ول سوعىسقا 18 جاسىندا اتتاندى. بۇل بارىمىزگە سول كەزدەگى ورتاق وتان ءۇشىن كۇرەس ەدى. ونى بىرنەشە جىلدار وتكەن سوڭ بۇدان دا زور ۇلت ءۇشىن كۇرەس كۇتىپ تۇرعان ەدى. بۇل جونىندە ءسال كەيىنىرەك.
ول داڭقتى 8ء-شى گۆارديانىڭ پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا ماسكەۋدەن بالتىق تەڭىزىنە دەيىنگى ارالىقتا مايدان جولىنان ءوتتى. قاتارداعى ساربازدان گۆارديا كاپيتانىنا دەيىن ءوستى. ول لاتيف قوجىقوۆتار اۋلەتىنىڭ ەڭ كەنجەسى ەدى. جەڭىس تۋى جەلبىرەگەندە جۇرەگى اتقاقتاعان ونىڭ «اياۋلى اپا! ءبىز جەڭدىك. سەنە الار ەمەسپىز. سوعىسقا نۇكتە قويىلدى. ەڭ باستىسى، ءبىزدىڭ سەنىمىمىز ءبىزدى جەڭىسكە جەتكىزدى. بۇيىرتسا، تاياۋدا ەلدە بولامىن. قاتتى قىسىپ ءسۇيدىم» دەپ ەلگە سالەم حات جولداعانى بار.
جىبەكتىڭ دالاعا لاقتىرعانى تازا كۇمىستەر ەدى
الايدا، ول ەشقاشان «مەن سوعىستىم. وسىنشا ماراپات، اتاق الدىم» دەپ كەۋدە قاعىپ ماقتانبايتىن.
ءتىپتى، سوعىستىڭ بولعانىن دا ۇمىتىپ كەتەتىن. ونىڭ مىنەزى تىك، بىربەتكەي ەدى. ادىلەتسىزدىك اتاۋلىعا جانى شىدامايتىن.
ونىڭ وسى مىنەزىن «قىز جىبەك» فيلمىندە رەجيسسەردىڭ اسسيستەنتى بولعان بولات ءشارىپ بىلاي تاپ باسىپ تانىپ ايتىپ ەدى. «نيكيتا ميحالكوۆ ايتقانداي، «رەجيسسۋرا ەڭ الدىمەن مىنەز، شىعارماشىلىق جونىندە سوسىن ايتۋعا بولادى».
قازاق رۋحانياتى تاريحىندا «قىز جىبەك» كوركەم ءفيلمىنىڭ الاتىن ورنى جونىندە ايتساڭىز، اڭگىمەنىڭ ۇشى-قيىرىنا جەتپەس ەدىڭىز. مۇنداي عاجايىپ عاسىردا ءبىر تۋار، نە تۋماس. «قىز جىبەك» ءفيلمى تۇسىرىلەدى دەگەننەن ەل ەلەڭدەسكەن. الايدا، حالىقتىڭ سونشالىقتى بيىك قۇرمەتىنە بولەنگەن وسىناۋ ۇلتتىق كلاسسيكانى ءتۇسىرۋدىڭ قانشالىقتى بەينەتكە تۇسكەنىن دە بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس، ارينە.
«قىز جىبەكتىڭ» دۇنيە ەسىگى تاريحىن اشۋى قىسقاشا ايتقاندا بىلاي.
سول كەزدەگى «قازاقفيلمءنىڭ» ديرەكتورى، قازاق مادەنيەءتىنىڭ، ونىڭ ىشىندە كينونىڭ دامۋىنا زور ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان كامال سمايىلوۆ ماسكەۋگە ءۇش سەناريي اپارعان. ونىڭ بىرەۋىن جاراتپاعان. بۇل جاراتپاۋدىڭ سوڭى «ءقازاقفيلمنىڭ» ءبىر جىلدىق بيۋدجەتىن جۇتاتىپ كەتىپ ەدى. بۇل رەتتە عابيت ءمۇسىرەپوۆتىڭ كينو سەنارييى «گاككۋ» جونىندە اڭگىمەلەگەن دۇرىس.
جىبەك پەن تولەگەن ماحابباتىنىڭ تاريحىن فيلمگە ءتۇسىرۋ ءا دەگەننەن حالىق قولداۋىنا يە بولدى. ونى مىناداي ءبىر عانا مىسالمەن دالەلدەۋگە بولادى. فيلم تۇسىرىلەتىن جەردە اۋىل ادامدارى ۇيلەرىندەگى ەرتەدەن قالعان بار جادىگەر، اسىل زاتتارىن تولاسسىز الىپ كەلىپ جاتتى. ەستەرىڭىزدە بولسا، فيلمدە ات ۇستىندە قۋانىشتان ءجۇزى قانكوبەلەك ويناپ كەلە جاتاتىن جىبەك قولىنداعى، موينىنداعى، بىلەگىندەگى ءساندى بۇيىمدارىن لاقتىراتىنى بار ەدى عوي. بۇل زاتتار جاي جىلتىراق (بۋتافوريا) ەمەس، شىن مانىندەگى كۇمىستەن جاسالعان اشەكەيلەر ەدى. سونداي-اق، اركىم دە بىلەتىن مىنا ءبىر وقيعا دا كەرەمەت ەمەس پە؟ زووباقتان اققۋلاردى الىپ كەلگەندە ولاردى سۋعا جىبەرىپ، بيلەتۋ قيىنعا تۇسەدى. ونىڭ ورنىن قازبەن اۋىستىرۋدى دا ويلايدى. اقىر سوڭىندا ن.تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيى ورىندالعاندا اققۋلاردىڭ تارانىپ، بيلەي جونەلگەنى، بىرتىندەپ جاعاعا جاقىنداعانى بار.
كينو توبىنىڭ جۇمىسى تاڭعى ساعات التىدا باستالىپ، ءتۇننىڭ ءبىرۋاعىنا دەيىن سوزىلاتىن. القىزىل گۇلدەر، عاجايىپ تابيعات اياسىندا كينوەكسپەديسيا مۇشەلەرى كۇنىنە 30-40 شاقىرىم جاياۋ ءجۇرىپ وتىرعان. لاگەرگە تۇنگى ون ەكىدە ورالىسىمەن، كەلەسى كۇننىڭ سيۋجەتى، ءتۇسىرىلىمى تۋرالى اڭگىمە قايتا باستالادى. قوجىقوۆتىڭ قاتالدىعى مەن تالاپشىلدىعى تۋرالى اڭىزعا بەرگىسىز اڭگىمەءنىڭ دە تارايتىنى وسى كەز. ءتىپتى، كەيبىرەۋلەر ەڭ جۇيرىك، اساۋ اتقا سۇلتان دەگەن اتاۋ بەرىپتى. قىسقاسى، فيلم تۇسىرىلمەي جاتىپ، ول جونىندەگى اڭگىمە اڭىزداي تارادى. ءبىر سەرياعا بولىنگەن 850 مىڭ ءرۋبلدىڭ ورنىنا 650 مىڭ رۋبل ءبولىنىپ قىسىم كورسەتىلدى. عابيت ءمۇسىرەپوۆ سەنارييدى قىسقارتۋدان باس تارتتى، ال قوجىقوۆ كادرلاردى ىقشامداپ، باسقاشا يمپروۆيزاسياعا كوشتى.
20 رەت سوگىس بەرىلىپتى
بۇل اڭگىمە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەءتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قونايەۆقا جەتىسىمەن جەدەل تاپسىرما بەرىلىپ، كينوستۋديا ديرەكتورى كامال سمايىلوۆ قۋانا-قۋانا تاعى دا قوسىمشا 250 مىڭ رۋبل ءبولدى. دەيتۇرعانمەن، ۇلكەن فورماتتى ەكى سەريالى ءفيلمدى اياقتاۋ ءۇشىن بۇل قاراجات تا جەتكىلىكسىز ەدى. اقىر سوڭىندا پلەنكانى ۇنەمدەۋگە تۋرا كەلدى. ءفيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىندا قوجىقوۆقا 20 رەت سوگىس بەرىلىپءتى. «ءقازاقفيلمنىڭ» ءارءبىر جيىنى «قىز جىبەكپەن» باستالىپ، «قىز جىبەكپەن» اياقتالدى. ۋاقىت ءوتىپ بارادى، كەشىگۋ، پلەنكالار شىعىنى شاش-ەتەكتەن كەتىپ جاتىر، ت.ب. بۇگىنگى كۇننىڭ تىلىمەن ايتساق، وسىنىڭ ءبارىن پروديۋسەردىڭ ەرلىگىنە بالاۋشى ەدىك. ال ول تۇستا ۇلتتىق دۇنيە جاساۋ ينەءنىڭ ۇستىندە وتىرعانمەن بىردەي ەدى. الايدا، سول كەزدىڭ وزىندە سۇلتەكەڭ تولەگەنءنىڭ ەپيكالىق كەيىپكەر ەكەنىنە قاراماستان شاشىنىڭ قىسقا ەمەس، قايتا ۇزىنىراق بولۋىن قالاعان. ءويتكەنى، رەجيسسەر سونداي كەسكىندە كەيىپكەردىڭ جاستار اۋديتورياسىنا جاقىنداي تۇسەءتىنىن ويلاعان جانە ول ويى دۇرىس شىقتى. «قىز جىبەك» بيۋدجەتكە ەكى ەسە پايدا ءتۇسىردى. حالىق ونى تىك تۇرىپ قابىلدادى.
«قىز جىبەك» ءتۇسىرىلىپ ءبىتكەننەن كەيىن قوجىقوۆ كۇيزەلىس كۇيىن كەشتى. نەبارى 46 جاستاعى رەجيسسەردىڭ شاشى بۋرىل تارتىپ، 10 جاسقا قارتايىپ كەتتى. ءفيلمدى مونتاجداۋ كەزىندە ينفاركت الدى.
ءفيلمدى كوركەمدىك كەڭەس قابىلدار كەزىندە زال كىسىگە لىق تولدى. العاشقى بولىپ سەناريي اۆتورى عابيت مۇسىرەپوۆ ءسوز الدى. ءفيلمدى تۇسىرۋگە دەيىن رەجيسسەر مەن سەنارييشى اراسىندا قاتاڭ اڭگىمە بولعان ەدى. وسىنىڭ ءبارىن ەسكە الا كەلە كلاسسيك قالامگەر «ەستەرىڭىزدە بولار، مەن كەزىندە ءفيلمدى ءتاۋىر دەگەننىڭ وزىندە قولداماڭدار دەگەنمىن. ال ەندى بۇگىن قوجىقوۆتىڭ عاجايىپ فيلم تۇسىرگەنىنە كوزىم جەتىپ وتىر» دەدى. فيلمدە رەجيسسەردىڭ اسسيستەنتى بولۋمەن قاتار، ستەنوگرافيست قىزمەتىن اتقارعان بولات ءشارىپوۆ جازۋشىنىڭ وسى ءسوزىن قاتتاپ جازىپ قويىپتى.
«قىز جىبەكتىڭ» داڭقى الىسقا كەتتى. ونى كوپتەگەن ەلدەر ساتىپ الدى.
جىبەكتىڭ اناسىن سومداپ، ءفيلمنىڭ سۋرەتشىسى بولعان گۇلفايرۋز ىسمايىلوۆا سول كۇندەردى بىلايشا ەسكە الادى.
– بەلگيا كينو ينستيتۋتىندا «قىز جىبەكتىڭ» كورسەتىلىمى بولدى. كينودان سوڭ ولاردىڭ ءتۇر-تۇسى ءبىرتۇرلى قاشىپ كەتكەندەي كورىندى. ءاسانالى ەكەۋمىز قاتتى تولقىدىق. ول ماعان جالتاقتاپ قاراي بەردى. مەن «ماسقارا بولدىق-اۋ» دەپ ويلاعانىمشا بولعان جوق، ءسال پاۋزادان سوڭ بارىپ زال تولى كورەرمەننىڭ قوشەمەتى زالدى جارىپ جىبەرە جازدادى.
اي سايىنعى تابىسى 40 رۋبل عانا بولدى
مىنە، ەلدى وسىنداي قوشەمەتكە بولەگەن فيلم رەجيسسەر تاعدىرىن باسقا ارناعا بۇرىپ جىبەرەدى دەپ كىم ويلاعان. ول بۇدان كەيىن 15 جىل بويىنا مۇنداي فورماتتاعى فيلم تۇسىرگەن جوق. بىردە دىبىس رەجيسسەرى قادىرجان قوسايعا «مەنىڭ اي سايىنعى تابىسىم 40 رۋبل عانا» دەپ مۇڭىن شاعىپتى.
«ونىڭ ۇستىندە ءبىر دۇرىس كوستيۋءمى دە بولعان جوق. مەملەكەتتىك سىيلىقتى تاپسىرۋ كەزىندە ەسكىلەۋ كوستيۋممەن كەلءدى»، – دەيدى قادىرجان قوسايەۆ.
وسىناۋ مارتەبەلى سىيلىقتى ول دا، وتباسى دا قاجەتىنە جاراتا المادى. كەرىسىنشە، فيلمگە كەتكەن پلەنكانىڭ شىعىنىن تولتىرۋعا جۇمسالعان. جۇمىسسىز جۇرگەن كۇندەرى جازعان سەنارييلەر «ءقازاقفيلمنىڭ» تاقىرىپتىق جوسپارلارىنا ەنبەگەن. بۇل ماسەلەگە ءبىرجاقتى جاۋاپ بەرۋگە دە بولمايدى. بالكىم، «وي، ونى قايتەسىڭدەر، ول ەپيكالىق ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى عوي» دەگەن جاۋاپتار دا بەرىلگەن بولۋى مۇمكىن. ال ەپيكالىق فيلمدەرگە قازىرگىدەي ول كەزدە دە از اقشا جۇمسالمايتىن. سونداي-اق، ونىڭ تىك مىنەزى دە كوپ ادامعا، اسىرەسە باسشىلارعا ۇناي قويمايتىن.
سۇلتان قوجىقوۆتىڭ سوڭعى جۇمىسى ايگىلى پالۋاندار ق.مۇڭايتپاسوۆ پەن ي.پوددۋبنىي تۋرالى ەدى. ءاۋ باستا سەريال ەتىپ جاسالماقشى بولعان بۇل تۋىندىنىڭ تاعدىرى دا تىعىرىققا تىرەلىپ، جولى قيىن بولدى. قاجىمۇقان رولىنە الىنعان ءا.بەكبولاتوۆ پەن د.ءزولوتۋحيندى (ي.پوددۋبنىي) وليمپيادا مەكتەبىنە فرانسۋز كۇرەسىن ۇيرەنۋگە جىبەرەدى. الايدا، ونى اقشانى ورىنسىز پايدالانىپ جاتىر دەگەن جەلەۋمەن تاعى دا «قىز جىبەكتەگىدەي» اڭگىمە وربىتكىسى كەلگەندەر بولدى. دەسەك تە، ول بۇل فيلمدە ءوزىنىڭ ويعا العان ماقساتىن جۇزەگە اسىرا المادى. دۇرىسى، جۇزەگە اسىرتپادى. ونىڭ ماقساتى – قاجىمۇقاننىڭ الەم الدىنداعى ۇمىتىلماس سوم بەينەسىن جاساۋ ەدى. «قىز جىبەكتەي» فيلم تۇسىرگەن داڭقتى رەجيسسەردىڭ اتىنا بۇل وڭاي سوقپادى. ول سول بيىكتەن تۇسپەۋدى ويلادى. ءبىراق جۇيە ونىڭ داڭقىن بۇركەي الماسا دا، بيىگىنەن قۇلاتا الماسا دا ءوز دەڭگەيىن بىلەتىن وعان بۇل فيلمدە ودان دا جوعارى بيىككە شىعۋ كەرەك ەدى. ءبىراق وعان جول بەرىلمەدى. ارينە، جۇرەككە سالماق ءتۇستى.
1988 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىندا سۇراپىل سۋرەتكەر سۇلتان قوجىقوۆ 65 جاسقا تولدى. ەرتەسىنە ومىردەن وزدى.
بيىل 95 جاسقا تولاتىن ءبىرتۋار رەجيسسەردىڭ اپ-ساتتە سىلىپ تاستايتىن سوقىرىشەكتەن ومىردەن وزعانىن ەسكە الساق، وزەگىڭ ورتەنەدى. ونىڭ ۇستىنە، جەدەل جاردەم قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتقان دەيدى. كىم ءبىلسىن؟! ول دا مۇمكىن عوي.
ر.S. قازاقتىڭ بۇتكىل شىعارماشىلىق ەليتاسىن جۇمىلدىرىپ، «قىز جىبەكتەي» فيلم تۇسىرگەن ادامعا دا جەر باسىپ ءجۇرۋ وڭايعا سوقپاعان بولار. دەيتۇرعانمەن دە، قولدا باردا ءقادىرىن بىلمەگەنىمىز دە راس. ءبىراق بۇنىڭ ءبارى ادامي وكىنىش بولعانىمەن، ۇلت ءۇشىن ەش وكىنبەيسىز. ويتكەنى، «قىز جىبەك» قالدى، قوجىقوۆ قالدى عوي. التىننان ەسكەرتكىش قوياتىن ادامنىڭ ءبىرى وسى عوي. ال قازىرگى كۇنى ءبىز «قىز جىبەكتى» تۇسىرە الار ما ەدىك. مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر؟ اتىس-شابىس، قان جوسا تريللەر، ەكشن كورىپ وتىرماسىمىزعا كىم كەپىل؟!