ازاماتتىق اۆياسيا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر وتاندىق اۋە كومپانيالارىنىڭ قىزمەتىنە جۇگىنگەن جولاۋشى سانى 9،4 ميلليونعا جەتكەن. ال بيىلعى التى ايدا وتاندىق اۋەكومپانيالار تاسىمالداعان جولاۋشىنىلار سانى 4،5 ميلليوننان اسقان. بۇل 2021 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 7%-عا ارتىق. دەمەك ەلىمىزدە ۇشاقپەن قاتىناۋ جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. دەسە دە، حالىق اراسىندا اۋە رەيستەرىنىڭ كەشىگۋى مەن كەشىككەن كەزدە كورسەتىلەتىن قىزمەت ساپاسىنا بايلانىستى نارازىلىق تولاستاماي تۇر. وسى تۇستا، ۇشاقتاردىڭ كەشىگۋىنە نە سەبەپ؟ تۇراقتى رەيس كەشىككەن كەزدە ازاماتتارعا قانداي كومەك كورسەتىلۋى ءتيىس؟ وتەماقىنىڭ ءتۇرى مەن مولشەرى قالاي ولشەنەدى؟ الەم ەلدەرىندە بۇل ماسەلە قالاي شەشىلگەن؟ مىنە، وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە Almaty-akshamy.kz Inform.kz-كە سىلتەمە جاساپ ماتەريال ۇسىنادى.
وتاندىق اۋەكومپانيالار باعىتى
ازاماتتىق اۆياسيا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ىشكى اۋە رەيستەرىن 57 مارشرۋت بويىنشا 5 وتاندىق اۋە كومپانيا ورىندايدى. ولار اپتاسىنا 687 رەيس جاسايدى. حالىقارالىق ۇشۋلارعا كەلسەك، اپتاسىنا 115 باعىت بويىنشا 28 ەلگە 518 رەيس جاسالادى. بۇل - تۇركيا، ءباا، وزبەكستان، گرۋزيا، تاجىكستان، رەسەي، قىرعىزستان، بەلارۋس، گەرمانيا، ەگيپەت، وڭتۇستىك كورەيا، نيدەرلاندى، پولشا، ارمەنيا، ۇلىبريتانيا، مالديۆ، تايلاند، ءازىربايجان، كاتار، كۋۆەيت، موڭعوليا، ءۇندىستان، يران، چەحيا، گرەكيا، يتاليا، جۇڭگو جانە ساۋد ارابياسى (2022 جىلعى قىركۇيەكتەن) ورىندالادى.
Finprom ساراپشىلارىنىڭ دەرەگىنشە، بيىل قاڭتار-شىلدە ايلارى ارالىعىندا اۋە كولىگىمەن تاسىمالدانعان جولاۋشىلار سانى 5،8 ملن ادامدى قۇرادى، بۇل ءبىر جىل بۇرىنعى وسى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 12،8%-عا ارتىق. شىلدە ايىندا 1،2 ملن ادام تاسىمالدانعان. بۇل ماۋسىم ايىمەن سالىستىرعاندا 7،3%-عا ارتىق. سونداي-اق اۋە كومپانيالارىنىڭ كىرىستەرى 276،8 ملرد تەڭگەنى قۇراعان. ءبىر جىل بۇرىن وسى كەزەڭدە بۇل كورسەتكىش 189،2 ملرد تەڭگە بولعان. كىرىستەردىڭ نەگىزگى بولىگى، ياعني 270،6 ملرد تەڭگە بارلىق باعىتتاردا جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋ ەسەبىنەن الىنعان. ال 6،2 ملرد تەڭگە جۇك پەن باگاج تاسىمالداۋدان تۇسكەن. ەكيپاجىمەن بىرگە كولىك قۇرالدارىن جالعا بەرۋدەن تۇسكەن تابىس 3 ملرد تەڭگەنى قۇراعان. سونىمەن قاتار جولاۋشىلارعا ارنالعان اۋەكومپانيالار قىزمەتتەرىنىڭ باعاسى ءبىر جىلدا 27%-عا وسكەن. الايدا بىلتىر ءاربىر بەسىنشى رەيس ۋاقىتىندا ۇشپاعان.
اۋەكومپانيالار نەلىكتەن كەشىگەدى؟
11 مامىردا وتكەن ءماجىلىستىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا دەپۋتات ەلنۇر بەيسەنبايەۆ ەلىمىزدەگى اۋە رەيستەر جايلى ءسوز قوزعادى. دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، 2020 جىلى ءاربىر 8-رەيس جانە 2021 جىلى ءاربىر 5-رەيس كەشىگىپ ۇشقان. وسى ماسەلەنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، دەپۋتات ساۋالىن جولداعان بولاتىن. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 51 مىڭعا جۋىق رەيستىڭ 6735ء-ى كەشىككەن. ق ر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2021 جىلى 67 828 رەيس ۇشقان. ونىڭ 13 702ء-ى كەشىككەن. 2021 جىلى كەشىككەن 13 702 رەيستىڭ 7870ء-ى بورتتىڭ كەشىگىپ كەلۋ سەبەبىنەن بولعان.
ال اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا بايلانىستى كەشىككەن رەيستىڭ سانى - 880. 2021 جىلى «Scat» اۋە كومپانياسىندا ۇشقان 11 785 رەيستىڭ 2805ء-ى، ياعني ءاربىر 4ء-شى (4،2) رەيس كەشىككەن. ال «Qazaq air» اۋە كومپانياسى ورىنداعان 9277 رەيستىڭ 2502ء-ى نەمەسە ءاربىر 4ء-شى (3،7) رەيس كەشىگىپ ۇشقان.ال «Air Astana» مەن «Fly Arystan» كومپانيالارىنىڭ دا ءاربىر 5-رەيسى كەشىگىپ ۇشقان.
الەم ەلدەرىندە رەيس كەشىككەن جاعدايدا قانداي كومەك كورسەتىلەدى؟
ەۋروپادا ارنايى كونۆەنسيا قاراستىرىلعان. ەگەر رەيس كەشىكتىرىلگەن جاعدايدا جولاۋشىنىڭ قۇقىعى ەۋرووداقتىڭ زاڭدارىنا ساي جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل رەتتە مونرەال كونۆەنسياسى ەۋروپانىڭ بارلىق ەلدەرىندە قولدانىلادى. ياعني، بۇل زاڭ ەۋروپادان ۇشاتىن بارلىق رەيسكە، سول سياقتى ولاردى ەو-دا تىركەلگەن اۆياكومپانيالار ورىنداسا، ەۋروپاعا ۇشاتىن رەيستەرگە دە قولدانىلادى. مونرەال كونۆەنسياسى بويىنشا اۆياكومپانيا رەيستىڭ كەشىگۋى، باگاجدىڭ زاقىمدانۋى نەمەسە جوعالۋى سالدارىنان جولاۋشىعا كەلتىرىلگەن زياننىڭ ورنىن تولتىرادى. شىعىن مولشەرى جەكە ەسەپتەلەدى. ونىڭ ىشىنە تاكسي شىعىندارى مەن نەگىزگى قاجەتتىلىكتەر دە كىرۋى مۇمكىن. راستاۋ ءۇشىن بارلىق تۇبىرتەكتەر مەن چەكتەردى تىركەۋ قاجەت. بۇل نورمالار ءارتۇرلى وتەماقى تۇرلەرىن قاراستىرادى جانە ولاردى ءبىر ۋاقىتتا تالاپ ەتۋگە بولادى. ءبىراق مورالدىق زيان وتەلمەيدى. ەۋروپادا جولاۋشىنىڭ رەيسى كەشىكتىرىلسە، وعان اۆياكومپانيا وتەماقى رەتىندە 250 ەۋرودان باستاپ، 600 ەۋروعا دەيىنگى سومانى تولەۋگە مىندەتتەلەدى. وتەماقى قۇنى رەيستىڭ ۇشۋ شاقىرىمىنا بايلانىستى ەسەپتەلەدى.
اقش-تا رەيس اۆياكومپانيانىڭ كىناسىنەن كەشىكتىرىلگەن نەمەسە توقتاتىلعان كەزدە جولاۋشى اۆياكومپانيانىڭ اۋەجايدا كورسەتەتىن قىزمەتىن تەگىن پايدالانۋعا قۇقىلى. قىزمەتتەردىڭ مەرزىمى مەن كولەمى، ادەتتە تاسىمالداۋ شارتىندا بەلگىلەنەدى. كەشىگۋ ۋاقىتى 4 ساعاتتان اسقان جاعدايدا، كومپانيا قوناق ءۇي مەن كولىكتى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق جولاۋشى ۇشاق كەشىككەن جاعدايدا قوسىمشا اقىسىز، ەگەر اۆياكومپانيا ۇسىنسا، باسقا رەيسپەن ۇشۋىنا نەمەسە ۇشۋدان باس تارتىپ، بيلەتتىڭ پايدالانىلماعان بولىگىنىڭ جانە قوسىمشا قىزمەتتەردىڭ (سالونداعى ورىندار، باگاج جانە ت.ب.) تولىق قۇنىن قايتارا الادى.
قازاقستاندا رەيس كەشىكتىرىلسە، جولاۋشىعا قانداي قىزمەتتەر كورسەتىلۋى ءتيىس؟
قازاقستاندا اۆياكومپانيالاردىڭ رەيستەرى كەشىككەن نەمەسە توقتاعان جاعدايدا نە بولاتىنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋە كەڭىستىگىن پايدالانۋ جانە اۆياسيا قىزمەتى تۋرالى» زاڭنىڭ 86-بابىندا كورسەتىلگەن. ياعني تاسىمالداۋشىنىڭ كىناسىنەن رەيس ورىندالماعان نەمەسە كىدىرگەن كەزدە جولاۋشىلارعا تومەندەگىدەي جاعدايلار جاسالۋى ءتيىس.
جوعارىداعى سۋرەتتە كورسەتىلگەن قىزمەتتەر جولاۋشىلارعا قوسىمشا اقى الىنباي كورسەتىلەدى. تاسىمالداۋشىنىڭ كىناسىنەن رەيس ورىندالماعان نەمەسە ون ساعاتتان استام مەرزىمگە كەشىگەتىن كەزدە، جولاۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا، تاسىمالداۋشى:
1) وسى باپتىڭ 1-تارماعىنا سايكەس قىزمەتتەر كورسەتە وتىرىپ، جولاۋشىنى بيلەتتە كورسەتiلگەن باراتىن جەرىنە جاقىن ارادا ۇشاتىن رەيسپەن تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتۋگە؛
2) جولاۋشىعا بيلەتتiڭ تولىق قۇنىن قايتارۋعا مiندەتتi.
وسى باپتىڭ 1 جانە 2-تارماقتارىندا كوزدەلگەن تالاپتاردى بۇزۋعا جول بەرگەن تاسىمالداۋشىلار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە سايكەس جاۋاپتى بولادى.
ايتا كەتەيىك، ازاماتتىق اۆياسيا كوميتەتى وتاندىق Air Astana مەن FlyArystan كومپانيالارىنا جولاۋشىلار تاراپىنان كوپتەپ شاعىمدار تۇسكەنىن ايتىپ، وسى باعىتتا تەكسەرىستەر جۇرگىزىلگەنىن مالىمدەدى. ناتيجەسىندە، بيىل شىلدەدەن بەرى قازاقستاندىق اۋە كومپانيالارعا 8 000 اەك (24 504 000 تەڭگە) كولەمىندە 8 رەت ايىپپۇل سالىنىپ، اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلدى.