بالالىق شاق مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا، بۇعان ەلىمىزدىڭ باستى اتا زاڭى – كونستيتۋسيا كەپىلدىك بەرەدى.
مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى – كامەلەتتىك جاسقا تولماعاندار اراسىندا جانە ولارعا قاتىستى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ، ونىڭ ىشىندە تەرىس قىلىقتار جاساۋ ءۇشىن جاعدايلاردى انىقتاۋ جانە جويۋ بويىنشا تاربيەلىك، ۇيىمداستىرۋشىلىق، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق شارالاردى جۇرگىزۋ بولىپ تابىلادى.
كامەلەتكە تولماعان جاس – ءارتۇرلى قىلمىس جاساعان ادامدار قولداناتىن شارت رەتىندە كورىنەدى، ويتكەنى بالالار ولاردىڭ الدىندا جانە ەڭ الدىمەن كوپتەگەن پسيحولوگيالىق اسپەكتىلەرگە بايلانىستى دارمەنسىز بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانىنىڭ پروكۋرورى ادىلەت كەڭەسشىسى باۋىرجان مولداجانمەن سۇحبات جۇرگىزگەن ەدىك.
- كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى قوعامدا قانداي پروبلەمالار وزەكتى بولىپ تابىلادى؟
- بالالار قىلمىسى، كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جىنىستىق تيىسپەۋشىلىگىنە قارسى قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جاساۋ، سۋيسيدتىك مىنەز-قۇلىق، جاراقاتتانۋ، قۇمار ويىندار، جابىرلەنۋشى مىنەز-قۇلىق.
- قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى مەن شارتتارى قانداي بولدى؟
- كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىقتارىنىڭ باستى سەبەبى- ولار ءوز ارەكەتتەرىنىڭ سالدارىن تۇسىنبەيدى نەمەسە دۇرىس باعالامايدى، زاڭسىز ارەكەتتەردى ءقاۋىپتى، ءبىراق قىزىقتى ويىن دەپ سانايدى. قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ شارتتارى اتا-انالار تاراپىنان ءتيىستى نازاردىڭ بولماۋى، بوس ۋاقىت، قولايسىز ورتا، قوعامداعى جاعىمسىز پروسەستەر بولىپ تابىلادى.
-كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جىنىستىق تۇتاستىعىنا قاتىستى نە ايتا الاسىز؟
-ايتا كەتۋ كەرەك، اۋدان الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق تۇرعىدا تولىق جابدىقتالماعان، 70% - بۇل جەكە سەكتور، ۋاقىتشا تىركەۋمەن، كەلۋشىلەرمەن ادامدار سانىنىڭ ءوسۋى.
كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى جاسالعان قىلمىستار بويىنشا تۇراقتىلىق (33-تەن 33-كە دەيىن)، ونىڭ ىشىندە جىنىستىق تيىسپەۋشىلىككە قارسى قىلمىستار بويىنشا (11-دەن 11-گە دەيىن) بايقالادى. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جىنىستىق تيىسپەۋشىلىگىنە قارسى قىلمىستار بويىنشا جۇرگىزىلگەن تالداۋ 11 كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى قىلمىستار جاسالعانىن كورسەتتى، ولاردىڭ 8 - ءى الماتى قالاسىنىڭ (7 - الاتاۋ اۋدانى، 1- بوستاندىق اۋدانى)، باسقا وڭىرلەردىڭ - 3ء-ى (الماتى وبلىسى - 2، قىزىلوردا وبلىسى - 1) تۇرعىندارى. 11 كامەلەتكە تولماعانداردىڭ 8ء-ى قىلمىس جاساعان كەزدە الماتى قالاسى مەكتەپتەرىنىڭ (الاتاۋ - 7، بوستاندىق - 1) وقۋشى، الماتى وبلىسى مەكتەبىنىڭ 2 وقۋشىسى جانە قىزىلوردا قالاسىنىڭ 1 ستۋدەنتى بولدى. جاس ساناتتارى بويىنشا: 13 جاستان 15 جاسقا دەيىن - 9، 16 جاستان باستاپ - 2.
زورلىق-زومبىلىقتى 10 ەر ادام جاساعان (2 جاعدايدا تۋعان اكەسى، 3 جاعدايدا تانىس، 5 جانە بەيتانىس جانە 1 جاعدايدا ادام انىقتالماعان). 15 جاستان 18 جاسقا دەيىن - 2، 18 جاستان 28 جاسقا دەيىن - 4، 28 جاستان 38 جاسقا دەيىن - 1، 50 جاستان 60 جاسقا دەيىن - 1، بەلگىلەنبەگەن - 1. ۇلتى بويىنشا قازاق- 9، بەلگىلەنبەگەن - 1 جۇمىس ىستەمەيتىن - 5، جۇمىس ىستەيتىن - 3، ستۋدەنتتەر - 1. ونىڭ ىشىندە بۇرىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان - 1 (ق ر قك 179- بابى بويىنشا، قاراقشىلىق - 2008 ج.).
ايتا كەتۋ كەرەك، بارلىق دەرلىك قىلمىستىق ىستەر بويىنشا بايلانىس ءوزارا جۇرەدى، ياعني.بۇل نەگىزگى سەبەپ – كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ولارعا قاتىستى ورىن العان ارەكەتتىڭ زاڭسىزدىعىن بىلمەۋى، اتا-انالاردىڭ بەيتانىس ادامدارمەن ءقاۋىپسىز مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن ەنگىزبەۋى، بالانىڭ ۋاقىتى مەن قارىم-قاتىناس شەڭبەرىنىڭ باقىلاۋسىز بولۋى، پسيحوسەكسۋالدىق مادەنيەت پەن جىنىستىق سانانىڭ بولماۋى.
-قاداعالاۋ ورگانى مۇنداي قۇقىق بۇزۋشىلىققا قالاي جاۋاپ بەرەدى؟
-كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋ – پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ باسىمدىق باعىتتارىنىڭ ءبىرى. ءبىز الدىن-الا جۇمىس ىستەۋگە تىرىسامىز، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياساتىن، كونستيتۋسيانى، كونستيتۋسيالىق زاڭدى ناقتى ۇستانامىز. قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ وزەگى بولا وتىرىپ، ءبىز ۇيىمداستىرۋشىلىق سيپاتتاعى شارالار قابىلدايمىز، قولدانىستاعى زاڭناماعا تۇزەتۋلەر ەنگىزەمىز، زاڭدىلىقتىڭ بارلىق بۇزىلۋىنا جاۋاپ بەرەمىز، ءارتۇرلى جاۋاپكەرشىلىككە تارتامىز.
-جاعدايدى جاقسارتۋدا قانداي شەشىمدەردى كورەسىز؟
-حالىقتىڭ مادەنيەتىن، قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ، تاۋەكەل توبىنداعى بالالاردى ەرتە انىقتاۋ، نۇكتەلىك جەكە پروفيلاكتيكا، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ، بالالاردىڭ قازىرگى زاماننىڭ سىن-تەگەۋرىندەرىنە الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىن ءسىڭىرۋ.