الماتى – قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى، ەكونوميكالىق، مادەني جانە الەۋمەتتىك ورتالىعى. دەگەنمەن، قالانىڭ قارقىندى دامۋى وزىمەن بىرگە شەشىمى كۇردەلى ماسەلەلەردى دە تۋىنداتتى. سولاردىڭ ءبىرى – كولىك كەپتەلىسى.
قالانىڭ باستى جولدارىندا كۇن سايىن ورىن الاتىن ۇزاق كەپتەلىستەر – تۇرعىندار مەن قالا قوناقتارى ءۇشىن ۇلكەن قولايسىزدىق. ساعاتتاپ جولدا تۇرىپ قالۋ، تازا اۋانىڭ جەتىسپەۋى، وتتەگىنىڭ ازايۋى مەن ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋى – مۇنىڭ ءبارى ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مەن ءومىر ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. ۋاقىتتىڭ بوسقا جوعالۋى مەن جۇيكە شيرىعۋى دا كۇندەلىكتى ءومىردىڭ كورىنىسىنە اينالىپ بارادى.
كولىك قوزعالىسىنىڭ ارتۋى – قالاداعى اۆتوكولىك سانىنىڭ كۇرت كوبەيۋىمەن تىعىز بايلانىستى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، الماتىدا تىركەلگەن كولىكتەر سانى ءبىر ميلليوننان اسىپ كەتكەن. بۇل – قالا ينفراقۇرىلىمىنا تۇسەتىن سالماقتىڭ ارتقانىن كورسەتەدى. جولداردىڭ تارلىعى، تۇراق ورىندارىنىڭ جەتىسپەۋى جانە قوعامدىق كولىك جۇيەسىنىڭ ءالى دە تولىق جەتىلمەۋى – كەپتەلىستى ۋشىقتىراتىن نەگىزگى فاكتورلار.
زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، قاربالاستا جۇرگىزۋشىلەردىڭ ورتاشا جىلدامدىعى 20 كم/ساعاتتان تومەن تۇسەدى. سوعان بايلانىستى قالا تۇرعىنى كۇندەلىكتى ۋاقىتتىڭ 30 پايىزىن جولدا جوعالتادى. اۋانىڭ لاستانۋى مەن جول اپاتتارىنىڭ جيىلەۋى ماسەلەنى ودان ءارى ۋشىقتىرادى.
ماسەلەنى شەشۋ جولدارى:
- قوعامدىق كولىكتى جەتىلدىرۋ: زاماناۋي، قولجەتىمدى جانە جىلدام قوعامدىق كولىك (مىسالى، مەترو، ەلەكتروبۋس، BRT جۇيەسى) – جەكە كولىكتەن باس تارتۋعا ىنتالاندىرادى.
- ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەلەرى (ITS): جول قوزعالىسىن باسقارۋدا سيفرلى جۇيەلەردى قولدانۋ – باعدارشامداردى ۇيلەستىرۋ، كەپتەلىس كارتالارىن جاساۋ جانە بالاما باعىتتاردى ۇسىنۋ.
- ۆەلومادەنيەتتى دامىتۋ: ۆەلوسيپەد جولاقتارى مەن ءقاۋىپسىز ينفراقۇرىلىم جاساۋ – قىسقا قاشىقتىقتاردا اۆتوكولىككە بالاما بولادى.
- جاياۋ جۇرگىنشىگە قولايلى ورتا قالىپتاستىرۋ: قالا ىشىندە جاياۋ جۇرۋگە ىڭعايلى كەڭىستىكتەر مەن دەمالىس ايماقتارى قاجەت.
- قالا شەتىندەگى تۇراقتار (Park&Ride): قالاعا جەكە كولىكپەن كىرمەي، قوعامدىق كولىككە اۋىسۋ مۇمكىندىگىن تۋعىزۋ.
- جۇمىس كەستەسىن ءارتاراپتاندىرۋ: كەيبىر مەكەمەلەردىڭ جۇمىس ۋاقىتىن وزگەرتۋ ارقىلى كولىك اعىنىن ءبولىپ تاراتۋ.
ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ: BAKAD جانە باسقا جوبالار
الماتىداعى كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ شارالارى تەك ينفراقۇرىلىمدىق وزگەرىستەرمەن شەكتەلمەيدى، بۇل تۇرعىنداردىڭ سانالى تاڭداۋىنا، ءجۇرىس-تۇرىس مادەنيەتىنە دە قاتىستى.
الماتىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جوبالارىنىڭ ءبىرى – ۇلكەن الماتى اينالما جولى (BAKAD). 66 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان بۇل جول كولىك ترافيگىن قالادان تىس جەرلەرگە اۋىستىرادى جانە سونىڭ ارقاسىندا ورتالىق كوشەلەرگە تۇسەتىن جۇكتەمە 40%-عا ازايادى. 2024 جىلى اشىلعان BAKAD قالاداعى كەپتەلىستەردى 25%-عا تومەندەتىپ، اۋا ساپاسىن جاقسارتتى.
كەپتەلىستى باسقارۋ جۇيەلەرى
كەپتەلىس تۋرالى مالىمەتتەردى حالىققا دەر كەزىندە جەتكىزۋ ارقىلى كولىك قوزعالىسى باعىتىن وزگەرتىپ وتىرۋعا بولادى. تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، ترافيكتى اۆتوماتتى تۇردە رەتتەۋ – ءتيىمدى ءادىس. الماتىدا 2GIS پەن ناقتى ۋاقىت دەرەكتەرىن قولداناتىن SUMO باعدارلاماسى وسىنداي مودەلدەۋ جۇرگىزەدى. جۇيە اپاتتاردى بولجاۋ جانە قوزعالىستى مەيلىنشە ىڭعايلى ەتۋ ارقىلى كەپتەلىستەردى 20-30%-عا قىسقارتادى.
سول سەكىلدى، VEGA33 كامەرالارى BAKAD-تاعى ءتولقۇجات جۇيەسىن باسقارادى، جۇرگىزۋشىلەردىڭ توقتاۋسىز وتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان جولداردى دامىتۋ جانە TODBus Rapid Transit (BRT) جۇيەسى – الماتىنىڭ تۇراقتى كولىك ستراتەگياسىنىڭ نەگىزى. 20 شاقىرىمدىق ارنايى جولاق 2013 جىلدان باستاپ قولعا الىندى. ول اۆتوبۋستاردىڭ جىلدامدىعىن ارتتىرادى. قوعامدىق كولىكتى تاڭداعان تۇرعىندار كوزدەگەن جەرىنە ۋاقىتىلى جەتەدى. اۆتوكولىكپەن ءجۇرۋ قاجەتتىلىگى ازايادى.
Transit-Oriented Development (TOD) تۇجىرىمداماسى مەتروعا جاقىن ايماقتاردا تۇرعىن ۇيلەر مەن دۇكەندەر سالۋدى ۇسىنادى. بۇل دا جەكە كولىكتەر سانىن 15%-عا ازايتادى. سونىمەن بىرگە، ۆەلوسيپەد جانە ەلەكتر ساموكاتتاردى دامىتۋ جازعى ماۋسىمدا ءتيىمدى.
الەمنىڭ ءىرى قالالارىنىڭ ءساتتى ادىستەرى
باسقا دا ەلدەردەگى ءىرى قالالار كەپتەلىستەردى ازايتۋ ءۇشىن ءارتۇرلى يننوۆاسيالاردى قولدانادى. ولاردىڭ تاجىريبەسىن الماتىعا بەيىمدەۋگە بولادى.
كونگەستيالىق الىم (قاربالاستا قالاعا كىرۋ ءۇشىن تولەم) ترافيكتى 25%-عا قىسقارتادى. الماتىدا پاركينگ تاريفتەرىن كوتەرۋ جانە تۇرعىندارعا ارنالعان ارنايى ورىندار ەنگىزۋ – قاجەتتى قادام. بۇل دا كوشەلەردەگى حاوسقا توسقاۋىل بولادى.
لوندوندا 2003 جىلى كونگەستيالىق الىم ەنگىزىلگەن: ورتالىققا كىرۋ ءۇشىن كۇنىنە 15 فۋنت تولەۋ كەرەك. سونىڭ ناتيجەسىندە ترافيك 25%-عا ازايدى. ستوكگولمدە دە وسىنداي ءادىس تۇرعىنداردىڭ قولداۋىنا يە بولدى. سينگاپۋردا Electronic Road Pricing (ERP) جۇيەسى ترافيكتى ناقتى ۋاقىتتا رەتتەيدى، سونىڭ ارقاسىندا قوزعالىس جىلدامدىعى 20%-عا ارتتى.
بارسەلونادا اقىلدى ترافيك باسقارۋ جۇيەسى كەپتەلىستەردى 30%-عا قىسقارتتى. سەنسورلار مەن جاساندى ينتەللەكت باعدارشامدار ۋاقىتىن ازايتۋ نەمەسە سوزىپ وتىرادى. يسپانياداعى وسى قالادا ۋاقىت ساراپتاماسى اپاتتاردى بولجاۋعا كومەكتەسەدى، جۇرگىزۋشىلەردىڭ ۋاقىتىن 15%-عا ۇنەمدەيدى.
اقش-تىڭ سيەتل قالاسىندا Park-and-Ride جۇيەسى تۇرعىنداردى اۆتوبۋسپەن جۇرۋگە ىنتالاندىرادى. ول قالا ورتالىعىنداعى كولىك سانىن تومەندەتەدى.
زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، ءبىر عانا شارا ءتيىمسىز. سول سەبەپتى كەپتەلىستى ازايتۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەر جيىنتىعىن قولدانعان ءجون.
الماتى قالاسىنىڭ كولىك كەپتەلىسى – تەك جولدىڭ عانا ەمەس، قالالىق مادەنيەت پەن جوسپارلاۋدىڭ دا كورسەتكىشى. تۇرعىنداردىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتى مەن كولىك تاڭداۋ ەركىندىگى اكىمدىكتىڭ ينفراقۇرىلىمدىق شەشىمدەرىمەن ۇيلەسكەندە عانا بۇل ماسەلەنىڭ وڭ شەشىمى تابىلادى.
قوعامدىق كولىككە كوشۋ، ەكولوگيالىق جاۋاپكەرشىلىك جانە زاماناۋي تەحنولوگيا، بۇل – الماتى تىنىسىن اشاتىن باستى شەشىمدەردىڭ ءبىرى.