جەر الۋ ءۇشىن جەكجات قاجەت

ەلىمىزدە ەگىن ەگىپ، مال وسىرەمىن دەگەن شارۋالار مەملەكەتتەن بەرىلەتىن تەگىن جەردى الا الماي ءجۇر. ءتىپتى جەردىڭ كىم الاتىنىن «كوميسسيا شەشەدى» دەسەك، ارتىق ايتپايمىز. جەر «كوز قىستى، بارماق باستىعا» بەرىلىپ جاتىر. وعان سەبەپ – زاڭ نورماسى رەتتەلمەگەن. ۇلتتىق پالاتاعا شارۋالار «تانىس نە جەكجاتسىز جەر الا الماي ءجۇرمىز» دەگەن ۋاجبەن ءجيى كەلەدى. ماسەلەنىڭ ءمانىن «اتامەكەن» ۇكپ قۇرىلىس جانە جەر قاتىناستارى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرنۇر ءابجان ءمالىم ەتتى. بۇل تۋرالى اlmaty-akshamy.kz ۇكپ-نىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، قازاقستاندا 272،5 ملن گا جەردىڭ 214 ملن گا – اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى القاپ. 184 ملن گا جايىلىم جەر بار. ال اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى اينالىمدا – 113 ملن گا. شامامەن 70 ملن گا رەزەرۆتە بار. كوبىنە جايىلىم جەر يگەرىلمەي جاتىر.

قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ (ەگىستىك، مال ءوسىرۋ ت.ب.) ءۇشىن جەر ۋچاسكەلەرى تەك جالعا بەرىلەدى. ونى مەملەكەتتەن كونكۋرس ارقىلى الۋعا بولادى. ال كونكۋرسقا ءۇش ادام قاتىسىپ، ولاردىڭ ۇپايى بىردەي بولسا، جەر كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى جەردى كىمگە بەرەتىنىن وزدەرى شەشەدى. باسقاشا ايتقاندا، كىم كوميسسيانىڭ «كوڭىلىنەن شىقسا»، جەر سوعان تيەسىلى. بۇل – جەمقورلىققا اكەلەتىنى ءسوزسىز. مۇنداي جەمقورلىقتى جويىپ، كونكۋرستىڭ تالابىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن، ۇلتتىق پالاتا ساراپشىلارى سالالىق مەملەكەتتىك ورگانعا – اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە ءبىرقاتار ۇسىنىس جاساعان.

«جەردى الۋ ءۇشىن كونكۋرسقا قاتىسقاندا ءبىر كريتەريي بولاتىن جانە وعان ۇپاي قويىلاتىن. كاسىپكەر بولاشاقتا سول جەرگە قانشا اقشا سالامىن دەپ ۋادە بەرسە، ۇپايى دا سونشا جوعارى بولاتىن. 1-20 ۇپاي ارىلىعىندا ەسەپتەلەتىن. مىسالى، جايىلىمنىڭ 1 گەكتارى ءۇشىن 31 مىڭ تەڭگە سالامىن دەپ كورسەتسە، وندا ول كىسىگە 20 بالل قوياتىن. ءبىراق ونى راستايتىن قۇجات تالاپ ەتىلمەيتىن. تەك بيزنەس جوسپاردا كورسەتەدى. ال كىم قارجىنى كوبىرەك كورسەتسە، جەردى سول الادى. كەيىن ول كورسەتىلگەن قارجى جەرگە جۇمسالدى ما، ونى ەشكىم قاداعالامايدى. ءتىپتى كونكۋرستىڭ تالابىندا قارجىنى سالۋ مەرزىمى دە جوق. ءبىز بەلگىلى ءبىر مەرزىمدە ۋادە بەرگەن قارجىسىن – ينۆەستيسياسىن جەرگە سالسىن دەگەن تالاپ قويۋدى ۇسىندىق. ياعني، كورىپ تۇرعانىمىزداي، كونكۋرستىڭ وتكىزىلۋى «شيكى» بولاتىن»، – دەپ ءتۇسىندىردى ەرنۇر ءابجان.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاعداي جەمقورلىققا اكەپ سوعىپ جاتىر. وسى كونكۋرستى رەتتەيتىن قاعيدادا «كونكۋرسقا قاتىسقان ەكى نەمەسە ءۇش ادامنىڭ ۇپايى بىردەي بولسا، وندا جەڭىمپازدى كوميسسيا مۇشەلەرى داۋىس بەرىپ انىقتايدى».

«مۇنداي جاعدايلار كوپ. مىسالى، اۋىل اكىمى «مەن مىنا كاسىپكەردى تانيمىن، بەلسەندى، جەردى سوعان بەرەيىك» دەسە، جەر سول ادامعا بەرىلەدى. بۇدان بولەك شارۋالار «تانىس نە جەكجاتسىز جەر الا المايمىز» دەپ شاعىمدانادى. ءدال ءقازىر 3-4 كاسىپكەردىڭ جەر الۋى ءۇشىن كونكۋرس قۇجاتىن رەتتەۋمەن اينالىسىپ جاتىرمىن. ولارعا اكىمدىكتەگىلەر تىكەلەي ايتادى: «جەردىڭ يەسى بار، بوسقا كەلىپ ءجۇرسىڭ». كونكۋرس بولماي جاتىپ، يەسى دايىن تۇرادى. سەبەبى كاسىپكەرلەر بيزنەس-جوسپاردا كىم كوپ اقشا كورسەتسە، جەر سوعان بەرىلەتىنىن بىلەدى. تالاپ سونداي. ولار سولاي بارىنشا جوعارى سوما كورسەتەدى. جوعارى ۇپايدى الادى. ءبىراق سوڭىنا كەلگەندە، جەردى كوميسسيا مۇشەلەرى بەرەدى. جەر ۋچاسكەلەرى وسى كونكۋرس – اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ «قيسىق قاعيدالارى» ارقىلى جىل سايىن شامامەن 3-5 ملن گا جەر شارۋالارعا بەرىلەدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى مامان.

ۇلتتىق پالاتا ساراپشىلارى سالالىق مەملەكەتتىك ورگانعا «شارۋالاردان وسىنداي شاعىمدار كەلىپ جاتىر، قاعيداڭىز دۇرىس ەمەس» دەپ ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت، ءبىر ەمەس، ءۇش جىل بۇرىن حابارلاعان. زاڭناماداعى ولقىلىقتاردى ويىپ تۇرىپ، ناقتى ۇسىنىستارىن جەتكىزگەن. بۇدان بولەك كاسىپكەرلىك قىزمەتتى رەتتەۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ قاراۋىنا جانە پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان جۇمىس توبىنا دا شىعارعان. ۇلتتىق پالاتا ساراپشىلارى كونكۋرس قاعيداسىنا جەر كودەكسىندەگى تالاپتاردى ەنگىزۋدى ۇسىنعان.

«جەر كودەكسىنىڭ 43-1-بابىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەردى بەرۋدىڭ شارتتارى جازىلعان. جەر بەرۋ كەزىندەگى ينۆەستيسيادان (قۇياتىن قارجىسىنان) بولەك، قانداي اگروتەحنولوگيا قولدانىلادى، تەحنيكاسى، ماماندارى بار ما، مالى بار ما – وسى سياقتى كوپتەگەن كريتەريي كورسەتىلگەن. ال اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بۇلاردىڭ ءبارىن كونكۋرستىڭ قاعيداسىنا ەنگىزگەن، ءبىراق وعان ۇپاي بەرمەيدى. تەك ينۆەستيسياسىنا ۇپاي قويىلادى. سوندا قالعان تالاپتاردىڭ ءمانى جويىلادى. بۇلاردىڭ ءبارىن ايتتىق. كونكۋرستىڭ قاعيداسىنا قانداي وزگەرىس كەرەگىن جەتكىزدىك»، – دەدى ەرنۇر ءابجان.

بۇعان دەيىن مەملەكەتتىك ورگان «ەلەمەگەن» ماسەلەلەر ەندى قوزعالىپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى كونكۋرستىڭ قاعيدالارىن وزگەرتۋگە كىرىستى.

«وتكەن اپتا «اتامەكەنگە» اشم كونكۋرس قاعيداسىنىڭ وزگەرىستەرىن كەلىسۋگە  جىبەردى. بۇرىنعى ينۆەستيسياعا قويىلاتىن ۇپاي تومەندەتىلگەن – 5 ۇپاي. كونكۋرستاعى ءبىر ءوتىنىم بويىنشا 29 ۇپاي جيناۋعا بولادى. ءبىراق ءبىز ۇسىنعان قوسىمشا تالاپتار ەنگىزىلگەن، ءبىراق ءبارى ەمەس. سوندىقتان ءالى دە ولقىلىقتار بار. مىسالى، ءبىز ينۆەستيسيا قۇيۋدىڭ مەرزىمىن – قارجىسىن قانشا جىلدا يگەرەتىنىن كورسەتۋى كەرەك دەگەن تالاپتى ۇسىندىق. وسى جانە باسقا دا تالاپتار قاعيداعا ەنگىزىلمەگەن»، – دەدى مامان.

ۇلتتىق پالاتا ساراپشىلارى بۇل كونكۋرستىڭ قاعيداسى تولىق رەتتەلگەنشە – جەمقورلىق فاكتىلەرى جويىلعانشا ماسەلەنى كوتەرۋدى توقتاتپايدى.