«ءومىردىڭ باسى – بالا، ورتاسى – ادام،
قارتايىپ شال بولعان سوڭ كەتتى شاماڭ.
ماقتاپ جۇرگەن ءومىرىڭ وسى بولسا،
ءۇش-اق اۋىز ولەڭمەن بولدى ءتامام، – دەيدى شاكەرىم.
ايتسا-ايتقانداي، ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەنى داۋسىز. تۇرلاۋسىز دۇنيە. بەس كۇندىك جالعان. بۇگىن جانىڭدا جۇرگەن ادامنان ەرتەڭ ماڭگىگە كوز جازىپ قالۋىڭ عاجاپ ەمەس. ءبىراق ءبىز ونى ويلامايمىز. ايتىسامىز، تارتىسامىز، رەنجيمىز، رەنجىتەمىز. Cءويتىپ ءجۇرىپ ولشەۋلى عۇمىردىڭ سوڭعى ساعاتى سوعار ساتكە كەلىپ جەتكەنىمىزدى بىلمەي دە قالامىز.
بۇل ومىردەگى ەڭ نازىك ءارى ەڭ كۇردەلى نارسە، ول – جاقىن ادامدارىڭمەن قارىم-قاتىناس. سىرتتا اركىم اقىلدى، مادەنيەتتى، سىپايى بولا الۋى مۇمكىن. ويتكەنى ول – باسقا ورتا، بوتەن ادامدار. ال وزگەلەرمەن قارىم-قاتىناستا ءوزىن تەك جاقسى جاعىنان كورسەتىپ، ءوزى تۋرالى تەك جاقسى پىكىر قالىپتاستىراتىن ادام وتباسىندا دا سونداي بولۋى ەكىتالاي. جاقىندارىنىڭ جانىندا ءوزىن ەركىن ۇستايتىندىعىنان با، ايتەۋىر ادامنىڭ شىنايى بولمىسى، مىنەز-قۇلقى كوپ جاعدايدا وتباسىندا، تۋعان-تۋىس اراسىندا كورىنەدى. «جاقىنىڭدى جاتتاي سىيلا، جات جانىنان ءتۇڭىلسىن» دەگەن وسيەتتى بابالارىمىز سودان دا ايتقان با دەرسىڭ. سەبەبى، جەمە-جەمگە كەلگەندە باسىڭا قانداي ءىس تۇسسە دە، قانداي جاعدايعا تاپ بولساڭ دا قاسىڭنان تابىلاتىن ءبارىبىر سول جاقىندارىڭ عوي.
«ەشكىممەن قاتتى سوزگە بارىسپاي، سىيلاسىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن! ءبىراق كەيدە جاقىن ادامىڭا قاتتى ايتساڭ ول ونى جەك كورگەندىگىڭنەن نەمەسە رەنجىتەيىن دەگەنىڭنەن ەمەس. كەيبىر ىسىنە كوڭىلىڭ تولمايدى، قارنىڭ اشادى. جاقسى بولسا ەكەن دەيسىڭ. ال كەمشىلىگىن كورسەڭ دە كورمەگەنسىپ: «سەن جاقسى»، «مەن جاقسى» دەپ جۇرە بەرسەڭ جاناشىرلىعىڭ قايسى؟!» – دەيدى ءجاميلا اتتى كەلىنشەك. ونى قازىرگى جاستار ۋاقىتتىڭ ءقادىرىن بىلمەيتىنى، جەڭىل ويلايتىنى قاپالاندىرادى. ايتۋىنشا، جاسى 25-كە كەلىپ قالعان قىزى ءوز جاسىنا لايىق تىرلىك ىستەۋدى، بولاشاعىن ويلاۋدى قويعان. جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەنىمەن، ماماندىعى بويىنشا جۇمىس قراراستىرۋدى قالاماعان. ساۋدا ورىندارىنىڭ بىرىندە ساتۋشى بولىپ ىستەيتىن كورىنەدى.
«مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىردى. ۋنيۆەرسيتەتتە دە جاقسى وقىدى. تانيتىن-بىلەتىندەردىڭ بارلىعى: «قىزىڭىز قانداي كىشىپەيىل، ىلعي كۇلىپ تۇرادى، قاباعى اشىق» دەپ ماقتايدى. ۇيدە دە سونداي بولسا، قانەكي! بويجەتكەن سايىن ءتۇرلى قىلىق شىعاراتىن بولدى. اسىرەسە سوڭعى كەزدەرى جۇمىسقا ۋاقىتىلى بارىپ كەلسە، اي سايىن از-ماز جالاقىسىن السا بولدى، باسقا ەشتەڭەگە باس قاتىرمايدى. بوس ۋاقىتىنىڭ كوبىن ۇيقىمەن وتكىزەدى نەمەسە قۇربىلارىمەن كينوعا بارادى، كافەدەن شىقپايدى. ودان قالسا كۇندىز-تۇنى ءوزىن-وزى سۋرەتكە، ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، ستاتۋسقا سالۋعا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشالارىنا جۇكتەۋگە قۇمار. سونداعىسى – كوبىنە جارتىلاي جالاڭاش سۋرەتتەر. سوسىن قالاي رەنجىمەيسىڭ؟ «وسىنداي فوتونى نە ماقساتپەن تۇسىرەسىڭ؟ جالاڭاشتانسام – كەرەمەت سۇلۋ بولىپ كورىنەمىن دەپ ويلايسىڭ با؟» دەسەم، «ماسەلە – ماقساتتا ەمەس، وزىمە سولاي ۇنايدى. ادام ەڭ ءبىرىنشى ءوزىن جاقسى كورۋى كەرەك» دەيدى. ادامنىڭ ءوزىن جاقسى كورۋى قايتا-قايتا ايناعا قاراپ نەمەسە ءوزىن-وزى سۋرەتكە تۇسىرۋمەن ولشەنبەيتىنىن، ول ءار نارسەگە ءبىر قىزىعاتىن، مەكتەپ جاسىنداعى كىشكەنتاي قىزدارعا جاراساتىن قىلىق ەكەنىن ايتىپ تۇسىندىرە المادىم. «مەن نە ىستەسەم دە ۇناتپايسىز. قولداۋدىڭ ورنىنا، ىلعي تىيىم سالىپ، شەكتەي بەرەسىز» دەپ رەنجيدى. كەيىنگى كەزدە ءتىپتى ۇيدەن قاشىپ، قۇربىلارىنا كەتىپ قالاتىندى شىعاردى»، – دەپ قىنجىلادى اناسى.
مۇندايدا كەسىپ-پىشىپ بىردەڭە دەي قويۋ قيىن. اركىم وزىنىكىن ءجون سانايدى. قىزدىڭ ويىنشا، ول «ءالى جاس. جاس كەزدە ءبارىن كورۋ كەرەك جانە نە ىستەسە دە، ول – ونىڭ ءوز ءومىرى، ءوز قالاۋى. جەكە كەڭىستىگىنە قول سۇعۋعا، اركىم ءوز تۇسىنىگىنشە جۇرگىزىپ-تۇرعىزۋعا، سىناپ-مىنەۋگە ءتيىس ەمەس». اناسىنا سالساڭ: «ادامنىڭ ءوزىن ءوزى جاقسى كورۋى دەگەن، ەڭ ءبىرىنشى، وز-وزىنە جانى اشۋى. ال وزىنە جانى اشىسا، ادام ەڭ اۋەلى جالقاۋلىق، داراقىلىق، سىن ايتقان ادامدى جاۋ تۇتۋ سياقتى جامان ادەتتەردەن ارىلۋى كەرەك. جاس كەزىڭدە پايداسىز نارسەگە كەتىرگەن ءار ساعات، ءار مينۋتقا كەيىن وكىنبەس ءۇشىن ۋاقىتتىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ، قاتارىڭنان قالماۋعا تىرىسۋ، ومىرىڭە قاجەتتى، پايدالى ءىلىم، ءبىلىم، كاسىپ مەڭگەرۋگە تىرىسۋ ماڭىزدى».
قالاي بولعاندا دا، بۇكىل ەسىل-دەرتى الەۋمەتتىك جەلىگە اۋعان، ءومىر تۋرالى تۇسىنىگى تاياز، بولاشاعىن تەرەڭ باعامداي بەرمەيتىن جاستاردىڭ مۇنداي قامسىز، قاپەرسىز قالپى اعا بۋىننىڭ كوڭىلىنە قونبايتىنى بەكەر ەمەس. ايتسا – كورگەنى، كوكەيگە تۇيگەنى كوپ بولعان سوڭ ايتادى. اتا-انا الاڭداسا – ءۇمىت كۇتكەن كوزىنىڭ نۇرى – پەرزەنتى ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باسپاسا، وپىق جەمەسە دەپ الاڭدايدى. جالپى، سوققان جەلدەي، اققان سەلدەي جالت ەتىپ وتە شىعاتىن جالعان دۇنيەدە ادامداردىڭ ءبىر-ءبىرىن تۇسىنگەنىنە، جاقىنىنىڭ جاناشىرلىقپەن ايتقان ءسوزىنىڭ پارقىنا جەتە بىلگەنىنە نە جەتسىن!..