڭ ۇلتتىق ستاندارتتارىن ەنگىزۋ ماسەلەلەرىن پىسىقتاپ جاتىر.
پرەمەر-مينيستر ماڭعىستاۋ وبلىسىندا رۇقسات ەتىلمەگەن ۇيىندىلەردى جويۋدىڭ ەڭ تومەن كورسەتكىشى بايقالعانىن اتاپ ءوتتى. بۇل كورسەتكىشتە انتيرەيتينگ بويىنشا دا اباي اۋدانى كوش باستاپ تۇر. ءوڭىر اكىمدەرى نۇرلان نوعايەۆ پەن نۇرلان ۇرانحايەۆ اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى.
وتىرىستا ەلوردا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك تە بايانداما جاسادى.
ۇكىمەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، قالدىقتاردىڭ جيناقتالىپ قالۋى جانە ستيحيالىق قوقىستاردىڭ پايدا بولۋى وزەكتى ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر.
جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ، كادەگە جاراتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى.
«ءتيىستى ينفراقۇرىلىم جاسالىپ، حالىقتىڭ قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتى قالىپتاسقان. بۇل ەۋروپا ەلدەرىنە قالدىقتاردى وڭدەۋ كورسەتكىشىن 50%-عا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇگىندە شۆەسيا ەلى تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ 99%-ىن قايتا وڭدەپ، پايداعا جاراتىپ وتىر. جىل سايىن قازاقستاندا 4،5 ملن توننادان استام قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار پايدا بولادى»، — دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، مىڭداعان ستيحيالىق قوقىس پوليگوندارى جاعدايدى قيىنداتىپ وتىر. جالپى اكىمدىكتەر ولاردى جويۋ ءۇشىن قوماقتى بيۋدجەت قاراجاتىن بولەدى. قالدىقتاردى زاڭسىز تاسىمالداۋ جانە جيناقتاۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋعا ارنالعان رەيدتىك ءىس-شارالار جۇرگىزىلەدى.
سونىمەن قاتار پرەمەر-مينيستر قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان شارالار جەتكىلىكسىز ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول قازىرگى زامانعى قوقىس وڭدەۋ زاۋىتتارىن ىسكە قوسۋ جوسپارلارى ءالى ىسكە اسىرىلماعانىن جانە اۋىلدارداعى جاعداي بۇدان دا كۇردەلى ەكەنىن ايتتى.
«وسى جىلدىڭ ناۋرىز – قىركۇيەك ارالىعىندا عانا 5،5 مىڭ رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەردەگى قوقىس ورىندارى تابىلدى. بۇل رەتتە، اكىمشىلىك ايىپپۇل سالۋ جاعدايدى جاقسارتپاي وتىر. ياعني، قوقىستى پوليگونعا اپارىپ تاستاعاننان گورى، ايىپپۇل تولەي سالعان ءتيىمدى بولىپ تۇر. مۇنداي ءتاسىلدى وزگەرتۋ كەرەك. قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ جانە ونى كادەگە جاراتۋدىڭ ناقتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ قاجەت»، — دەپ اتاپ ءوتتى ءاليحان سمايىلوۆ.
ول قۇرىلىس قالدىقتارىنا ارنالعان پوليگونداردىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى تۇرعىنداردى حاباردار ەتۋ، سونداي-اق قالدىقتاردى بولەك جيناۋدى، ولاردى ودان ءارى سۇرىپتاۋدى، قايتا وڭدەۋدى جانە كادەگە جاراتۋدى بەلسەندى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
«ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا قوقىس پوليگوندارىن ۇيىمداستىرۋ ىسىندەگى باستى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى تاريفتەر مەن تالاپتارعا جانە زاڭدىق نورمالارعا بايلانىستى. ولار اسىرەسە، شاعىن ەلدى مەكەندەردە ەرتەدەن قالىپتاسقان قوقىس توگەتىن ورىندار ءۇشىن بارىنشا يكەمدى بولۋعا ءتيىس. ايتپەسە، پوليگونداردىڭ جۇمىسىن زاڭداستىرۋ مۇمكىن بولمايدى»، — دەدى پرەمەر-مينيستر.
ۇكىمەت باسشىسى 1 قاراشاعا دەيىن وڭىرلەردە كوممۋنالدىق قالدىقتاردى باسقارۋ باعدارلاماسىن بەكىتۋ قاجەتتىگىن جانە جىل سوڭىنا دەيىن رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىس ۇيىندىلەرىنىڭ سانىن 2 ەسەگە قىسقارتۋدى تالاپ ەتتى.
سونىمەن قاتار، ول رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەردە قوقىس تاستاعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭداتۋ بويىنشا زاڭنامالىق تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
«اكىمشىلىك ايىپپۇلداردى ۇلعايتۋ قاجەت، زاڭ بۇزۋ فاكتىلەرى قايتالانسا، سوعان سايكەس سالىناتىن ايىپپۇل مولشەرى دە ءوسۋى ءتيىس»، — دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.
ەكولوگيا مينيسترلىگىنە قالدىقتاردى بولەك جيناۋدى ەنگىزۋدىڭ، ولاردى كادەگە جاراتۋ مەن قايتا وڭدەۋدىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن زەردەلەۋ جانە زاڭناماعا ءتيىستى تۇزەتۋلەر ازىرلەۋ تاپسىرىلدى.
«قالدىقتاردى جويۋدىڭ قازىرگى جۇيەسى، ونىڭ ىشىندە تاريف ماسەلەسى ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى. سالانىڭ تيىمدىلىگى جوق، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. جىل سوڭىنا دەيىن جاڭا تاسىلدەردى ازىرلەۋ كەرەك»، — دەدى پرەمەر-مينيستر.
ول سونداي-اق ەۋروپالىق وزىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، قالدىقتاردى جويىپ، قايتا وڭدەيتىن جاڭا زاۋىتتار سالۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەۋدى تاپسىردى.
«شۆەسيا، فرانسيا، جاپونيا سياقتى الەمنىڭ كەيبىر ەلدەرىندە زاۋىتتار ۇلكەن جەردى الىپ وتىرعان جوق، وندا ءتۇتىن مەن ءيىس شىعارمايتىن تەحنولوگيالار قولدانىلادى. سونىڭ ارقاسىندا ءتۇتىن دە، ءيىس تە بولمايدى»، — دەپ اتاپ ءوتتى ءاليحان سمايىلوۆ.
قورىتىندىلاي كەلە، پرەمەر-مينيستر قوقىسپەن جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتى ماسەلەلەرىن ازىرلەپ، ونى بالاباقشادان باستاپ ۋنيۆەرسيتەتكە دەيىن وقۋ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋى قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
«قالدىقتاردى ءبولىپ جيناۋ جانە قايتا وڭدەۋ ءبىزدىڭ ىس-ارەكەتىمىز بەن مىنەز-قۇلقىمىزدىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالۋى قاجەت. وسى تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋ قورىتىندىسىن جىل سوڭىندا ۇكىمەت وتىرىسىندا تىڭدايمىز»، — دەپ قورىتىندىلادى ول.