قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XVII ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنا قاتىستى 

قازاقستان پرەزيدەنتى جيىنعا قاتىسۋشىلار الدىندا سويلەگەن سوزىندە فورۋم ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ، اسىرەسە، وڭىرلەردىڭ ءوزارا بايلانىستارىنىڭ قۇرامداس ءارى ماڭىزدى بولىگىنە اينالعانىن ايتتى. مەملەكەت باسشىسى ىندەتتىڭ تارالۋىنا بايلانىستى كۇردەلى كەزەڭدە قازاقستانعا كورسەتكەن كومەگى ءۇشىن ۆلاديمير پۋتينگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

– رەسەي العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ دارى-دارمەك جەتكىزدى، سىناما جۇيەلەرىن قايتارىمسىز ۇسىندى، قازاقستان ازاماتتارىن ەۆاكۋاسيالاۋعا ايتارلىقتاي كومەك كورسەتتى. بىرنەشە اپتا بويى رەسەيلىك دارىگەرلەر قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمەن ەپيدەميولوگيالىق احۋالى كۇردەلى وڭىرلەردە يىق تىرەسە ەڭبەك ەتتى جانە تاجىريبەلەرى مەن بىلىمدەرىن بولىسە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ كاسىبي مىندەتتەرىن ابىرويمەن اتقاردى. ءوزارا ۋاعدالاستىقتاردى ورىنداۋ بارىسىندا رەسەيلىك «سپۋتنيك V»  ۆاكسيناسىن قاراعاندى فارماسيەۆتيكالىق كەشەنىنىڭ بازاسىندا ءوندىرۋدىڭ ىسكە قوسىلۋى وسى كەزەڭدەگى ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ماڭىزدى ءساتى بولدى. مۇنىڭ ءبارى رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەس ءارى وداقتاس ەكەنىن ناقتىلاي ءتۇستى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا 7500-دەن استام رەسەيلىك جانە 3500-گە جۋىق بىرلەسكەن كاسىپورىن تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ىنتىماقتاستىق ورناتقان ۋاقىتتان بەرى فورۋم اياسىندا 200-گە جۋىق كەلىسىم مەن شارتقا قول قويىلدى. وسى كەزەڭدە تاۋار اينالىمى 3،5 ەسەگە ءوسىپ، 19 ميلليارد دوللارعا جەتتى. رەسەيدەن تارتىلعان تىكەلەي ينۆەستيسيانىڭ كولەمى سوڭعى 15 جىلدا 16 ميلليارد دوللاردان استى. ءوز كەزەگىندە رەسەيگە سالىنعان قازاقستاندىق ينۆەستيسيانىڭ كولەمى 4،5 ميلليارد دوللارعا جۋىقتادى. ەلدەرىمىز اراسىنداعى ءىس-قيمىلدار ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسى: ونەركاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ينفراقۇرىلىم باعىتتارى بويىنشا جۇرگىزىلۋدە.

– بيىل ءبىز مۇناي تاسىمالدايتىن كاسپيي قۇبىر جەلىسى كونسورسيۋمى – ءىرى حالىقارالىق جوبانىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ وتەمىز. بۇل كاسىپورىن قۇرىلعان ۋاقىتتان بەرى الەمدىك نارىققا 745 ميلليون توننادان استام مۇناي تاسىمالدادى. مۇناي ءوندىرۋ ءىسىنىڭ ارتۋىنا جانە جاڭا كەن ورىندارىنىڭ يگەرىلۋىنە، سونىڭ ىشىندە مۇناي ءوندىرۋ جونىندەگى بىرلەسكەن جوبالاردىڭ ازىرلەنۋىنە بايلانىستى مۇناي قۇبىرلارىنىڭ وتكىزۋ مۇمكىندىگىن الدىن الا كۇشەيتۋ، وسى كۇردەلى حالىقارالىق جوبانى باسقارۋدىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. ءبىزدىڭ كاسىپورىندارىمىز تەڭىز، قاراشىعاناق سياقتى الەمدىك دەڭگەيدەگى كەن ورىندارىن بىرلەسە يگەرۋدە. كاسپييدىڭ قازاقستاندىق بولىگىندە جەڭىس، ءال-فارابي تەڭىز جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل جوبالاردىڭ جالپى قۇنى - 6،5 ميلليارد دوللار. بۇدان بولەك ءبىز قالامقاس-تەڭىز – حازار ءىرى كەن ورىندارىن يگەرۋگە كىرىسەمىز. رەسەيمەن اراداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەس انىقتالدى. ول «لۋكويل» كومپانياسى. جوبانىڭ جالپى قۇنى 5 ميلليارد دوللارعا جۋىق. ءبىز تەڭىز جوبالارىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقان ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسادىق، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ۇكىمەتى ينۆەستيسياعا قاتىستى جاڭا مەحانيزم – ۇزدىك مودەلدى كەلىسىم ازىرلەگەن. اتالعان قۇجات ينۆەستيسيانىڭ زاڭدىق تۇرعىدان قورعالۋىن جانە تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى، سونداي-اق جەڭىلدىكتەردىڭ جاڭارتىلعان توپتاماسىن قامتيدى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ وندىرىستىك كووپەراسيا سالاسىنداعى بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جونىندەگى باعدارلامالاردىڭ ءساتتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتىپ، رەسەيلىك سەرىكتەستەردى جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا شاقىردى. قازىرگى ۋاقىتتا 3 جوبا ىسكە قوسىلدى. ولار: «كيروۆەس» ماركالى تراكتورىن، «Hyundai» ءاۆتوموبيلىن جانە گاز اۆتوكولىكتەرىنە ارنالعان قوسالقى بولشەكتەردى شىعارۋ جوباسى. ساۋىردە قۋاتتىلىعى جىلىنا 3،5 ميلليون دانا دوڭگەلەك شىعاراتىن زاۋىتتىڭ قۇرىلىسى باستالدى.

– مەملەكەتتەرىمىزدەگى پورتتاردىڭ قۋاتتىلىعىنىڭ الەۋەتى زور. قازىرگى جاعدايدا نەگىزگى ەكسپورتتاۋشىلار قالىپتاسقان باعىتتارعا بالاما جولدار قاراستىرۋدا. سوندىقتان قازاقستان مەن رەسەيدىڭ تەڭىز پورتتارى ارقىلى ءمۋلتيمودالدى ترانسكاسپيي باعىتىن دامىتۋ وتە وزەكتى بولىپ وتىر. ءبىز رەسەيدىڭ سولتۇستىك تەڭىز جولىنا قاتىستى ۇلكەن جوسپارلارى مەن جوبالارى تۋرالى بىلەمىز. ءىس جۇزىندە قازاقستان مەن رەسەي بىرلەسە وتىرىپ، ەكسپورتتاۋشىلارعا ەۋروپاداعى جانە باسقا دا ايماقتارداعى كولىك توراپتارىمەن بايلانىستىراتىن بالاما ءترانزيتتى باعىتتار جەلىسىن ۇسىنا الادى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

مەملەكەت باسشىسى ەكى ەلدىڭ شەكاراسى ارقىلى وتەتىن جۇك تاسىمالداۋشىلاردىڭ ماسەلەلەرىنە ارنايى توقتالدى.

– قازاقستان مەن رەسەي شەكاراسىندا 30 اۆتوكولىك بەكەتى بار. ونىڭ تەك بەسەۋى عانا باقىلاۋ-تەكسەرۋ كەشەندەرىمەن جابدىقتالعان. وكىنىشكە قاراي، ولار ءسات سايىن ىستەن شىعىپ جاتادى. بۇل رەتتە ساراتوۆ، ورىنبور، چەليابينسك، كۋرگان، تيۋمەن جانە باسقا دا وبلىستارمەن شەكاراداعى وتكىزۋ بەكەتتەرى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. رەسەيدىڭ شەكارا قىزمەتى اتالعان ماسەلەنى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كولىكتەردىڭ جۇك بولىمدەرىندە «تەحنولوگيالىق ءوتۋ» سياقتى جاڭا تالاپتار ەنگىزدى. سول تەكسەرۋ ايماعىندا جۇرگىزۋشىلەردى جۇكتەرىن تۇسىرۋگە ماجبۇرلەيدى. بۇل كوبىنەسە تاۋارلاردىڭ بۇزىلۋىنا اكەپ سوقتىرادى. وسىدان كەيىن تاسىمالداۋشىلار كولىگىنىڭ 2/3 بولىگىنە عانا جۇك تيەۋگە ءماجبۇر بولادى. ناتيجەسىندە كولىكتەردىڭ شىعىنى ارتىپ، تاۋار باعاسى وسەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.  

پرەزيدەنت وتكىزۋ پۋنكتتەرىن كوممەرسيالىق ترانزيت قاۋىپسىزدىگى مەن جىلدامدىق ماسەلەلەرىن شەشە الاتىن زاماناۋي تەكسەرۋ كەشەندەرىمەن جابدىقتاۋدى ۇسىندى. قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇگىنگى فورۋمنىڭ تاقىرىبى ەكولوگيا مەن «جاسىل ەكونوميكالىق» ءوسىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، اتالعان ماسەلەنىڭ ماڭىزدى ءارى شۇعىل سيپات الىپ وتىرعانىن ايتتى.

– قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەرى ۇقساس. بۇل – اۋانىڭ، سۋدىڭ، توپىراقتىڭ لاستانۋى، رادياسيا مەن وندىرىستىك قالدىقتاردىڭ جينالىپ قالۋى. وعان قوسا، كورشى وتىرعان سوڭ كوپتەگەن ماسەلەلەر ەكى جاققا دا ورتاق. ونى شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەر ەكولوگيا، بيولوگيالىق ارتۇرلىلىكتى ساقتاۋ، ترانسشەكارالىق سۋ نىساندارىن بىرلەسىپ پايدالانۋ جانە قورعاۋ سالالارىنداعى 7 كەلىسىمگە قول قويدى. كەلىسىمدەر جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. الايدا، ەكولوگيالىق احۋالدىڭ ناشارلاۋى توقتايتىن ەمەس. سوندىقتان اتالعان ماسەلەلەردى شەشۋ حالىقارالىق دەڭگەيدە بىرلەسكەن ارەكەتتەردى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتەدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ەكونوميكانى كومىرتەگىنەن ارىلتۋ ماسەلەسىن ەكى ەل ۇكىمەتتەرى بىرلەسىپ پىسىقتاپ، تاجىريبە الماسۋى قاجەت. سونداي-اق ونىڭ ەكونوميكاعا تيگىزەتىن كەرى اسەرىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە، اسىرەسە دسۇ اياسىندا ەنگىزىلەتىن نورمالارعا قاتىستى ورتاق ۇستانىمعا كەلۋى كەرەك.

قاسىم-جومارت توقايەۆ جايىق وزەنىنىڭ وتە قاتتى تارتىلۋى جانە ونداعى ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋى قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق رەسەيدىڭ دە شەكارالاس ايماقتارىنداعى تۇرعىندار ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى ەكەنىن ايتتى.

– ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ، 2019 جىلى ومبى قالاسىنداعى كەزدەسۋىمىزدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جايىق وزەنى باسسەينىنىڭ ەكوجۇيەسىن ساقتاۋ جونىندەگى ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى قابىلداندى. سول ءۇشىن سىزگە العىسىمدى بىلدىرەمىن. ۇكىمەتتەرىمىزگە اتالعان باعدارلامانىڭ ساپالى ىسكە اسىرىلۋى جايىندا، سونداي-اق ءبىر جىلدا اتقارىلعان جۇمىستار جونىندە بايانداما ازىرلەۋدى تاپسىرۋدى ۇسىنامىن. شاعىن وزەندەردەگى بوگەتتەردىڭ قۇرىلىسى مەن ولاردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىنە قاتىستى ماسەلەگە، سونداي-اق جاڭا توعاندار قۇرىلىسىن ۇيىمداستىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرگەن ءجون، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

كاسپيي يتبالىقتارىنىڭ پوپۋلياسياسىن ساقتاۋ ماقساتىندا تەڭىزدىڭ سولتۇستىگىندە مەملەكەتتىك رەزەرۆاتتار قۇرۋ مۇمكىندىگىن، سونداي-اق كيىكتەردىڭ ماۋسىمدىق قونىس اۋدارۋى كەزىندە ەكى ەلدىڭ شەكاراسىنان ەركىن ءوتۋ جولىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ ۇسىنىلدى.

مەملەكەت باسشىسى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ «جاسىل» ەكونوميكا سالاسى بويىنشا ىنتىماقتاستىعى بەلسەندى تۇردە ارتىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ەلدەرىمىزدىڭ جاڭارتىلاتىن جانە بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ جونىندەگى الەۋەتى زور.

– قازاقستان جەل ەنەرگياسى بويىنشا ءبىر جىلدا ساعاتىنا ءۇش تريلليون كيلوۆاتقا جۋىق قۋات وندىرۋگە قاۋقارلى. ەلىمىز – «جاسىل» سۋتەگىن ەكسپورتتاۋ الەۋەتى جوعارى الەمدەگى سەگىز مەملەكەتتىڭ ءبىرى. بالامالى ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن وندىرىستىك جانە عىلىمي ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋ كەرەك، سونداي-اق جوعارى بىلىكتى ماماندار قاجەت. وسىعان وراي ءبىز ەنەرگەتيكا سالاسىندا جوعارى تەحنولوگيالىق يننوۆاسيالار جونىندەگى قۇزىرەتتەر ورتالىعىن اشامىز. رەسەيدىڭ مىقتى عىلىمي بازاسى مەن ءتيىستى كادرلىق الەۋەتى بار. سوندىقتان رەسەي ماماندارىن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا شاقىرامىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

فورۋم اياسىندا كيىكتەردى قورعاۋ جانە ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋ، كاسپيي يتبالىعىن قورعاۋ، سونداي-اق وڭىرلەر مەن كاسىپكەرلەر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ جونىندە 13 قۇجاتقا قول قويىلدى.

– فورۋمنىڭ ءداستۇرلى ونەركاسىپتىك-ەكونوميكالىق كۇن تارتىبىنە ەكولوگيا جانە جاسىل ەكونوميكانى دامىتۋ ماسەلەسىن ءساتتى ەنگىزە العانىمىز قۋانتادى. بۇل ءسان قۋۋ ەمەس، شىن مانىندە، قاجەتتىلىك ءارى ەلدەرىمىزدىڭ بولاشاعى. وسى سالاداعى جوبالارىمىز ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پلەنارلىق وتىرىس اياسىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ سالالىق مينيسترلىكتەرى مەن ءوڭىر باسشىلارى ءسوز سويلەدى.

فورۋم قورىتىندىسى بويىنشا تومەندەگى قۇجاتتارعا قول قويىلدى:

• قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى مەن رەسەي فەدەراسياسى تابيعي رەسۋرستار جانە ەكولوگيا مينيسترلىگى اراسىنداعى كيىكتەردىڭ شەكارا ماڭىنداعى پوپۋلياسياسىن قورعاۋ، ءوسىرۋ جانە پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىم (Saiga tatarica tatarica)؛


• قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى مەن رەسەي فەدەراسياسى ۇكىمەتى اراسىنداعى قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ اياسىندا 2021-2026 جىلدارعا ارنالعان كاسپيي يتبالىعىنىڭ پوپۋلياسياسىن ساقتاۋ جونىندەگى قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى بىرلەسكەن ءىس-قيمىلدار جوسپارى؛


• اقمولا وبلىسى اكىمدىگى مەن چەليابينسك وبلىسى ۇكىمەتى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم؛


• اقمولا وبلىسى اكىمدىگى مەن ومبى وبلىسى ۇكىمەتى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني جانە گۋمانيتارلىق سالالار بويىنشا حالىقارالىق جانە سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرۋ تۋرالى كەلىسىم؛ 


• باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى مەن سامارا وبلىسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى 2021-2023 جىلدارعا ارنالعان ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىق جونىندەگى 2018 جىلعى 5 قاراشاداعى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى؛


• پاۆلودار وبلىسى اكىمدىگى مەن كۋرگان وبلىسى ۇكىمەتى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق، الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق جانە باسقا دا سالالارداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم؛ 

• جامبىل وبلىسى اكىمدىگى مەن لەنينگراد وبلىسى ۇكىمەتى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق جانە الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم.

كوممەرسيالىق قۇجاتتار:

• «PASTA&NOODLES» ج ش س پەن «مەرەكە» جشق ءسۇ اراسىنداعى كەلىسىمشارت؛


•  «ارالتۇز» اق پەن «سالينا ترەيد» جشق اراسىنداعى كەلىسىمشارت؛


•  «كەنتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتى» اق پەن «ترانسەنەرگو» جشق اراسىنداعى كەلىسىمشارت؛


• «تەحنونيكول» كومپانياسى مەن «KAZAKH INVEST» ۇك اق اراسىنداعى ينۆەستيسيالار جونىندەگى كەلىسىمگە قول قويۋعا ىقپال ەتۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى مەموراندۋم؛


• «ۆەلفارم» جشق جانە «روكا» ج ش س اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم؛


• «قورعاس-شىعىس قاقپاسى» ەەا پەن «تۋلوما سالمون قازاقستان» ج ش س اراسىنداعى جول كارتاسى.