«بەلگىلى ءبىر ەرەجەمىز جوق، سوندىقتان بىزگە قالاي جۇرسەك تە بولادى» دەي مە ەكەن، قۇجاتتى قاجەت ەتپەيتىن ميكروموبيلدى كولىكتەر ەندى اباي داڭعىلى سەكىلدى كولىگى كوپ جولداردى وزدەرىنە تۇراق ەتە باستاپتى.
– جول قاتەلىكتى كوتەرمەيتىنىن نەگە ەسكەرمەي بارامىز؟ ساموكاتتاردىڭ «قىلىعى» حالىقتىڭ جۇيكەسىنە ابدەن ءتيىپ ءبىتتى. قاراڭىزشى ەندى، مىنا ءبىر ساموكاتتى يەسى اباي داڭعىلىنىڭ (سەيفۋللين كوشەسى مەن ماسانشى كوشەلەرىنىڭ ورتاسى) بويىنا، «ا» جولاعى بار، تەك قانا قوعامدىق كولىكتەر جۇرەتىن جولعا قالدىرىپ كەتىپتى. سوندا بۇل كولىكتەرگە ەشكىم باقىلاۋ جاساماي ما؟ نەگە ونى پايدالانعاندار قالاعان جەرىنە تاستاپ كەتە بەرەدى؟ كولىك اعىنى ءبىر توقتامايتىن مىناداي كوشەلەرگە ولار ۇلكەن ءقاۋىپ توندىرمەي مە؟ جاقىندا ءدال وسى ساموكاتتارعا ارنالىپ ەرەجە شىعادى دەپ ەدى. ول قاشان جۇزەگە اسادى؟» – دەيدى الماتىلىق گۇلىم باعداتوۆا.
«قۇجاتتى قاجەت ەتپەيتىن كولىك يەلەرى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جۇرەتىن تروتۋارلاردى دا «باسىپ» العان. قاتەلەسپەسەم، وتكەن جىلى ەشقانداي ليسەنزياسىز ءجۇرىپ-تۇراتىن ترانسپورت يەلەرىنە اۆتوموبيل جولىمەن جۇرۋگە تىيىم سالىنعان سياقتى ەدى... ءوز باسىم ءقازىر كوشەدە جۇرۋدەن قالدىم. ويتكەنى، ساموكاتتار كەز كەلگەن جەردە قاعىپ كەتۋى مۇمكىن»، – دەيدى شىنار نۇرداۋلەت قىزى ەسىمدى وقىرمانىمىز.
راس، الماتىدا ساموكات مىنگەندەر بۇرىنعىدان دا كوبەيدى. ءاۋ باستا ولار ۆەلوجولاقتارمەن عانا جۇرەتىن. كەيىننەن ەركىندىككە بوي الدىردى ما، ولار مىناداي ۇلكەن كوشەلەرمەن جۇيتكيتىندى شىعاردى. جالپى، حالىق ەشقانداي ەرەجەگە باعىنبايتىن مۇنداي كولىكتەردى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى دەپ سانايدى. ويتكەنى، كەيىنگى كەزدەرى مەگاپوليستە موپەد، ەلەكترساموكات، مونودوڭگەلەك سەكىلدى كولىك قۇرالدارىنان بولاتىن جول اپاتتارى جيىلەي باستاعان. بۇل تۋرالى قوعامدىق كولىكتەرگە قاتىستى جيىنداردىڭ بىرىندە الماتى قالالىق پوليسيا دەپارتامەنتى اكىمشىلىك پوليسيا باسقارماسىنىڭ باستىعى نۇرلان امانبەك «الماتىدا جەكە موبيلدىلىك قۇرالدارى، ياعني، موپەد، ەلەكترساموكات، مونودوڭگەلەك سەكىلدى كولىك قۇرالدارىنان بولاتىن جول اپاتتارى ارتىپ كەلەدى. سەبەبى، ولاردىڭ قوزعالىسىن باقىلاپ وتىرعان ەشكىم جوق، بۇل قۇرالداردى باسقارۋشىلارعا ەشقانداي شەكتەۋلەر جوق، ياعني ولارمەن قايدا جۇرگىسى كەلسە جۇرە بەرەدى. وسىعان وراي، الداعى ۋاقىتتا الماتىدا كولىكتىڭ وسى تۇرلەرىنىڭ ءجۇرۋ ءتارتىبى، ولاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرىن اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتۋ تۋرالى شارالار قابىلداناتىن بولادى»، – دەگەن ەدى. ساموكاتقا بايلانىستى ماسەلەنى وتكەن جىلى Cەناتتىڭ جالپى وتىرىستارىنىڭ بىرىندە دەپۋتات نۇرتورە ءجۇسىپ تە كوتەرگەن بولاتىن. سەناتور بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ بارلىق ءىرى قالالارىندا جىلدام جۇرەتىن سكۋتەرمەن بەتپە-بەت سوقتىعىسىپ قالۋعا بولاتىنىن ايتا كەلىپ: «ەلەكترساموكاتتار، ساموكاتتار، گيروسكۋتەرلەر ءقازىر ازاماتتاردىڭ ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن جاعدايعا تاپ بولدى. قالاي بولعاندا دا، جىلدامدىعى ءاۆتوموبيلدىڭ جىلدامدىعىنا پروپورسيونالدى ەلەكترساموكاتتار كولىك قۇرالدارىنىڭ كەز كەلگەن ساناتىنا جاتپايدى. سوندىقتان ەلەكترساموكاتتارىن اكەلۋ مەن ءقاۋىپسىز پايدالانۋدى قۇقىقتىق رەتتەۋ قاجەت دەپ سانايمىز»، – دەپ دابىل قاققانى ەسىمىزدە.
ەلەكترساموكاتقا قاتىستى ستاندارت ەنگىزىلدى
جالپى، حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان بالامالى كولىكتەر، ياعني ساموكاتتارعا قاتىستى ماسەلە ەلىمىزدە بەس جىلدان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان-دى. وسىعان وراي، جاقىندا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قازاقستاننىڭ ستاندارتتاۋ ينستيتۋتىمەن بىرگە جاڭا ستاندارت ازىرلەپ شىعاردى. ەرەجە 1 شىلدە كۇنى كۇشىنە ەندى. ياعني قوس دوڭگەلەكتى كولىك قۇرالىن ساتىپ الاردا جانىنداعى اقپاراتقا تولى قۇجاتىن تالاپ ەتۋ كەرەك. وندا ءجۇرۋ جىلدامدىعىنان باستاپ بارلىق ەرەجەسى جازىلادى.
كۇنىنە كەم دەگەندە 700 مىڭداي كولىك قوزعالاتىن الىپ شاھارعا مۇنداي كولىكتەر قاجەت شىعار، ءبىراق ونىڭ دا وزىنە ءتان ەرەجەسى، ءتارتىبى بولۋى مىندەتتى.
ەكولوگيالىق كولىك قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى ءانۋار ءجۇسىپوۆ بۇل كولىكتەردى جاي ۋاقىت وتكىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى دەپ قابىلدايتىنىن ايتادى. «بۇل كادىمگى كولىك ءتۇرى. ساموكاتتارعا سۇرانىس تاڭعى جانە كەشكى ۋاقىتتاردا ارتاتىنىن بايقاپ وتىرمىز. دەمەك، ادامدار وقۋعا نە جۇمىسقا بارىپ-كەلۋ ءۇشىن ساموكاتتى كولىك رەتىندە پايدالانادى. ءقازىر الماتىدا تاۋلىگىنە 40–50 مىڭ ساپار وسى كولىك تۇرىمەن جاسالادى»، – دەيدى ول.
كيكشەرينگ كومپانيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى مەيرامبەك ءابىلقاسوۆتىڭ ايتۋىنشا، الماتىدا 200 مىڭنان استام بەلسەندى قولدانۋشى تىركەلگەن. «بۇگىندە قالانىڭ ءاربىر ونىنشى تۇرعىنى ءبىزدىڭ كولىكتى پايدالانادى. كولىكتى ورتا ەسەپپەن 8–10 مينۋت قولدانادى. ياعني ولار ساموكاتتى قوعامدىق كولىك رەتىندە قابىلدايدى. كەپتەلىسى كوپ الىپ شاھارعا مۇنداي ميكروكولىك قاجەت-اق بولاتىن. سوندىقتان جۇرت وعان تەز ۇيرەنىپ كەتتى. دەمەك، جول ەرەجەسىنە وزگەرىس ەنگىزەتىن ۋاقىت كەلدى. ويتكەنى، ستاندارت بار. ەندى سونىڭ نەگىزىندە جول قوزعالىسى زاڭى، جول قوزعالىسىنىڭ ەرەجەسى جانە اكىمشىلىك كودەكس وزگەرتىلەدى»، – دەيدى ول.
جاسىراتىنى جوق، بۇل تاقىرىپقا قالا تۇرعىندارىنان الەۋمەتتىك جەلىدە دە، رەداكسيامىزعا دا حابارلاسىپ شاعىم ايتاتىندار كوپ. ويتكەنى، ەلەكترلى ساموكات تىزگىندەگەندەر اسقان جىلدامدىقپەن ءجۇرۋدى، جول ەرەجەلەرىن ءجيى بۇزۋدى ءالى توقتاتقان جوق. ال مۇنداي جۇگەنسىزدىككە قالا تۇرعىندارى ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى. سوندىقتان بۇل كولىكتەر قاتاڭ باقىلاۋدى قاجەت ەتىپ-اق تۇر.
شەتەل تاجىريبەسى
ەۋروپادا مۇنداي بالامالى كولىكتەر ۇيرەنشىكتى ترانسپورت تۇرىنە اينالىپ ۇلگەرگەن. ولارعا ءتىپتى، مەملەكەتتىك جانە ايماقتىق دارەجەدەگى زاڭدار دا قاراستىرىلعان. ماسەلەن، فرانسيادا ساموكاتتاردىڭ ءجۇرۋ جىلدامدىعى ساعاتىنا 25 شاقىرىمعا دەيىن شەكتەلدى. ال ليتۆادا تەمىر تۇلپاردان باس تارتىپ، ەكولوگيالىق تازا ۆەلوسيپەد، سكۋتەر نەمەسە ساموكاتقا اۋىسقاندارعا ارنايى سۋبسيديا بولىنەدى ەكەن.
لوس-اندجەلەستە بيلىك بالامالى كولىكتەرگە ارناپ ءبىرشاما شەكتەۋلەر مەن رەتتەگىش ەرەجەلەر ەنگىزگەن. ماسەلەن، ولاردا ساموكاتتى پايدالانۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشى كۋالىگىنىڭ بولۋى تالاپ ەتىلەدى جانە جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىمەن جۇرۋگە تىيىم سالىنعان. قاۋىپسىزدىك ءۇشىن باسىنا شلەم كيىپ، جىلدامدىقتى شەكتەپ ءجۇرۋ سەكىلدى ەرەجەلەرگە باعىنادى.
كەرەك كەڭەس
ساموكاتتى پايدالاناتىندار مىنانى ەسكەرگەن ءجون. بىرىنشىدەن، بۇل كولىكتى ەكى ادام بولىپ تەبۋگە بولمايدى. ەگەر جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىمەن جۇرسەڭىز، الدىڭىزدان ادام شىقسا، باياۋلاپ، سيگنال بەرۋىڭىز كەرەك. ال ساموكاتتى ءوندىرۋشى بۇل تالاپتاردى كولىككە بەرىلەتىن پاسپورتتىڭ ىشىندە اتاپ ءوتۋى كەرەك. ياعني ساموكاتتىڭ ءقاۋىپسىز بولۋى ءۇشىن اككۋمۋلياتوردىڭ كولەمى قانشا ەكەنىن، ساموكاتقا تۇسەتىن ماكسيمالدى سالماق، جاس ەرەكشەلىگى، ادامنىڭ بويى قانشا بولۋى كەرەك، ءرولدى قالاي ۇستاۋ قاجەت ەكەندىگى جونىندە اقپارات بولۋى شارت.
ەسىڭىزدە بولسىن
جىلدامدىعى ساعاتىنا 50 شاقىرىمنان اساتىن ساموكات تىزگىندەۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشى كۋالىگى قاجەت.
بىلگەنىڭىز ءجون
ستاندارت بويىنشا ەلەكترساموكاتقا ەكى نە ءۇش دوڭعالاعى بار، وتىرعىشى جوق، جىلدامدىعى ساعاتىنا 25 شاقىرىمنان اسپايتىن، جەكە-دارا قوزعالىسقا ارنالعان ەلەكترلى كولىك قۇرالدارى جاتادى. ساموكاتتىڭ دەكاسى، ءرولى، الدى-ارتىندا شامى، دابىل قاققىشى، تەجەگىشى بولۋى كەرەك.
-
دەرەك
-
الماتىدا 200 مىڭنان استام بەلسەندى قولدانۋشى تىركەلگەن.
-
قالا تۇرعىندارى بۇل كولىكپەن تاۋلىگىنە 40–50 مىڭ ساپار جاسايدى ەكەن.
-
ساموكاتتى ورتا ەسەپپەن 8–10 مينۋت قانا قولدانادى.
مەموراندۋم
P.S. ماقالا جارىق كورگەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى مەن ەلەكترلى ساموكاتتاردى جالعا بەرەتىن وپەراتورلار مەگاپوليستە قۇرال قولدانىسىن رەتتەۋ ماقساتىندا ىنتاماقتاستىق پەن ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى.
مەموراندۋم اياسىندا ەلەكترلى ساموكاتتارمەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعىندا، ساياباقتاردا جانە بۇقارالىق ءىس-شارالار وتەتىن قوعامدىق ورىنداردا جۇرۋگە تىيىم سالىنادى.
قالا اۋماعىندا ەلەكترلى ساموكاتتاردىڭ جىلدامدىعى – 25 كم/ساع بولىپ بەكىتىلدى. سونداي-اق، ەلەكترلى ساموكاتتاردى تەك 16 جاسقا تولعان تۇلعالار عانا جالعا الا الادى.