ەلىمىزدە وتباسى كۇنى جىل سايىن قىركۇيەكتىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسىندە اتاپ وتىلەدى. بيىل ول 14 قىركۇيەككە سايكەس كەلىپ وتىر.
وتباسى كۇنى قازاقستاندا العاش رەت 2013 جىلى رەسمي تۇردە بەكىتىلدى. سودان بەرى جىل سايىن تۇراقتى تۇردە اتالىپ كەلەدى.
اتاۋلى كۇن قارساڭىندا، Aqshamnews.kz ءتىلشىسى شاڭىراق كوتەرگىسى كەلىپ جۇرگەن جاندارعا ۇيلەنبەي تۇرىپ ءبىلۋ كەرەك ماڭىزدى كەڭەستەردى توپتاپ كوردى.
وتباسى قۇرۋ – ءومىردىڭ ماڭىزدى كەزەڭى. ءبىراق كوپ جاستار تويعا دايىندىققا كوپ كوڭىل ءبولىپ، ال ناعىز ماڭىزدى دۇنيەلەردى ەسكەرۋسىز قالدىرىپ جاتادى. ەرتەڭگى ءومىرىڭىزدى سەنىمدى باستاۋ ءۇشىن ۇيلەنبەي تۇرىپ بىلۋگە ءتيىس بەس كەڭەستى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
1. ءوزىڭىزدى تانىپ الىڭىز
الدىمەن ءوزىڭىزدىڭ قانداي ادام ەكەنىڭىزدى، ومىرلىك قۇندىلىقتارىڭىزدى، ماقساتتارىڭىزدى ءتۇسىنىپ الۋ ماڭىزدى. ءوزىن تاني الماعان ادام ەكىنشى بىرەۋمەن ۇيلەسىمدى بولۋدا قينالادى.
2. ورتاق قۇندىلىقتاردى انىقتاڭىز
ءسىزدى بايلانىستىراتىن تەك سەزىم ەمەس. بولاشاق جارىڭىزبەن دىنگە، داستۇرگە، وتباسىعا، بالا تاربيەسىنە، قارجىعا دەگەن كوزقاراستارىڭىزدىڭ ۇيلەسىمدى بولعانى ماڭىزدى. بۇل بولاشاقتاعى كوپتەگەن داۋدىڭ الدىن الادى.
3. قارجىلىق دايىندىق جاساڭىز
تەك تويعا ەمەس، ودان كەيىنگى ومىرگە دە قارجىلاي دايىن بولۋ قاجەت. ءۇي، تۇرمىس، كۇندەلىكتى شىعىندار – مۇنىڭ ءبارى الدىن الا ويلاستىرىلعانى دۇرىس. قارجى ماسەلەسىن اشىق تالقىلاپ ۇيرەنىڭىز.
4. سويلەسە ءبىلۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرىڭىز
قارىم-قاتىناس جاساۋدى ۇيرەنبەي تۇرىپ، وتباسى قۇرۋ قيىن. بىر-بىرىنە رەنىشتى جيناماي، ماسەلەنى اشىق تالقىلاي ءبىلۋ – بولاشاق نەكەنىڭ بەرىك نەگىزى.
5. جاۋاپكەرشىلىكتى قابىلداۋعا دايىن بولىڭىز
ۇيلەنۋ – تەك رومانتيكا ەمەس، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. جاس وتباسىنىڭ باقىتتى بولۋى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ەكەۋىنىڭ دە دايىن بولۋىنا بايلانىستى.
«باقىتتى وتباسى» وتباسىلىق كەڭەس ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، كوۋچ-ترەنەر ەلجاس ەرتاي ۇلى بالا تاربيەسى، وتباسى قۇندىلىعى تاقىرىبىندا ءسوز قوزعاپ جۇرگەن تاجىريبەلى مامان. بۇل تاقىرىپتا ونىڭ جازىپ جۇرگەن ەڭبەكتەرى دە از ەمەس. اۆتوردىڭ "جۇبايىڭنىڭ جۇرەگىن جارالاما//جاۋلا"اتتى كىتابىنان شاعىن مەملەكەت - وتباسىن قۇرعان نەمەسە قۇرعالى جۇرگەن جاندارعا پايداعا جارار دەگەن نيەتپەن ءبىرازىن سارالاپ ۇسىنۋدى ءجون كوردىك:
1. ىدىس-اياقتى سىلدىرلاتپاۋ. ىدىس-اياق ايەلدىڭ بيلىگىندە. سول سەبەپتى ىدىس-اياقتى سىلدىرلاتۋشى ەر كىسى ەمەس، ايەل كىسى بولۋى كەرەك. ايەل ادام جاراتىلىسىنان نازىك، سوعان ساي سەزىمتال كەلەدى. سوندىقتان، سەزىمگە بەرىلىپ، اشۋعا تەز بەرىلۋ وعان كوبىرەك ءتان. اس بولمەسىندە ىدىس-اياق سىلدىرىن ەستىگەن ەر ادام ونى ودان ارى سىلدىرلاتپاۋى كەرەك. سەبەبى ەكەۋى ەكى جاقتان سىلدىرلاتاتىن بولسا، ىدىستىڭ سىنۋى عاجاپ ەمەس. ال ونى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەرلى-زايىپتىلار اراسىنداعى قالعان كوڭىلدە دە سول سياقتى، ءار ۇرىس سايىن وتباسىنىڭ تىنىشتىعى مەن بەرەكەسى كەتەتىنىن ۇمىتپاعان ءجون.
2. «ۇنسىزدىك جەڭىسى». بۇل ءادىستى سويلەمەۋ نەمەسە ءتىل قاتپاۋ دەپ ەمەس، اشۋلانباۋ دەپ تۇسىنگەن ءجون. ەگەر ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىرى سابىرلى قالپىنان تايىپ، اشۋعا بوي الدىرسا، ەكىنشىسى سابىرلىق ساقتاپ، اشۋعا باسپاسا دۇرىس. جۇبايىڭىز وت بوپ جانعاندا، ءسىز دە وت بولىپ جانساڭىز، ەكى وت قوسىلىپ، ءورت شىعادى. ودان دا، جۇبايىڭىز وت بولىپ جانعان كەزدە، ءسىز سۋ بولۋعا تىرىسىڭىز!
3. سەزىمگە كۇتىم كەرەك! بۇل ماسەلەدە لاۋلاپ جانعان وتتىڭ ءسونى قالماۋى ءۇشىن وعان تامىزىق تاستاپ وتىرۋ شارت. ەگەر ەرلى-زايىپتىلار سەزىمدەرىنە كۇتىم جاساپ، ولاردىڭ السىرەۋىنە جول بەرمەسە، قوعامداعى اجىراسۋ كورسەتكىشى دە ايتارلىقتاي ازايار ەدى.
4. قۇرمەتتىڭ سيقىرلى كۇشى. جۇبايلار ۇيلەنگەن كەزدەگى جاقسى كورۋ نەمەسە عاشىقتىق سەزىمدەرى ۋاقىت وتە كەلە قۇرمەتكە ۇلاسۋى ءتيىس. سەبەبى عاشىقتىق سەزىمنىڭ ءومىرى ۇزاق ەمەس. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ بىر-بىرىنە قۇرمەتى شارتسىز بولۋى كەرەك. ياعني، جۇبايىڭىزدى قۇرمەتتەۋ ءۇشىن ەشقانداي شارت قويىلماۋى كەرەك.
5. بىرگە كۇلىپ، بىرگە جىلاۋ. جۇبايىڭىزدىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ، كوڭىلىن اۋلاعىڭىز كەلسە، وندا ءبولىسۋدى ۇيرەنىڭىز. جۇپتار باس قوسىپ، وتباسى قۇرۋعا نيەتتەنگەن ساتتەن باستاپ ءبولىسۋ فۋنكسياسى ىسكە قوسىلۋى كەرەك. جەپ وتىرعان ءبىر جاپىراق ناننان باستاپ، ۋاقىتىڭىزدى، تابىسىڭىزدى جانە ءومىرىڭىزدى بولىسۋگە دايىن بولۋىڭىز قاجەت. ءبولىسۋدىڭ شىڭى - قايعا مەن قۋانىشتى بولىسە الۋ.
6. جۇبايىڭىزعا سەنىڭىز. بىر-بىرىنە سەنۋ ءۇشىن اۋەلى شىنايى جاقسى كورۋ كەرەك. ياعني، سەنۋ جاقسى كورۋدەن كەيىن كەلەدى جانە ودان جوعارى تۇرادى. جۇبايىڭىزدىڭ جۇرەگىن جاۋلاعىڭىز كەلسە، وعان سەنۋمەن قاتار سەنىم ارتۋىڭىز دا وتە ماڭىزدى.
7. جانقيارلىق جاساۋ. جانقيارلىق - باقىتتىڭ ولشەم بىرلىگى. ياعني، وتباسىدا قانشالىقتى كوبىرەك جانقيارلىق بولسا، ول وتباسىنىڭ باقىتتى بولۋ ىقتيمالدىعى دا سونشالىقتى كوبىرەك دەۋگە بولادى. ءبىراق، جانقيارلىقتى ءوزىن قۇربان ەتۋمەن شاتاستىرماعان ءجون. قاراپايىم مىسال، فۋتبول كورگەندى جاقسى كورمەيتىن ايەلى ءۇشىن ءبىر رەت بولسىن ماڭىزدى ماچتى كورۋدەن باس تارتىپ، سول ۋاقىتتى ونىمەن بىرگە وتكىزۋ ءۇشىن ارناۋى - ەر ادام تاراپىنان جانقيارلىق ارەكەت.
8.جۇبايىڭىزعا ءىلتيپات جاساپ وتىرىڭىز! ءىلتيپات ايتۋ كەرەك دەگەنگە ونى ءبىر قيىن نارسە دەپ ويلاۋدىڭ قاجەتى جوق. ءىلتيپات ايتۋ دەگەنىمىز - كۇندەلىكتى ومىرىڭىزدە ەش قينالماي، شىعىندانباي ىستەۋگە بولاتىن نارسە. ءبىراق، جۇبىڭىزعا ايتاتىن ماقتاۋلارىڭىز بەن ءىلتيپاتتارىڭىز ورىندى، مىندەتتى تۇردە، ءبىر نەگىزگە سۇيەنۋى كەرەكتىگىن ەستەن شىعارماعان ءجون.
9. ماڭىزدى كۇندەر مەن ساتتەردى ۇمىتپاڭىز. جۇبايلار اراسىنداعى سەزىمدى كۇشەيتۋگە قولداناتىن قۇرالداردىڭ ءبىرى - ماڭىزدى كۇندەر مەن ۇمىتىلماس ساتتەردى اتاپ ءوتۋ. وسى كۇندەردى اتاپ ءوتۋ، شاعىن سىيلىقتار بەرۋ ارقىلى شاڭ باسا باستاعان نەمەسە شولدەپ قالعان سەزىمدەرىڭىزدى قايتادان قالپىنا كەلتىرىپ، سول ءبىر ۇمىتىلماس ساتتەردەگى سەزىمدەرىڭىزدى سەزىنە الاسىز.
10. "مەن" دەگەندى ۇمىتىپ، "ءبىز بولۋ". وتباسىن قۇرۋ "مەن" دەيتىندەردىڭ ەمەس، "ءبىز" دەي الاتىنداردىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس. "مەن"+"مەن"="مەن"-دەر نەمەسە 2 "مەن" بولمايتىنى تۇسىنىكتى. سول سەكىلدى وتباسى قۇرعان ەكى "مەن" جەكە دارا "مەن"-دەر بولۋدى قويىپ، گرامماتيكاعا دا، ءومىر زاڭدىلىعىنا دا ساي ارەكەت ەتىپ، "ءبىز" بولعانى ءجون.
وتباسىن قۇرۋ الدىنداعى جاس جۇپتاردىڭ باستى قاتەلىگى. پسيحولوگتىڭ پىكىرى
كوپ جاستاردىڭ ساناسىندا مىناداي يلليۋزيا بار: «مەنى باقىتتى ەتەتىن باسقا ادامدى تاپسام بولدى». ءبىراق شىن مانىندە، ەگەر ادام وزدىگىنەن باقىتتى بولا الماسا، ونى سىرتتان ەشكىم تولىقتىرا المايدى.
وتباسى – تەك ماحاببات قانا ەمەس، بۇل بىرلەسىپ ءومىر سۇرۋگە ارنالعان كەلىسىم. ءبىز كەز كەلگەن قارىم-قاتىناستا، جۇمىس بارىسىندا نەمەسە ىسكەرلىك ورتادا كەلىسىمشارتقا قول قويامىز. سول سياقتى وتباسىن قۇرۋ دا ءبىر كەلىسىمشارت ىسپەتتى. مۇندا ءارقايسىنىڭ ءوز ءرولى، مىندەتى مەن شەكاراسى بولۋى ءتيىس.
جاس جۇپتار بالالى بولۋدان بۇرىن، ەڭ الدىمەن، وزدەرىنىڭ ىشكى قۇندىلىقتارىن ايقىنداپ الۋى كەرەك. اتا-انا بولۋعا سانالى تۇردە دايىن با؟ الەۋمەتتىك جاعدايىن، تۇرمىسقا قاجەتتى مۇمكىندىكتەرىن اشىق تالقىلاپ الۋ ماڭىزدى. ويتكەنى بۇل ماسەلەلەردى شەشپەي، نەكەگە اسىعۋ كەيىن داۋ-جانجالعا اكەلۋى مۇمكىن.
پسيحولوگ جەڭىسكۇل حابايەۆا دا تۇسىنىسپەۋشىلىك كوبىنە كەشىرە الماۋدان، جۇبايىن باسقا بىرەۋمەن سالىستىرۋدان جانە جەكە شەكارانى سىيلاماۋدان تۋىندايتىنىن اتاپ وتەدى. وسى تۇرعىدا ول مىناداي ويدى العا تارتادى:
- ءار ادام الدىمەن كىنانى وزگەدەن ەمەس، وزىنەن ىزدەۋى كەرەك.
- جۇپتار كوبىنە سۇيىكتىسىنىڭ كەمشىلىگىن عانا كورەدى، ءبىراق ءوزىنىڭ بالا كۇنىنەن قالعان پسيحولوگيالىق جاراقاتىن بايقامايدى.
- اركىم ءوز اكە-شەشەسىنىڭ وتباسىلىق مودەلىن بەيسانالى تۇردە جاڭا وتباسىنا اكەلەدى. ەگەر ول تالقىلانباسا، بۇل جاڭا نەكەگە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
نەنى ەستەن شىعارماۋ كەرەك؟
- 1. كەشىرە ءبىلۋ – باقىتتى نەكەنىڭ باستى كىلتى.
- 2. جۇبايىمەن قارىم-قاتىناستى باسقا وتباسىمەن سالىستىرماۋ قاجەت.
- 3. اركىم ءوزىنىڭ ءرولىن، جاۋاپكەرشىلىگىن جانە شەكاراسىن قۇرمەتتەۋى ءتيىس.
- 4. بالا كۇنگى جاراقاتتاردى ءتۇسىنىپ، ولاردى جاڭا وتباسىنا كوشىرمەۋ كەرەك.
- 5. ءوز وتباسىڭىزدى شاعىن مەملەكەت دەپ ءبىلىپ، وعان جاقسى قۇندىلىقتار سىڭىرگەن ابزال.
وتباسى قۇرۋ – تەك قۋانىشتى ساتتەر مەن مەرەكەلىك توي ەمەس، ومىرلىك جاۋاپكەرشىلىك پەن ۇلكەن دايىندىقتى تالاپ ەتەتىن ماڭىزدى قادام. جاس جۇبايلاردىڭ ۇيلەسىمدىلىگى ءوزارا سىيلاستىققا، سەنىمگە، قۇرمەتكە، اشىق سويلەسۋگە جانە ورتاق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەندە عانا بەرىك بولادى. سوندىقتان دا شاڭىراق كوتەرەر الدىندا رۋحاني، پسيحولوگيالىق جانە قارجىلىق تۇرعىدان دايىن بولۋ – باقىتتى وتباسىنىڭ كەپىلى.