الماتىنىڭ تورىنەن ورىن تەپكەن اق كۇمبەزدى قازاق مەملەكەتتىك سيركى ءۇشىن وتكەن 2023 جىل تولايىم جەمىستى بولدى. ناقتىراق ايتساق، سۇيىكتى سيركىمىزدىڭ جۇلدىزى اراعا 30 جىل سالىپ قايتا جارقىرادى. ءيا، الماتى سيركى بىلتىر ورتالىق ازياداعى ءداستۇرلى گاسترولدىك ساپارلارىنا ورالدى. سونداي-اق بىرنەشە حالىقارالىق فەستيۆالدە بوي كورسەتتى. بۇگىنگى تارقاتاتىن تاقىرىبىمىز وسى توڭىرەكتە بولماق.
ونەردىڭ ەلشىسى
سيرك – بۇل بالدىرعانداردىڭ جۇرەگىن قۋانىشقا تولتىراتىن، ال اتا-انالارىنا بالالىق شاققا ساياحاتتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، ەكى تاراپقا دا جىلىلىق، شابىت سىيلايتىن، اپپاق ارماندارعا جەتەلەيتىن ەرەكشە سيقىرلى الەم. ءيا، سيرك ارەناسىنداعى ارتيستەردىڭ ءار ونەرىنە شاتتانا، ەندى بىردە دەمدەرىن ىشىنە تارتا تاڭدانا قول سوققان ورەندەردىڭ جارقىن ءجۇزىن كورگەندە، ءوزىمىز دە، ياعني ەرەسەكتەر دە بالالىق شاعىمىزعا ءبىر ءسات ساياحات جاساپ قايتاتىنىمىز بار.
وتكەن جازدا، دالىرەك ايتساق 26-30 شىلدە ارالىعىندا الماتى شاھارىندا تۇڭعىش رەت، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ورنىمىزدى بەلگىلەۋ، مادەني بايلانىسىمىزدى نىعايتۋ، وتاندىق سيرك ونەرىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ماقساتىندا ALMATY CIRCUS FESTIVAL ءى حالىقارالىق سيرك ونەرىنىڭ فەستيۆالى سالتانات قۇردى. الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان ايتۋلى سيرك دۋمانىندا قازاقستان، گەرمانيا، ۆەتنام، ەفيوپيا، ماسكەۋ، ياكۋتيا، ۋكراينا، بەلارۋس، رەسەي، ۇلىبريتانيا، ليتۆا، چەحيا، وزبەكستان، قىرعىزستان جانە تاجىكستان ەلدەرىنەن قاتىسقان باس-اياعى 80 ارتيست الماتى سيركى كۇمبەزىنىڭ استىنا جينالىپ، ءتۇرلى جانردا 24 ءنومىر ۇسىندى. فەستيۆال قاتىسۋشىلارىنىڭ ونەرىن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان ەڭ مىقتى قازىلار القاسى باعالادى. فەستيۆالدە وتاندىق جانە شەتەلدىك سيرك ونەرىنىڭ مايتالماندارى، ناقتىراق ايتساق، ەكۆيليبريستەر، اكروباتتار، ارقانمەن جۇرۋشىلەر، كلوۋندار مەن جونگلەرلەر ونەر كورسەتىپ، الماتىلىقتار مەن قالا قوناقتارىنىڭ قوشەمەتىنە بولەندى.
قازاق سيرك ونەرىن ناسيحاتتاۋ، دامىتۋ، وتاندىق سيرك ۇجىمىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مادەني قاتىناسىن نىعايتۋ ماقساتىن كوزدەگەن فەستيۆال سول ۇدەدەن شىققان سەكىلدى. ولاي دەيتىنىمىز، كۇنى كەشە بىزگە كەلگەن شەتەلدىك ساراپشىلار جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، جوعارى باعا بەرىپ كەتتى. ماسەلەن، وسى فەستيۆالدىڭ قويۋشى-رەجيسسەرى، ۋدمۋرت رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيسى جانە «روسگوسيركتىڭ» باس رەجيسسەرى ەلەنا پەتريكوۆا: «فەستيۆال كەزىندە سيرك الەمىنىڭ ەڭ زاماناۋي ءارى ۇزدىك جەتىستىكتەرى قازاق مەملەكەتتىك سيركىن بۇرىن سوڭدى بولماعان دۋمانعا بولەدى. سيرك مانەجى فەستيۆالدىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى مەن قوناقتارى ءۇشىن دوستىق قارىم-قاتىناس ورنىنا، تانىسىپ، ءبىلىسۋ الاڭىنا، ەلدەر مەن ارتيستەر اراسىنداعى كەلەشەگى بار بايلانىس ورناتۋ ورداسىنا اينالادى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن»، – دەگەن بولاتىن.
ال «مورگان مەن روكسي» اۋە دۋەتىنىڭ (ۇلىبريتانيا) گيمناستى مورگان باربۋر: «ءبىزدى قازاقستان وتە جىلى قارسى الدى. بارلىق ادام بىزگە وتە مەيىرىمدى كورىندى. بۇل الىستان، بوتەن ەلدەن كەلىپ تۇرعان ءبىز سەكىلدى قوناقتىڭ جۇرەگىنە جىلىلىق ورناتتى. بۇل فەستيۆال تەك سيرك نومىرلەرىن كورسەتۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قاتىسۋشى ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا مادەني الماسۋ دەپ بىلەمىن. وسى فەستيۆالدەن سوڭ ءبارىمىز قازاق سيركىنىڭ ەلشىسى بولامىز»، – دەدى ىستىق ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ.
الماتى سيركىنىڭ باسشىلىعى فەستيۆال اياسىندا شەتەلدىك ارىپتەستەرىنە ارنايى تۋرلار ۇيىمداستىردى.
– ولار الماتىنىڭ سۇلۋلىعىن ءوز كوزدەرىمەن كوردى، تاڭداندى، ءبىز ءۇشىن قۋانا قول سوقتى. بىزدە الەمدىك سيرك عيماراتتارىمەن يىق تۇيىستىرە الاتىن ادەمى دە ەڭسەلى سيرك بارىن كوردى. ماسەلەن، مونتە-كارلا 46 جىل بولدى فەستيۆال وتكىزىپ جاتقانىنا. ولاردا بىزدىكىندەي عيمارات جوق، ولار پالاتكانىڭ ىشىندە جاساپ ءجۇر. ءبىراق مونتە-كارلا دەگەن اتاۋدى ەستىسە، الەم بىلەدى. كىشكەنتاي عانا قالا. ال ءبىزدىڭ شاھار ۇلكەن، جاسىل قالا، تابيعاتى عاجاپ! ءبىراق كوپ ەل بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان قالانى سيرك مادەنيەتى ءھام ونەرى ارقىلى الەمدەگى ورنىن كورسەتۋ كەرەك. ءيا، بۇل تىڭ جوبامىزدىڭ الماتى قالاسى ءۇشىن حالىقارالىق دەڭگەيدە مادەني بايلانىس ورناتىپ، مەگاپوليستى دامىتۋعا جول اشاتىنى ءسوزسىز، – دەيدى قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ديرەكتورى ماقسات جايىقوۆ.
مەرەيى ۇستەم
ALMATY CIRCUS FESTIVAL ءى حالىقارالىق سيرك ونەرىنىڭ فەستيۆالىندە قازاقستاندىق اتتى-اكروباتيكالىق Nomad توبى (جەتەكشىسى قاناتبەك كۇنعوجينوۆ) وزا شاۋىپ، گران-پريدى قانجىعاسىنا بايلادى. بۇل فەستيۆالدى وتكىزگەن بىزگە قۇرمەت رەتىندە بەرىلە سالعان جۇلدە ەمەس، شىن مانىندە 24 ءنومىردىڭ ىشىندە Nomad توبىنىڭ ارۋلارى ۇزدىك ونەر كورسەتتى. حالىقارالىق Netflix، HBO جوبالارىنىڭ قاتىسۋشىسى، كاسكادەرلىك ونەردىڭ الەمدىك جۇلدىزى سانالاتىن وتاندىق توپتىڭ ات ۇستىندە ۇرشىققا يىرىلگەن قىزدارى كورەرمەندەرىن تاڭداي قاقتىردى. ولار ات ۇستىنە ەركىن قارعىپ ءمىنىپ، ۇستىندە دە، باۋىرىندا دا ەش ساقتاندىرۋسىز ءتۇرلى تريۋكتەر جاسادى. ولار بىزگە ۇلى دالانىڭ كەشەگى ءورشىل دە قايسار جاۋىنگەر قىزدارىن ەلەستەتكەندەي بولدى. بۇل ورايدا فەستيۆالگە قاتىسۋشى مەيمانداردىڭ ءبىرى رومان رومانوۆتىڭ ءوزى دە: «قازاقستاندىق ارتيستەردىڭ دايىندىعى وتە كەرەمەت ەكەنىن بايقادىم. كورسەتكەن نومىرلەرى تاڭقالدىرادى. قىزدار دا قايسار ەكەن. ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەر قولدانعاندا ءوزىم قورقىپ كەتىپ، مەن دە كوزىمدى جۇمىپ العان ساتتەرىم بولدى»، – دەگەن بولاتىن.
– ەۋروپادان كەلەتىن قازىلار القاسىن وزىق تەحنيكا، جارق-جۇرق ەتكەن ەففەكت نەمەسە داڭعازا مۋزىكامەن تاڭقالدىرا المايسىز. ولارعا قازاقتىڭ ەتنو، ءسالت-داستۇرى قىزىعىراق. سوندىقتان بۇل فەستيۆالگە Nomad اتتى-اكروباتيكالىق توبىن قاتىستىرعانىمىز وڭ شەشىم بولدى. ات ۇستىندە ونەر كورسەتۋ – ەكىنىڭ ءبىرىءنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ولار قازاقتىڭ وزىندىك ورنەگىن، ۇلتتىق كالوريتىن، ءبولمىس-بىتىمىن پاش ەتە ءبىلدى. ءسويتىپ شەتەلدىكتەر الدىندا مەرەيىمىزدى تاعى ءبىر اسپانداتىپ تاستادى، – دەيدى ماقسات جايىقوۆ.
بىزگە الەمنىڭ ەسىگى اشىق
ءسوزىمىزدىڭ باسىندا ايتىپ كەتكەندەي، وتكەن جىلعى ەڭ ايتۋلى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ۇجىمى 35 جىلدان كەيىن ورتالىق ازيادا گاسترولدىك ءىس-شارالارىن قايتا جاڭعىرتتى. اتاپ ايتار بولساق، الماتى ارتيستەرى 16 قىركۇيەك پەن 23 قازان ارالىعىندا تاجىكستاننىڭ دۋشانبە قالاسىندا «الەم كۇمبەزى استىنداعى سيرك» اتاۋىمەن وتكەن گاسترولدىك تۋرعا قاتىسىپ، ەلگە ابىرويمەن ورالدى. وتاندىق جۇلدىزدار كورەرمەندەرىنە ءتۇرلى جانردا 5 شوۋ-باعدارلاما ۇسىنىپ، ونى دۋشانبەلىك 7500 تۇرعىن تاماشالاعان.
الماتى سيركى سول ساپاردان سوڭ، 21 قازان مەن 19 قاراشا ارالىعىندا گرۋزيانىڭ تبيليسي قالاسىندا ونەر كورسەتتى. «بەيبىتشىلىك كۇمبەزى» دەپ اتالعان باعدارلامامىز دا كورەرمەندەرىن مول اسەرگە بولەگەنى انىق.
مىنە، قازاق مەملەكەتتىك سيركى الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ ۇلكەن قولداۋىمەن حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءوز ورنىن شەگەلەي باستادى. قازاق سيركىنىڭ داڭقى ەندى ازيا اسىپ، ەۋروپا تورىنە جەتۋدە.
بىلتىر 14-17 قىركۇيەك ارالىعىندا رەسەيدىڭ سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا II حالىقارالىق سيرك فەستيۆالى ءوتىپ، وعان الماتى سيركىنىڭ Hassak توبى (جەتەكشىسى ادىلەت تيكانوۆ) قاتىسىپ، جۇلدەمەن ورالدى. «قوس ماچتاداعى اكروباتتار» «توميريس» قويىلىمىن ۇسىنىپ، وندا سيركتىڭ كۇردەلى تريۋكتەرىمەن بىرگە ۇلتتىق مۋزىكانى، تاريحىمىز بەن ءداستۇرىمىزدى كورسەتىپ، 19 ەلدىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعىپ، قولا جۇلدە يەلەندى. بۇعان دەيىن دە «Hassak» توبىنىڭ استانادا وتكەن «ازيا جاڭعىرىعى» XlV حالىقارالىق سيرك ونەرى فەستيۆالىندە دە جۇلدىزى جانىپ، الەمنىڭ 11 مەملەكەتىنەن (موناكو، فرانسيا جانە تمد ەلدەرىنەن) كەلگەن حالىقارالىق قازىلار القاسىنىڭ الدىندا ونەر كورسەتىپ، التىننان القا تاققان بولاتىن. ال ماييا ۇلىقپانوۆا ارىپتەسىمىز قولا جۇلدەگەر اتاندى. ايتپاقشى، بىلتىر جازدا ءوز شاھارىمىزدا سالتانات قۇرعان Almaty circus festival-دا Hassak كومانداسىنىڭ كەۋدەسىندە كۇمىس مەدال جارقىرادى.
19-22 قازان ارالىعىندا ساراتوۆ قالاسىندا (رەسەي) وتكەن lX حالىقارالىق «سيرك حانشايىمى-2023» فەستيۆالىنە 13 مەملەكەت جانە 146 ونەرپاز قاتىسىپ، ناتيجەسىندە الەمدىك دودانىڭ كۇمىس ءتاجىن «جاڭبىردا ۇشقان» قويىلىمىمىن مارينا ستارودۋبوۆا مەن دايانا جەتپىسوۆا (جەتەكشىلەرى قۇرمانعالي دوسباتىروۆ) كيدى.
8-10 جەلتوقسان ارالىعىندا تۋلا قالاسىندا (رەسەي) وتكەن «الەم تىلىندە» اتتى حالىقارالىق بالالار سيركى فەستيۆالىنە دە جول سالدىق. دۇنيەجۇزىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بالالار قاتىسقان دودانىڭ باس جۇلدەسىن الماتى سيركىنىڭ ءارتيسى تايسيا دەميدوۆا قانجىعالاپ، مەرەيىمىزدى تاعى ءبىر اسپانداتتى.
بۇدان وزگە، جىل سايىن قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ارتيستەرى مونتە كارلودا، جيرونا، جۇڭگو ەلىنە جانە الەمنىڭ تاعى باسقا مەملەكەتتەرىنە ساپارلاپ، ونەر كورسەتەدى. ماسەلەن، بىلتىردان بەرى سيركتىڭ ءبىر توپ ءارتيسى ءبىرجىلدىق كەلىسىمشارتپەن انگليادا ونەر كورسەتىپ ءجۇر. بۇل دا تولاعاي تابىس.
«فەستيۆالگە قاتىسىپ كەلدى» دەپ ءبىر-اق اۋىز سوزبەن جەتكىزىپ وتىرعان گاسترولدىك ساپارلاردىڭ تۇپكى نەگىزىندە ارتيستەردىڭ تاڭدانا قول سوعىپ وتىرعان كورەرمەندەرگە كورىنبەيتىن شۇمەكتەپ اققان ماڭداي تەرى، كۇنى-تۇنى جاتتىققان جانكەشتىلىككە تولى ساعاتتارى جانە ەشقانداي ساقتاندىرۋسىز ءقاۋىپتى جاعدايدا ونەر كورسەتكەن مينۋتتارى جاتىر!
– سيرك اسقان جانكەشتىلىكتى، ۇشان-تەڭىز، ولشەۋسىز ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىن وتە نازىك ونەر. ءتىپتى، مانەجگە شىعاتىن ارتيستەردىڭ باسىن بايگەگە، اجالعا تىگىپ، كوزسىز باتىرلىققا باراتىنى دا جاسىرىن ەمەس. بۇل ونەردە قاتەلەسۋگە بولمايدى. مۇندا كينوداعىداي ەكىنشى، ءۇشىنشى دۋبل دەگەن جوق. سيرك – تاۋەكەلشىلدەر مەكەنى. سوندىقتان سيرك – جاساندىلىقتان ادا، شىنايى ونەر. ال ولاردى وسىنشالىقتى قۇرباندىققا جەتەلەيتىن، ءسوزسىز سيرك ونەرىنە دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىك، ماحاببات. مەن ءوز ءىسىن سۇيەتىن ارىپتەستەرىمدى ءاردايىم ماقتان تۇتامىن، – دەيدى م.جايىقوۆ.
كورمە دە كوز قۋانتتى
قازاق مەملەكەتتىك سيركى بيىلعى جىلدى دا ءساتتى باستادى. جۋىردا الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن، بۋداپەشتتە وتكەن XV حالىقارالىق سيرك فەستيۆالى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان «سيركتىڭ عاجايىپ الەمى» حالىقارالىق كورمەسىندە بوي كورسەتتى. بۇل ايتارلىقتاي ۇلكەن مارتەبە بولدى. سەبەبى، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي كورمەلەرگە قاتىسىپ كورمەگەن الماتى سيركى Bouglione (فرانسيا)، Krone، Roncalli (گەرمانيا)، يۋ.نيكۋللين سيركى (رەسەي)، CEDAC، Medrano (يتاليا)، گ.سينيزەللي اتىنداعى سيرك (سانكت-پەتەربۋرگ)، Budapest (ۆەنگريا) سياقتى الەمدىك دەڭگەيدەگى ەڭ تانىمال سيركتەرمەن يىق تۇيىستىرە تەڭ، قاتار تۇرىپ، كورەرمەندەرىنە قازاق سيركىنىڭ جارتى عاسىرلىق تاريحىن، اتاپ ايتساق، تاريح بەتتەرىنە قاتتالعان فوتوماتەريالداردى، سيركتىك كونە كوستيۋمدەردى، سونداي-اق قازاق سيرك ونەرىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولدارىنان سىر شەرتەتىن كىتاپتار مەن ماراپاتتارىن، ەستەلىك افيشالارىن ۇسىندى. كورمە شەڭبەرىندە 12 مەملەكەت سيرك ونەرىن دامىتۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. بۇل مەموراندۋم الماتى سيركىنە وزگە مەملەكەتتەرمەن مادەني ءھام رۋحاني دوستىقتى نىعايتۋعا، ىسكەرلىك ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە، الەمدىك سيپاتتاعى بىرلەسكەن جوبالار مەن باعدارلامالاردى ازىرلەۋگە، زاماناۋي جاڭا فورماتتا تىڭ شەشىمدەر قابىلداۋعا جول اشارى ءسوزسىز. ياعني سيرك كوكجيەگى ودان ءارى كەڭەيە ءتۇستى. ايتپاقشى، ايتۋلى كورمەگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۆەنگرياداعى وكىلەتتى ەلشىسى جانىبەك ابدىراشيەۆتىڭ قاتىسقانى دا ءبىر مەرەي بولعانى راس.
– قازاق مەملەكەتتىك سيركى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق باعىتتاعى بيىلعى جوسپارىن دا جۇپتاپ قويدى. كورەرمەندەرىمىز ءۇشىن تاڭعاجايىپ نومىرلەردىڭ دايىندىعىنا كىرىسىپ تە كەتتىك. بيىل ءبىزدى يسپانيا، يتاليا، مونتە كارلو، رەسەي ارنايى شاقىرىپ وتىر. سونداي-اق، بىلتىر تۇڭعىش رەت وتكىزگەن ALMATY CIRCUS FESTIVAL حالىقارالىق سيرك ونەرى فەستيۆالىن ەكىنشى مارتە وتكىزگەلى وتىرمىز. ياعني ءبىزدىڭ قازاق سيركىنىڭ اق كۇمبەزى استىندا ونەر كورسەتۋگە ىنتالى مەملەكەتتەر قاتارى ارتىپ كەلەدى. ايتۋلى فەستيۆالدىڭ ءبىزدىڭ ۆيزيت-كارتامىزعا اينالاتىنىنا سەنەمىز.
ءبىزدىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى تابىسىمىز – ەكى جىلدان بەرى «اشىق اسپان استىنداعى سيرك» شوۋىن ۇيىمداستىرىپ كەلەمىز. سيرك مانەجىندە ونەر كورسەتۋگە كەرەكتى ءتيىستى قۇرال-جابدىقتار مىندەتتى تۇردە ساقاداي ساي تۇرادى. ال اشىق اسپان استىندا ونەر كورسەتۋ ارتيستەرگە وڭاي ەمەس. ويتكەنى، اشىق دالادا قاجەتتى قۇرىلعىلاردىڭ ءبارى بولا بەرمەيدى. سوعان قاراماستان بيىل دا ءبىزدىڭ ونەردى جۇرەگىمەن سۇيەتىن جانكەشتى ارتيستەرىمىز بۇل شوۋدى جالعاستىرادى.
سونىمەن قاتار، بيىل شاپيتو سيركىن قولعا الىپ وتىرمىز. ەندى ەلىمىزدىڭ شالعايدا جاتقان جۇرتشىلىعى شاپيتونى تاماشالايتىن بولادى.
ەگەر بايقاساڭىز، سيرك قويىلىمدارىنىڭ بيلەت قۇنى اسا قىمبات ەمەس. الايدا، ونداعى ونەردىڭ باعاسى قىمبات. سوندىقتان قازاق سيركىنىڭ تىڭ جاڭالىقتارىن كوپ بولىپ قولداپ، مارتەبەسىن بىرگە اسقاقتايىق دەگىم كەلەدى، – دەدى ءسوزىن تۇيىندەگەن قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ديرەكتورى ماقسات جايىقوۆ.