اقش-تىڭ بەدەلدى Science جۋرنالىندا يتتەردىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى ايقىمدى جاڭا حالىقارالىق زەرتتەۋ جارىق كوردى. ادەتتە "يتتەردىڭ الۋان ءتۇرلى تۇقىمدارى تەك XIX عاسىرداعى سەلەكسيانىڭ ناتيجەسى" دەلىنەتىن. ءبىراق 40 ۇيىمنان قۇرالعان عالىمدار توبى مۇنىڭ مۇلدە شىندىققا جاناسپايتىنىن دالەلدەدى. ونىڭ ىشىندە ونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق ارحەولوگتار دا بار، - دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz ءتىلشىسى.
قازاقستان ارحەولوگتارى قاتىسقان جاھاندىق زەرتتەۋ
زەرتتەۋ توبىنا تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى ۆ.ك. مەرس، ي.ۆ. مەرس جانە قاراعاندى ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى ە.ر. ۋسمانوۆا، ۆ.ۆ. ۆارفولومەيەۆ ەنگەن. جوباعا ۇلىبريتانيانىڭ ەكسەتەر ۋنيۆەرسيتەتى مەن فرانسيانىڭ ۇلتتىق عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعى جەتەكشىلىك ەتكەن.
عالىمدار كەيىنگى 50 مىڭ جىلدا ءومىر سۇرگەن يتتەر مەن قاسقىرلاردىڭ 643 باس سۇيەگىن زەرتتەپ، 3D-سكانەرلەۋ ارقىلى بۇگىنگە دەيىنگى ەڭ اۋقىمدى دەرەكتەر قورىن جاسادى.
ەجەلگى يتتەردىڭ ءوزى الۋان ءتۇرلى بولعان
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى العاشقى يتتەردىڭ ءپىشىنى مەن كولەمى كەمىندە 11 مىڭ جىل بۇرىن-اق ايتارلىقتاي ءارتۇرلى بولا باستاعانىن كورسەتتى.
مەزوليت پەن نەوليت داۋىرلەرىندە:
-
ءىرى، قۋاتتى اڭشى يتتەر؛
-
ۇساق، شاپشاڭ مالشى يتتەر؛
-
ادامدارعا سەرىك بولعان شاعىن تۇقىمدارعا ۇقساس فورمالار بولعان.
ياعني، ەجەلگى ادامدار يتتەردى ءتۇرلى مىندەتتەرگە بەيىمدەپ وسىرگەن. بۇل بۇگىنگى تۇقىمدار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتاردىڭ نەگىزى وتە ەجەلگى ەكەنىن دالەلدەيدى.
يتتەردىڭ ءپىشىنى نەگە تەز وزگەردى؟
3D-تالداۋ يتتەردىڭ مورفولوگيالىق ارتۇرلىلىگىنىڭ ءۇي جانۋارلارىنا اينالعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي كۇرت وسكەنىن كورسەتەدى. ەرتە قاۋىمداستىقتار ءار ايماقتا ءارتۇرلى ماقساتقا يت ۇستاپ، تابيعي-مادەني سۇرىپتالۋ ءجۇردى.
عالىمدار بۇعان دەيىن كەڭ تاراعان "يتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى تەك كەيىنگى 200 جىلدا پايدا بولدى" دەگەن تەوريانىڭ ەندى عىلىمي نەگىزى جوق ەكەنىن ايتادى.
پلەيستوسەن داۋىرىندە "قولعا ۇيرەتىلگەن يتتەر" بولماعان
پلەيستوسەننىڭ كەيىنگى كەزەڭدەگى ۇلگىلەردە ءۇي يتتەرىنە ءتان مورفولوگيالىق بەلگىلەر كەزدەسپەيدى. بۇل يتتەردىڭ قاسقىردان ءبولىنۋ پروسەسى ۇزاق، كۇردەلى ءارى ءبىر مەزەتتە بولماعانىن كورسەتەدى. ەكى ءتۇردىڭ ارا قاتىناسى مىڭداعان جىل بويى بىرتىندەپ قالىپتاسقان.
بۇل جاڭالىق نەگە ماڭىزدى؟
بۇل زەرتتەۋ يتتەردىڭ ادامزات تاريحىنداعى ءرولىن قايتا قاراۋعا يتەرمەلەيدى. ەجەلگى قوعامداردا يتتەر:
-
اڭ اۋلاۋدا،
-
مال باعۋدا،
-
كۇزەتتە،
-
سەرىكتەس رەتىندە
وتە ەرتە كەزەڭنەن باستاپ پايدالانىلعانىن دالەلدەيدى. يتتەر ادامزات وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا ويلاعاننان دا ەرتەرەك ىقپال ەتكەن.
قازاقستان عالىمدارىنىڭ ۇلەسى
قازاقستان اۋماعىنداعى ەجەلگى تۇراقتاردان تابىلعان يت پەن قاسقىر سۇيەكتەرى زەرتتەۋگە ماڭىزدى ماتەريال بەردى. ورتالىق ەۋرازيا يتتەردىڭ ەرتە قولعا ۇيرەتىلۋىنىڭ ىقتيمال ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى سانالاتىندىقتان، وتاندىق ارحەولوگتاردىڭ دەرەكتەرى الەمدىك عىلىم ءۇشىن اسا قۇندى.