قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتى حالىقارالىق قاتىناستار، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد ەلىمىزدەگى بولىپ جاتقان جاعدايعا قاتىستى بىلدىرگەن پىكىرىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.
بارشا قازاقتىڭ ەڭ قاستەرلى كيەسى – تاۋەلسىزدىككە ءقاۋىپ ءتوندى. قاڭتاردىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ حالقىمىز الاڭ كۇي كەشۋدە. قازاقستاندا ورىن العان وقيعالار بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىن ابىرجىتۋدا. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلى ىشىندە قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىز از بولعان جوق. ءبىراق وسى جىلدار ىشىندە قازاق قوعامىندا قوردالانعان پروبلەمالار دا جەتىپ ارتىلدى. سول قيىن تۇيىندەردى شەشۋ ءۇشىن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ مەن ەلىمىزدىڭ مول بايلىعىن كوپشىلىكتىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ، ادىلەتتى قوعام مەن ءتيىمدى مەملەكەت ورنىقتىرۋ ماسەلەلەرى كۇن تارتىبىنە شىقتى.
بۇل تۋرالى ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى ءوزىنىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى تەرەڭنەن تولعاعان ماقالاسىندا: «تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتا تۇسپەسەك، ەلىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى مەن حالىقارالىق تابىستارىن ماقتان ەتۋ ارتىق. ازاماتتارىمىز ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ يگىلىگىن سەزىنە الماسا، ودان ەش قايىر جوق. مەن ءاربىر شەشىمدى قابىلدار ساتتە وسى ۇستانىمدى باسشىلىققا الامىن»، – دەپ اعىنان جارىلعان بولاتىن.
قوعامدا قوردالانعان پروبلەمالار كوپ، ءبىراق ونىڭ ءبارىن ءبىر مەزەتتە شەشۋ مۇمكىن ەمەس. ايتسە دە، پرەزيدەنتىمىز نەبارى ەكى جارىم جىلدىڭ ىشىندە وتە كوپ يگىلىكتى ىستەر اتقاردى. كوپ بالالى انالار مەن الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقى ءوستى، ءبىر جارىم ميلليوننان استام ادامنىڭ ەڭ تومەنگى جالاقىسى 42 مىڭنان 60 مىڭعا كوتەرىلدى، نەسيەگە كىرىپتار بولعان قانشاما وتانداسىمىزدىڭ قارىزى وتەلدى. بۇكىل حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان جەر ماسەلەسى تۇپكىلىكتى شەشىمىن تاپتى. ەل تاريحىندا تۇڭعىش رەت 800-دەن استام اۋىل اكىمدەرى سايلاندى.
اباي، الاش ارىستارى، قازاق حاندارى ۇلىقتالىپ، اشارشىلىقتىڭ اقيقاتى اشىلا باستادى. ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى قۇرىلىپ، وعان ەلدەگى بارلىق ساياسي كۇشتەر تارتىلدى. ۇكىمەت الدىنا حالىق ۇنىنە قۇلاق اسىپ، ەل تىلەگىن ەستۋ ماقساتى قويىلدى. وڭىرلەردە، ەل ىشىندە بولىپ جاتقان وقيعالارعا، حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنە مەملەكەت باسشىسى ءوزى ءبىرىنشى بولىپ ءۇن قاتىپ، سول ساتتە-اق ءتيىستى لاۋازىم يەلەرىنە تاپسىرمالار بەرەتىنىنە قازاقستاندىقتار تالاي مارتە كۋا بولدى. وكىنىشكە وراي پرەزيدەنتتىڭ ەل تىلەگىنە دەر كەزىندە قۇلاق اساتىن «ەستيتىن ۇكىمەت» بولۋ كەرەكتىگى جونىندەگى تاپسىرمالارىن تەز ارادا ورىنداۋعا ءبىزدىڭ جايباسار ۇكىمەت دايىن بولماي شىقتى.
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا بەيبىت شەرۋگە شىققان حالىق تىلەگىن بىلىكسىز ۇكىمەت مۇشەلەرى دەرەۋ ورىنداي الماي، جاعدايدى ۋشىقتىرىپ جىبەردى. بۇل ماسەلە دە پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى ارالاسقان سوڭ عانا وڭ شەشىمىن تاۋىپ، گازدىڭ دا، ازىق-تۇلىكتىڭ دە، كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ دە باعاسى ورىن-ورنىنا كەلدى. ءبىراق بۇل كەزدە سىرتقى كۇشتەردىڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرىنىڭ كەسىرىنەن نارازىلىق شەرۋلەرى ەلىمىزدىڭ وزگە قالالارىن شارپىپ كەتكەن ەدى.
الماتى مەن كەيبىر وبلىس ورتالىقتارىندا بولعان وقيعالارعا قاتىسۋشىلاردى بەيبىت شەرۋشىلەر دەۋگە بولمايدى. كوزدەرىنە قان تولىپ، الدىنا كەلگەننىڭ ءبارىن ۇرىپ-سوعىپ، قيراتىپ، ورتەپ، 18-19-عا ەندى عانا تولعان ءجاسوسپىرىم جاۋىنگەرلەرگە وق اتقان جاۋىزدار – تاۋەلسىزدىگىمىزگە ءقاۋىپ توندىرگەن قاراقشىلار. مۇنداي قانىپەزەرلەر اراسىندا اعا بۋىن وكىلدەرى ءوز قولىمەن تۇرعىزىپ، كەيىنگى بۋىن ونى الەمدەگى ەڭ ادەمى قالالاردىڭ بىرىنە اينالدىرعان ناعىز الماتىلىقتار بولعان جوق. شەكتەن شىققان جاۋىزدىقتاردى اننان-مىننان قاشقان نادان توبىر مەن سويقاندى سودىرلار جاسادى. دالا دەموكراتياسىندا ادامنىڭ باسىن كەسۋدى بىلاي قويعاندا، ءولىم جازاسىنا بۇيىرۋ دا بولماعان. ال مىنا قانىپەزەرلەر قولعا تۇسكەن ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ باسىن كەسكەن. مۇنى زۇلىمدىق دەۋ از، بۇل – قانىشەرلىك. مۇنداي جاۋىزدار بۇكىل ەلىمىزدى، بەيبىت حالقىمىزدى كۇللى الەم الدىندا تاباعا قالدىردى.
الماتىداعى قاندى وقيعالاردى ارنايى دايىندىقتان وتكەن، ءبىر ورتالىقتان باسقارىلعان، اتىس قارۋىنىڭ بارلىق تۇرىمەن قارۋلانعان، تەررورلىق ارەكەتتىڭ ءايلا-تاسىلى مەن قۋلىق-سۇمدىعىن ابدەن مەڭگەرگەن باسكەسەر سودىرلار ۇيىمداستىردى.
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تاعدىرى سىنعا تۇسكەن قيىن ساتتەردە جيرينوۆسكيي سياقتى شىرىگەندەردىڭ اۋزىنان: «قازاقتاردا ەشقاشان مەملەكەت بولماعان. ولارعا تاۋەلسىزدىكتى ءبىز سىيلادىق. قازاقتار ەشقاشان مەملەكەتتىلىگىن ساقتاي المايدى»، – دەگەن ىرىگەن سوزدەر شىعا باستادى. ونى جابىلا قوستاعان پيعىلى جامان ارامزالار دا تابىلا كەتتى. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جەتىستىكتەرىن كورە الماۋشىلار كوپ. ولار حالقىمىزدى بەرەكە-بىرلىگىنەن ايىرىپ، ءباز-باياعىشا ءبولىپ الىپ، بولشەكتەگىسى كەلەدى. وتكەن تاريحىمىزدا دا بابالارىمىز تالاي الدانعان. كونە تۇركىلەر قۇرعان الىپ قاعانات سولاي ىدىراعان. التىن وردا سولاي قۇلاعان. قازاق حاندىعى دا وسىلاي بولشەكتەنىپ، الىپ كورشىنىڭ بودانىنا اينالعان.
كەزىندە 1991 جىلعى تامىز بۇلىگىنەن كەيىن قايسار قالامگەر نۇرماحان ورازبەكوۆ: «بۇل – مەملەكەتتىك توڭكەرىس»، – دەپ اشىق جازىپ ەدى. ءبىز دە سىرتقى كۇشتەردىڭ ارانداتۋىمەن، قانقۇيلى سودىرلاردىڭ قولىمەن جاسالعان مۇنداي جاۋىزدىقتاردى مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا ۇمتىلىس، تاۋەلسىزدىككە تونگەن زور ءقاۋىپ دەيمىز. وسىنداي سىن ساعاتتا ەلىمىزدىڭ بار بيلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز قولىنا العان قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى بىردەن-بىر دۇرىس شەشىم قابىلداپ، ەلدىگىمىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاپ قالدى. ول قاڭتاردىڭ ىزعارلى كۇندەرى كۇن سايىن دەرلىك ەل الدىنا شىعىپ، حالقىنا جىگەرلى سوزدەرىن ارنادى. ءارقاشان تۋعان ەلىمەن بىرگە ەكەندىگىن تانىتىپ، ءوزىنىڭ ناعىز حالىقتىق پرەزيدەنت ەكەندىگىن كورسەتتى.
بۇل بارشا وتانداستارىمىزدىڭ سەنىمىن شىڭداپ، نامىسىن قايرادى. ەندىگى جەردە بارشا قازاقستاندىقتار پرەزيدەنتىمىزدىڭ توڭىرەگىنە تىعىز توپتاسىپ، ونىڭ ءاربىر شەشىمىنە قولداۋ كورسەتۋىمىز قاجەت. كەزىندە كاۆكاز حالقىنىڭ رۋحاني كوسەمى بولعان يمام ءشامىل: «كىشكەنتاي حالىققا ۇلكەن قانجار كەرەك»، – دەگەن ەكەن. قازاق حالقىنا ءوز مەملەكەتى مەن تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۇلكەن بەرەكە، ىنتىماقشىل ەل، بىرلىگى بەرىك ۇلت كەرەك. ازىرشە قاتەر ازايعانىمەن، ءقاۋىپ ءبىرجولاتا سەيىلگەن جوق. ءبارىمىز بەكەم، ساق بولۋىمىز قاجەت.
تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ – جالعىز پرەزيدەنتتىڭ مىندەتى عانا ەمەس، ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ازاماتتىق ابزال بورىشى، ايرىقشا پارىزى. ەندەشە وسىنداي سىن ساعاتتا ەڭ قاسيەتتى كيەمىزدى قورعاۋعا ءبارىمىز بىرگە ات سالىسايىق!