پرەزيدەنت الداعى جولداۋىندا شەتەلدىك كومپانيالار ماسەلەسىن كوتەرۋى مۇمكىن
17 تامىزدا «قازاقستان» شاحتاسى ورتكە وراندى. وقيعا ءۇندى بيزنەسمەنى لاكشمي ميتتالعا تيەسىلى «ارسەلورميتتال» شاحتاسىندا ورىن الدى. ادام ولىمىنە الىپ كەلگەن مۇنداي جاعداي ءبىرىنشى رەت بولىپ جاتقان جوق. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ دەرەۋ ۇكىمەت پەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە تاپسىرما بەردى. پرەزيدەنت تەك «ارسەلورميتتالعا» عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بارلىق شەتەلدىك كومپانيالارعا سىن ايتتى. ءتىپتى، ولاردىڭ ەلىمىزدە قىزمەت ەتۋ-ەتپەۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
سابىر كەسەسى تولدى
«ارسەلورميتتالعا» تيەسىلى كەن ورىندارىندا اپاتتى جاعداي بۇرىن دا بولعان. وسىعان قاتىستى ماسەلەنى بىلتىر ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايروۆ كوتەرگەن. ول سوڭعى 10 جىلدا، ياعني 2011-2021 جىلدارى 20-دان استام ادام اپات ورىن الىپ، 41 ادام زارداپ شەكتى دەگەن اقپاراتتى ايتقان. Factcheck رەداكسياسى دا بۇل مالىمەتتىڭ شىندىق ەكەنىن راستاپ وتىر. توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» اكىمشىلىگىنە سىلتەپ، Factcheck.kz سايتىنا بەرگەن اقپاراتىنا ساي، 2011–2021 جىلدارى 21 اپات تىركەلىپ، 42 ادام زارداپ شەككەن. ولاردىڭ 18ء-ى جەڭىل، 7 ادام اۋىر جاراقات السا، 17 ادام قايتىس بولعان.
ەرلان سايروۆ تاعى ءبىر مالىمەت كەلتىرەدى. 2005–2021 جىلدارى ونداعى شاحتالاردا 109 ادام قازا تاپقان. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ءبىرنەشە اپات بولدى. اقپان ايىندا «شاحتينسك» شاحتاسىندا ورىن الىپ، ەشكىم زارداپ شەككەن جوق. ماۋسىمدا تەمىرتاۋ مەتاللۋرگيا كومبيناتىندا 4 ادام قازا تاپتى. 3 قاراشادا لەنين اتىنداعى شاحتادا ورىن العان اپاتتان 5 ادام مەرت بولىپ، 9 ادام زارداپ شەككەن.
سوڭعى بولعان اپاتتان كەيىن كومپانيانىڭ باسشىلارى اۋىسقان. الايدا، ءالى كۇنگە دەيىن جۇمىسشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ماسەلە ءسى شەشىلمەگەن. وعان سوڭعى بولعان اپات دالەل.
كومپانيا اۋانى ۋلاپ جاتىر...
«ارسەلور ميتتال» تەك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن عانا ەمەس، ەكولوگيالىق تالاپتاردى دا ورىنداي الماي وتىر. شۆەيساريالىق IQAir كومپانياسى مەن ءبىزدىڭ قازگيدرومەت قاراعاندىنىڭ اۋاسى ەلىمىزدە ەڭ لاس اۋا دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.
قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكولوگيا دەپارتامەنتى تەمىرتاۋداعى اۋانى لاستاۋشى باستى سەبەپ، ول – «ارسەلور ميتتال» اق ەكەنىن مالىمدەگەن. وتكەن جىلعى وبلىستاعى ەكولوگيالىق ماسەلەلەر جايلى بەرگەن ەسەبىندە قالانىڭ اۋاسىن 87% وسى كومپانيا لاستايدى ەكەن. 2022 جىلى كومپانيا 201 مىڭ توننا اۋانى لاستاۋشى زات شىعارعان. ءبىر قىزىعى، بۇكىل قالادا 231 مىڭ توننا اۋا لاستاعىش زات شىعارىلعان.
سونداي-اق، كومپانيا وزىنە جۇكتەلگەن ەكولوگيالىق مىندەتتەردى دە ورىنداماي وتىر. 2019 جىلى ەكولوگيا مينيسترلىگى مەن كومپانيا اراسىندا مەموراندۋم جاسالعان. وعان سايكەس كومپانيا 2024 جىلعا قاراي اۋانى لاستاۋشى زاتتاردىڭ كولەمىن 30%-عا تومەندەتۋگە ءمىندەتتەلگەن. الايدا، كومپانيا 2019– 2022 جىلدارى 23 تالاپتىڭ تەك 7-ەۋىن عانا ورىنداعان. ءتىپتى، 2022 جىلعى زياندى زاتتاردى شىعارۋ مولشەرىن تومەندەتۋ تالابىن دا ورىنداماعان. بىلتىر 6،6 مىڭعا تومەندەتۋ كەرەك بولسا، تەك 1 مىڭعا عانا ازايعان.
بەكەر سىن ايتىلعان جوق...
9 تامىزدا قاسىم-جومارت توقايەۆ پاۆلودار وبلىسىنا جۇمىس ساپارىمەن باردى. وندا مەملەكەت باسشىسى جاڭا ەكونوميكالىق مودەلگە ءوتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ونىڭ قانداي بولاتىنىن الداعى قىركۇيەكتەگى حالىققا جولداۋىندا بەلگىلى بولماق. الايدا، ءقازىردىڭ وزىندە جولداۋدا قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن بولجاۋعا بولادى.
پرەزيدەنت وتاندىق ەكونوميستتەردى دە سىنادى. ولاردا كرەاتيۆتىلىك جوق، قويىلعان مىندەتتەردىڭ ءمانىن تۇسىنبەيدى دەگەن سىن ايتىلدى. بۇل جەردەگى ەكونوميستتەر دەگەنى پرەزيدەنت جانىندا جۇمىس ىستەيتىن جوعارى ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى.
بۇل سىن بەكەر ايتىلعان جوق. وتكەن جىلدان بەرى ەلىمىزدە ەكونوميكالىق سەكتورداعى مونوپولياعا قارسى ساياسات جۇرۋدە. 22 ناۋرىزدا ارنايى كوميسسيا دا قۇرىلدى. ونىڭ ءتوراعاسى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ. كوميسسيا قۇرىلعان كەزدە ەكونوميكانىق بارلىق سەكتورىنداعى مونوپوليامەن كۇرەستى قولعا الۋدى كوزدەگەن جوق. تەلەكوممۋنيكاسيا، تەمىرجول ينفراقۇرىلىمى جانە مەديااكتيۆتەر ەڭ نەگىزگى سالالار رەتىندە تاڭدالدى. پرەمەر-مينيستردىڭ وكىمىندە جانە دە باسقا سالالار دەلىنگەن، الايدا كوميسسيانىڭ وتىرىستارىنداعى كۇن ءتارتىبى مەن اقپاراتتىق كەڭىستىكتەگى ماتەريالدار جوعارىداعى سالالارعا اسا ءمان بەرىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى.
وسىدان كەلىپ، سوڭعى بولعان «قازاقستان» شاحتاسىنداعى اپات پەن 9 تامىزداعى پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەمەسىن ساباقتاستىرا كەلە، قىركۇيەكتەگى جولداۋدا قانداي ەكونوميكالىق مودەل بولاتىنىن بولجاۋعا بولادى. سوعان قاراعاندا، جولداۋدا شەتەلدىك كومپانيالار ماسەلەسى كوتەرىلىپ، مونوپولياعا قارسى ساياسات ارى قاراي جالعاساتىن سياقتى.
«اlmaty-akshamۋ»، №99، 19 تامىز، 2023 جىل