· قوڭىر قوڭىراۋ
قازاق كينوسى مەن تەاتر ساحناسىنان جارق ەتىپ، كورەرمەن كوزايىمىنا اينالعان تالاي ايشىقتى وبراز قۇمان تاستانبەكوۆ ەسىمىمەن بايلانىستى. جانارىنان مەيىرىم، جۇزىنەن شۋاق توگىلىپ تۇراتىن ول، تەك اكتەرلىك شەبەرلىگىمەن عانا ەمەس، ادامي ەرەكشە قالپىمەن دە دارالاندى.
اردا ازاماتتىڭ الداسپانداي جارقىراعان بەكزات بولمىسى العاشقى اياقالىسىنان-اق اڭعارىلدى: «قىز جىبەك» فيلمىندەگى تولەگەن بەينەسى قازاق ونەرىنىڭ كوگىندە شوقتىعى بيىك تاعى ءبىر جۇلدىز جانعانىن كورسەتتى. بۇل ارادا تالانتتى جازباي تانىعان سۇلتان قوجىقوۆتىڭ سۇڭعىلالىعىنا ەرىكسىز ءتانتى بولاسىڭ. سول مەزەتتە جىبەك پەن تولەگەن رولىنە تاڭدالعان ورىمدەي ەكى جاستى قومسىنىپ: «باستى رولدەردى ىسىلعان، تاجىريبەلى اكتەرلەردىڭ ويناعانى ءجون» دەپ بۇرا تارتقاندارعا: «30-35 جاستاعىلار ويناسا، ول – قانداي ماحاببات؟!» دەپ قارسى بولعان رەجيسسەردى ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن اسقار سۇلەيمەنوۆ قولداعان. الايدا داۋ ونىمەن تىنباي، ديماش احمەتۇلىنا دەيىن جەتىپ، ول كىسىنىڭ: «جاستاردىڭ ويناعانى تارتىمدى بولادى» دەگەن ۋاجىنەن سوڭ عانا تولاس تاپقانى ءمالىم.
ايتسا-ايتقانداي، تاعدىرى «قىز جىبەك» ارقىلى توعىسقان ەكى جاس وزدەرىنە ارتىلعان سەنىم ۇدەسىنەن شىعىپ، ەكراندا قايتالانباس ويىن ورنەگىن كورسەتتى. مەرۋەرت وتەكەشوۆا سودان باستاپ ونەردە دە، ومىردە دە جۇبى جازىلماعان سەرىگىن ەڭ العاش كورگەن ساتتەگى اسەرىن ەسكە الا وتىرىپ، ونى «سىمباتتى، وتە ەرەكشە، تالانتتى، تاباندى، كوزى جانىپ تۇراتىن» دەپ سيپاتتايدى. سونداي-اق وتباسىن، دوستارىن باعالاي بىلەتىن، ارىپتەستەرىن سىيلايتىن، ادامعا ءتان ەڭ اسىل قاسيەتتەرگە يە جان رەتىندە تانىپ-بىلگەنىن ايتا كەلە: «ول بارلىق جاعىنان ۇلگى بولدى. سانالى ءومىر ءسۇرىپ، ادال ەڭبەك ەتۋدىڭ، شىنايى ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى» دەيدى.
ءبىرتۋار تۇلعامەن 47 جىل ءتاتۋ-تاتتى ءومىر كەشكەن اياۋلى جارى بۇگىندە: «ول لايىقتى ءومىر ءسۇردى. تاماشا تالانتىمەن ناعىز ساحنا ساڭلاعىنا اينالدى. ءبىز ءارقاشان بىرگە بولدىق، سىيلاستىقتا ءومىر سۇردىك، بالالارىمىزدى وسىردىك، تاربيەلەدىك. سول كەزدەگى ۋاقىت سونداي ما الدە ادامدار باسقاشا بولدى ما، ءبىز قىزعانىش دەگەندى بىلمەدىك، بىرەۋدى كورە الماۋ دەگەن بولعان جوق. قۇمان «جىبەگىمدى تاپقانىم ءۇشىن «قازاقفيلمگە»، رەجيسسەرگە راحمەت» دەپ جۇرەتىن، ال مەن وعان جاۋاپ رەتىندە: «تولەگەنىمدى كەزدەستىرگەنىمە ريزامىن» دەيتىنمىن. كينو ارقىلى تانىسىپ، تابىسقانىمىزعا، سۇيىكتى ىسىمىزبەن اينالىسۋعا مۇمكىندىگىمىز بولعانىنا شۇكىرشىلىك ەتەتىنبىز. ءبىر-بىرىمىزگە قولداۋ كورسەتۋگە، سۇيەۋ بولۋعا تىرىساتىنبىز. وسىلاي ءومىر سۇرگەنىمىزگە قۋانامىن. مەن ءۇشىن بۇدان اسقان باقىت جوق، – دەپ تەبىرەنە ەسكە الادى.
«قىز جىبەك» ارقىلى اتاعى دۇرىلدەپ شىققان جاس اكتەر ەڭبەك جولىن «اكەمتەاتر» اتانعان قاسيەتتى قارا شاڭىراقتان باستادى. تولەگەن بەينەسىن شىعارماشىلىعىنىڭ شىڭىنا بالاعانداردىڭ ءبىرقاتارى قۇماننىڭ ەندى تەاتردا ونىمەن تەڭدەس، دەڭگەيلەس وبراز سومداي قوياتىنىنا كۇمانداندى دا. ءبىراق بۇل كۇمان-كۇدىكتىڭ دە نەگىزسىز ەكەنىن ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ۋاقىت كورسەتتى. اكتەردىڭ ءوزى ايتپاقشى، «كازاحستانسكايا پراۆداعا» كولەمدى ماقالا جازىپ، «قىز جىبەككە» العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جوعارى باعا بەرگەن كورنەكتى رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆ ونى جۇمىسقا قۋانا قابىلدادى. بىردەن كۇردەلى رولدەرگە سالىپ سىنادى دا، شىڭدادى دا.
ول تۋرالى قۇمان نۇرعامان ۇلىنىڭ ءوزى: «جۇلدىز اۋرۋىمەن» اۋىرۋعا مۇرسات بەرگەن جوق. كەلە سالىپ، جاڭا رولدەرگە كىرىسىپ كەتتىم. تەاترداعى ەڭ العاشقى ءرولىم – ورالحان بوكەيدىڭ «قۇلىنىم مەنىڭ» شىعارماسىنداعى جان. پەسانى قادىر جەتپىسبايەۆ ساحنالاعان بولاتىن. اناردى مارقۇم فاريدا ءشارىپوۆا وينادى، بوزتايلاقتى ساحناعا ءانۋار مولدابەكوۆ الىپ شىقتى. ورالحان ەكەۋمىز سول قويىلىمنان كەيىن قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندىق. رەجيسسەرلەر ماعان ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى-اقتوقتىسىندا» اقاندى، س. مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆىندا» شوقاندى، ت. احتانوۆتىڭ «انتىندا» ساۋراندى، م. اۋەزوۆتىڭ «ايمان-شولپانىنداعى» الىبەك، ن. حيكمەتتىڭ «فارحاد-شىرىنىنداعى» فارحاد سىندى رولدەردى سەنىپ تاپسىردى. تولەگەن ماعان تەاتردا دەمەۋ بولمايتىنىن، ارقانى كەڭگە سالۋعا قاقىم جوق ەكەنىن ءتۇسىندىم. وزىمە ارتىلعان سەنىمدى اقتاۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز ەڭبەكتەندىم. جاڭا ءرول العان سايىن تىنىسىم اشىلىپ، شەبەرلىگىم شىڭدالا بەردى. 1973 جىلى كونسەرۆاتوريانى ءتامامداپ، مەرۋەرت تە تەاترعا قابىلداندى. اكەمتەاتردىڭ ساحناسىندا قول ۇستاسىپ، تالاي رولدەردى بىرگە وينادىق. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراكوزىندە» مەن – ارشا، ول – قاراكوز، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «انا – جەر اناسىندا» مەن – قاسىم، ول – ءاليمان بولىپ شىقتى. 1969 جىلى تەاتردىڭ كادرلار بولىمىنە وتكىزگەن ەڭبەك كىتاپشام ورنىنان قوزعالعان جوق. «جۇمىسقا قابىلداندى» دەگەن ءبىر عانا ءمور باسىلعان...»، – دەپ ايتقانى بار.
ول وسىلايشا، كيەلى ونەر ورداسىنىڭ تابالدىرىعىن ورىمدەي كەزىندە اتتاپ، تابان اۋدارماي تەر توككەن جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە اقىلمان ابىز، دارابوز دارىن دەڭگەيىنە جەتتى. قازاق ساحناسى الىپتارىنان وزىنە امانات ەسەبىندە اۋىسقان ورەلى ونەردىڭ تۋىن جىقپاي، ءداستۇر ساباقتاستىعىن ساقتاي وتىرىپ، كەيىنگى تولقىنعا جالعادى. مەيلى كينودا، مەيلى تەاتردا بولسىن، اقىل-پاراساتىمەن دە، كاسىبي شەبەرلىگىمەن دە ىزىنەن ەرگەن ءىنى-قارىنداستارىنا ۇستاز بولا ءبىلدى.
كورنەكتى تۇلعاعا ءوزىن شاكىرت سانايتىن بەلگىلى اكتەر اسىلبەك بورانبايەۆ: «ءبىز ونەرگە جاڭا كەلگەندە قۇمان اعا كوپ كومەكتەستءى. ءوزىنىڭ تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ، ساحنادا قالاي تۇرۋ كەرەك، قالاي سويلەۋ كەرەك، قالاي مادەنيەتتى بولۋ كەرەك، ءرولدى قالاي الىپ شىعۋ كەرەك، وبرازعا قالاي ەنۋ كەرەك دەگەن سياقتى نارسەلەردىڭ ءبارىن ۇيرەتىپ، ىزەتتىلىك كورسەتىپ جۇرەتىن. وتە قاراپايىم بولدى. قۇمان اعانىڭ بولمىسىن دارالاپ تۇراتىن دا سول قاراپايىمدىلىعى ەدى»، – دەيدى.
تاعى ءبىر تالانتتى ءىنىسى، دارا دارىن بەكجان تۇرىس ايتپاقشى، ساxنا – تۇلعالاردىڭ تۇعىرى. ءبىراق اكتەر بىتكەن تۇلعا ەمەس. ساxناعا شىققاننىڭ ءبارى ساڭلاق ەمەس. ال «قۇمان تاستانبەكوۆ – كينو مەن تەاتر ونەرىن تەل ەمگەن ناعىز ساڭلاق. ءبىزدىڭ قوعام اتاقپەن اۋىرىپ جاتقاندا ءوزى سۇيگەن تەاتر مەن ونەردىڭ ديدارىنا داق تۇسىرمەۋدىڭ امالىن ىزدەگەن...» ءبىرتۋار تۇلعا.
كوزى ءتىرى بولعاندا ساحنا ساڭلاعى بۇگىندە 80 جىلدىق مەرەيتويىن تالانتىنا ءتانتى جۇرتىمەن بىرگە تويلاپ جاتار ەدى. ارينە، «جازمىشتان وزمىش جوق». قالاي دەگەنمەن دە، قازاق دەيتىن حالىق باردا ونەر ولمەيدى. قازاقتىڭ تولەگەنىن، شوقانىن، اقانىن، ماعاۋياسىن، عانيىن اسقان شەبەرلىكپەن سومداعان قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ ونەردەگى قايتالانباس قولتاڭباسى دا وشپەيدى.