22 ءساۋىر – حالىقارالىق جەر-انا كۇنى
بۇل – وسى پلانەتادا تىرشىلىك ەتەتىن بارشاعا ورتاق كۇن دەسەك ارتىق بولماس. سەبەبى، جەر – ادامزاتقا ورتاق ءۇي.
بۇل كۇن 2009 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 63ء-شى سەسسياسىندا بەلگىلەنگەن (بۇۇ-عا مۇشە 50-دەن استام مەملەكەت بىرلەسىپ جازعان № A/RES/63/278 قارارىمەن) جانە 2010 جىلدان باستاپ 22 ساۋىردە اتالىپ كەلەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
باس اسسامبلەيانىڭ 63ء-شى سەسسياسىنىڭ ءتوراعاسى ميگەل د ' ەسكوتو بروكمان وسى حالىقارالىق كۇننىڭ قارارىندا جەر مەن ونىڭ ەكوجۇيەلەرىنىڭ ءبىزدىڭ ءۇيىمىز ەكەنىن مويىنداۋ، ادامزاتتىڭ ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ جانە 1992 جىلى ريو-دە-جانەيرودا وتكەن بۇۇ قورشاعان ورتا جانە دامۋ كونفەرەنسياسىندا قابىلدانعان مىندەتتەمەلەردى راستاۋ دەپ مالىمدەدى.
سوندىقتان قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاقتىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق قاجەتتىلىكتەرى اراسىنداعى ءادىل تەپە-تەڭدىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن تابيعاتپەن جانە جەر پلانەتاسىمەن ۇيلەسىمدىلىككە ىقپال ەتۋ قاجەت.
سولتۇستىك جارتى شاردا جەر كۇنى كوكتەمدە، ال وڭتۇستىك جارتى شاردا كۇزدە اتاپ وتىلەدى. بۇل دۇنيەجۇزىلىك اكسيانىڭ نەگىزگى ماقساتى - قوعام مەن پلانەتانىڭ ءاربىر ادامىنىڭ نازارىن جەر پروبلەمالارىنا، ونى قورشاعان ورتانىڭ پروبلەمالارىنا نازار اۋدارتۋ جانە پلانەتانى ساقتاۋ ءۇشىن ادامزاتتىڭ الدىندا تۇرعان قيىن مىندەتتەر تۋرالى بىلۋگە مۇمكىندىك بەرۋ.
تابيعات ادامنان زارداپ شەگىپ جاتىر. پلاستيكالىق قوقىسپەن لاستانۋ ناتيجەسىندە مۇحيتتار قىشقىلدانا تۇسۋدە. كليماتتىڭ وزگەرۋى، تابيعاتتاعى انتروپوگەندىك وزگەرىستەر، سونداي-اق ورمانداردى كەسۋ، جەردى پايدالانۋداعى وزگەرىستەر، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن مال شارۋاشىلىعىندا قارقىندى تاجىريبەلەردى ەنگىزۋ جانە براكونەرلىك سياقتى جول بەرىلمەۋى ءتيىس ارەكەتتەر بيوارتۇرلىلىكتى بۇزۋدا جانە پلانەتانىڭ كەرى وزگەرىسىن جىلدامداتا تۇسكەن.
جەردەگى بارلىق تىرشىلىك ەكوجۇيەگە بايلانىستى. ءبىزدىڭ ەكوجۇيەلەرىمىز نەعۇرلىم ساۋ بولسا، پلانەتا مەن ونىڭ ادامدارى سوعۇرلىم ساۋ بولادى. زاقىمدالعان ەكوجۇيەلەردى قالپىنا كەلتىرۋ كەدەيلىكتى جويۋعا، كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن كۇرەسۋگە جانە جاپپاي ءولىمنىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. حالىقارالىق جەر-انا كۇنى ءبىزدىڭ ءارقايسىمىز پلانەتامىزعا جانە ونىڭ ەكوجۇيەلەرىنە قارىزدار ەكەنىمىزدى ەسكە سالۋعا ارنالعان.
ءبىزدىڭ جەرىمىز قانداي؟ جەر پلانەتاسىنىڭ جاسى - شامامەن 4،5 ميلليارد جىل دەپ ەسەپتەلەدى. ەگەر ءسىز ەكۆاتور ارقىلى جەردى اينالىپ ءوتۋدى قالاساڭىز، وندا ۇزىندىعى 40010 شاقىرىمعا جۋىق جولدى ءجۇرىپ ءوتۋ كەرەك. جەر بەتىنەن ورتاسىنا دەيىنگى قاشىقتىق - 6378 شاقىرىم. سونىمەن قاتار، شىن مانىندە قاتتى جىنىستار (ليتوسفەرا) شامامەن 70 شاقىرىم قاباتتى قۇرايدى، ال ودان ءارى تەرەڭدەي وتىرىپ، ءبىز ونىڭ جارتىلاي سۇيىق جانە سۇيىق كۇيىن كورەمىز.
كاليفورنياداعى ءولىم القابى جانە ليۆياداعى ەل-ازيزيا دەپ اتالاتىن جەر جەردەگى ەڭ ىستىق جەرلەردىڭ رەكوردتارىن ۇستاپ تۇر. ەل-ازيزيا رەكوردى-57،8 گرادۋس سەلسيي (1922 ج.13 قىركۇيەك)، ءولىم القابىنىڭ رەكوردى — 55،8 گرادۋس سەلسيي (1913 ج. 10 شىلدە).
جەردەگى ەڭ سۋىق جەر رەتىندە انتاركتيكا تانىلدى -1983 جىلى 21 شىلدەدە انتاركتيداداعى «ۆوستوك» زەرتتەۋ ستانسياسىندا -89 گرادۋس سەلسيي تىركەلگەن بولاتىن.
جەر مينەرالدارعا وتە باي - عالىمدار ءقازىردىڭ وزىندە مينەرالداردىڭ 4000-عا جۋىق ءتۇرىن جىكتەدى، ولاردىڭ 200-گە جۋىعىنىڭ ءىس جۇزىندە ماڭىزى بار. جىل سايىن مينەرالداردىڭ 50-100 ءتۇرى اشىلادى.
جەردىڭ ءبىر سەرىگى بار – ول ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنەتىن اي.
جىل سايىن الەم عالىمدارى جەر-انا كۇنى - 22 ساۋىردە جاھاندىق ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋ ءۇشىن دوڭگەلەك ۇستەلگە جينالادى. ءار ءتۇرلى ەلدەردە بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا ارنالعان ءتۇرلى ءىس-شارالار مەن اكسيالار ۇيىمداستىرىلادى. بۇل كونفەرەنسيالار، كورمەلەر، ءىرى قالالاردىڭ قاربالاس كوشەلەرىندەگى كولىك قوزعالىسىنىڭ جابىلۋى، اۋماقتى تازارتۋ جانە اعاش وتىرعىزۋ.