مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىنا قاتىستى ويىن بىلدىرگەندەردىڭ پىكىرىن Almaty-akshamy.kz Egemen.kz-كە سىلتەمە جاساپ ۇسىنىپ وتىر.
جولداۋداعى ق.توقايەۆتىڭ پرەزيدەنت سايلاۋى تۋرالى شەشىمى ورىندى بولعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. «مەن ءۇشىن مەملەكەت مۇددەسى بارىنەن جوعارى. سوندىقتان مەن وكىلەتتىك مەرءزىمىن قىسقارتىپ، كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا بارۋعا دايىنمىن. مەن دە كوپ ويلانىپ، پرەزيدەنتتىك مەرزىمدەردىڭ سانى مەن ۇزاقتىعىن قايتا قاراۋ كەرەك دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم»، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىسى ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ ىقتيمالدىعىنىڭ الدىن الۋعا نەگىزدەگەن، ءبارى الدىن الا ەسكەرگەن، ەكشەلگەن دۇرىس شەشىم ەكەنى انىق. ەگەر قازاقستاندا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ 2024 جىلى وتەتىن بولسا، قازىرگى بيلەۋشى پارتيانىڭ بۇل جاعدايدان لايىقتى تۇردە شىعا الاتىنىنا سەنىم از. ال ءقازىر مەملەكەتىمىزدە ماقسات تا، باعدار دا ايقىن.
ەلىمىزدە بىرنەشە جىلدان بەرى تولەم بالانسىنىڭ تەرىس سالدوسى بايقالىپ ءجۇر. بۇل قازاقستاننىڭ ءوز مۇمكىندىگىنەن تىس قارىز الا باستاعانىن كورسەتەدى. سوڭعى بىرەر اپتادا مۇناي باعاسى تومەندەي باستاعانىن كورىپ وتىرمىز. «2023 جىلى شيكىزات باعاسى تومەندەيدى» دەگەن الەمدىك ساراپشىلاردىڭ بولجامدارى ءدوپ كەلىپ تۇر. مۇنداي جاعدايدا تولەم بالانسىنىڭ تەرىس سالدوسىمەن قوسا، بىزدە ساۋدا بالانسىنىڭ تەرىس سالدوسى دا بولۋى ءمۇمكىن. ال قولعا العان الەۋمەتتىك باعدارلامالارىمىز ورىندالماسا، الەۋمەتتىك قاقتىعىستار تۋىنداۋ ءقاۋپى بار. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى باستاماسىن جاڭا رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان قادام دەپ قابىلداعان ءجون.
پرەزيدەنتتىڭ 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق ينۆەستيسيالىق كىرىسىنىڭ 50 پايىزىن 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ جيناق شوتتارىنا اۋدارۋ تۋرالى ۇسىنىسى دا كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ەكونوميستەردىڭ دە بۇل شەشىم تۋرالى كوزقاراسى وڭ. بۇل قادامدى مەملەكەت باسشىسىنىڭ سايلاۋالدى ۋادەسى دەپ ەمەس، وسى كۇنگە دەيىن ورىندالۋعا ءتيىس ماسەلەنىڭ قولعا الىنۋى دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.
مەملەكەت باسشىسى «قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىندا حالىقتىڭ ۇلەسى بار» دەگەندى ءجيى ايتادى. مۇنداي ۇسىنىستار تاۋەلءسىز ساراپشىلار تاراپىنان ءجيى ايتىلعانىمەن وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىندالماي كەلگەنىن ءبارىءمىز بىلەءمىز. ەگەر بۇل ۇسىنىستى مۇناي داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعان 2000-جىلداردان باستاپ قولعا العاندا، ءقازىر بالالاردىڭ ۇلەسى تۋرالى اناعۇرلىم جەتىلدىرىلگەن ۇسىنىستاردى تالقىلاپ وتىراتىن ەدىك.
بۇل جولى تەككە ايتىلعان جوق، ونىڭ ورىندالۋ تەتىكتەرىنە دەيىن تالداندى. الداعى ۋاقىتتا 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا بەرىلەتىن تولەم مەملەكەتتىڭ كىرىسىنە قاراي وسە بەرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. شىن مانىندە، بۇل باستاما – رەسەيدەگى انالىق كاپيتالدىڭ انالوگى. قاراجاتتى دۇرىس بولسە، كەز كەلگەن جاس جينالعان قارجىنى ءوز ەلىندە ءبىلىم الۋعا جۇمساپ، كاسىپ اشۋعا مۇمكىندىك الادى.
ەلدە مۇلدەم ءتيىمسىز بولىپ قالعان مەملەكەتتىك كاپيتاليزمءنىڭ ۇستەمدىك ەتىپ كەلگەنىن بىلەءمىز. بۇل ىشكى نارىقتاعى زاڭدىلىقتاردىڭ ساقتالۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزدى. سونىڭ سالدارىنان شەنەۋنىكتەر دە، حالىق تا مەملەكەتتىك پاتەرناليزمگە ۇيرەءنىپ قالدى، ويتكەنى شىن ءمانىندە سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە باسەكەلەستىك بولعان جوق. ناقتى ءبىر توپتار 2008 جىلدان بەرى كەيءبىر نارىقتاردى مونوپوليالاپ الدى.
مەملەكەت قانت، جانار-جاعارماي سياقتى تاۋارلاردىڭ باعاسىن رەتتەۋگە تىرىسىپ جاتىر. ءبىراق حالىق ءۇشىن وتە ماڭىزدى بولىپ سانالاتىن وسىنداي ماسەلەلەردە بيلىكتىڭ قانشالىقتى جەتىستىككە جەتكەنى ماڭىزدى. سول سەبەپتى بۇل ماسەلەنى پوپۋليزمگە اينالدىرماي، ناقتى ىسكە اسىرعان دۇرىس. قازىرگى تاڭدا تاۋارلاردىڭ قىمباتتاۋى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە جەتتى. ونىڭ ەندىگى جەردە كوتەرىلە بەرۋى مەملەكەتتىڭ يميدجىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. الداعى ۋاقىتتا تەك مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىگى مەن ۇكىمەتتىڭ بىلىكتىلىگى سىنعا تۇسەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ «سامۇرىق-قازىنا» قورىن ينۆەستورعا اينالدىرۋ كەرەك دەگەن پىكىرى دە سالماقتى. ءبىراق جەكە باسىم «سامۇرىق-قازىنا» ءۇاق-تى ترانسفورماسيالاۋدىڭ پايداسى جوق، قوردى تاراتقان دۇرىس دەپ سانايمىن. قوردىڭ 2010 جىلعا دەيىن العا قويعان ماقساتتارى ورىندالدى، 2010 جىلدان بەرگى مەزگىلدە جاقسى ناتيجەگە جەتتى دەپ ايتا المايمىن. ەل ىشىندە قور اكتيۆتەرىن حالىقتىق IPO-عا سالىپ، قوعاممەن بايلانىسىن قايتا جاڭعىرتقىسى كەلەدى دەگەن پىكىر بار. ءبىراق بۇل دا مەزگىلىنەن ەرتە ايتىلعان ۇسىنىس.
قازاقستاندا بىردە-بىر حالىقتىق IPO ساپالى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلعان جوق. ويتكەنى اكسيالاردىڭ ءبىر بولىگىن ينۆەستورلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توبى ساتىپ العان. وعان قوسا ءقازىر حالىق قارجى نارىعىنا سەنبەيدى، ءويتكەنى بۇرىن تىم كوپ نىساندار مونوپوليادا بولعان. ال ولاردى كەرى قايتارۋ قيىن جاعدايدا ءجۇءرىپ جاتقانىن بىلەمىز. سونداي-اق حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتى تومەن، حالىقتىق IPO اكسيالارىن ساتىپ الۋعا قاراجاتى دا جوق.
پرەزيدەنت جولداۋىندا «ءمۇمكىندىگىنە قاراي ءومىر ءسۇرۋءدى ءۇيرەنۋ كەرەك» دەپ اتاپ ءوتتى. بيۋدجەتتىك ساياسات مودەلى «بيۋدجەتتىك باسقارۋدان» «ءناتيجەلەردى باسقارۋعا» كوشۋ ارقىلى رەفورمالانادى. سونداي-اق جاڭا بيۋدجەت كودەكسىن قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. بۇل رەتتە مىنا جايتتارعا نازار اۋدارۋ كەرەك.
ايماقتار ەرەجەلەر بويىنشا ءومىر ءسۇرۋى كەرەك: قانشا تابىس تاپساڭ، سونى جۇمسايسىڭ. ءقازىر بىزدە 17 وبلىس، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ءۇش قالا بار. الماتى، استانا، سونداي-اق ماڭعىستاۋ جانە اتىراۋ وبلىستارى سياقتى قالالار كەيبىر وڭىرلەر ءۇشىن دونور بولسا، باسقا وڭىرلەر مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن سۋبسيديا الادى. بۇل جاعدايدى سالىق جانە بيۋدجەت كودەكستەرىن تۇزەتۋ ارقىلى وزگەرتۋ كەرەك. ايتپەسە، ءوڭىرلەر سالىق تۇسىمدەرىن ارتتىرۋعا جانە باسەكەگە قابىلەتتى بيزنەستى دامىتۋعا مۇددەلى بولمايدى.