«جاڭا ازەربايجان» پارتياسىنا باسەكە كۇش بار ما؟

ساراپتاما

28 ماۋسىمدا ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام الييەۆ كەزەكتەن تىس پارلامەنت سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. جارلىققا سايكەس سايلاۋ 1 قىركۇيەكتە وتەدى. بۇل ۇلتتىق ءماجىلىس تاريحىنداعى ەكىنشى كەزەكتەن تىس سايلاۋ. بۇعان دەيىن 2020 جىلى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكەن ەدى. بيىل مۇنداي ساياسي قادام جاساۋعا قاراشا ايىندا ازەربايجاندا ۇيىمداستىرىلاتىن حالىقارالىق ءىس-شارالار سەبەپ بولدى. بيلەۋشى پارتيا «جاڭا ازەربايجان» باسشىلىعى وسىنداي مالىمدەمە جاساعان. الايدا، مۇنداي شەشىم قابىلداۋدىڭ وزگە دە ساياسي استارى بولۋى مۇمكىن.

ەكىنشى  ناۋقان

بيىل ازەربايجاندا ەكى سايلاۋ ناۋقانى ۇيىمداستىرىلۋدا. 7 اقپاندا حالىق مەملەكەت باسشىسىن تاڭدادى. سايلاۋدا ايقىن باسىمدىقپەن يلحام الييەۆ جەڭىسكە جەتتى. ول بيلەۋشى پارتيا «جاڭا ازەربايجان» اتىنان ۇمىتكەر اتانىپ، ەلەكتوراتتىڭ 92%-دان استام داۋىسىنا يە بولدى.

ەندى 1 قىركۇيەكتە «ۇلتتىق ءماجىلىس» سايلاۋى وتپەك. 20 ماۋسىمدا بيلەۋشى پارتيا «جاڭا ازەربايجان» پارلامەنتتى تاراتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ودان كەيىن دەپۋتاتتار يلحام الييەۆكە رەسمي حات جولداپ، كەزەكتەن تىس سايلاۋدى وتكىزۋ مەرزىمىن بەلگىلەۋدى سۇراعان. پرەزيدەنت جارلىعىنا سايكەس سايلاۋ 1 قىركۇيەككە بەلگىلەندى. وسىلايشا پارلامەنتتىڭ VI شاقىرىلىمى ءوز جۇمىسىن توقتاتتى.

بۇل ەلەكتورالدى سيكلدىڭ مىناداي ەرەكشەلىكتەرى بار:

· ەكى سايلاۋ ناۋقانى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزىلۋدە. سەبەبى، پرەزيدەنت سەكىلدى، پارلامەنتتىڭ دە وكىلەتتىگى 2025 جىلى اياقتالۋى كەرەك ەدى. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى پرەزيدەنت سايلاۋى قاتارىنان ەكىنشى رەت مەرزىمىنەن بۇرىن ءوتتى. بۇعان دەيىن 2018 جىلى حالىق تاڭداۋ جاساعان بولاتىن. پارلامەنت سايلاۋى دا ەكىنشى رەت كەزەكتەن تىس وتەتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.

· سايلاۋلار ازەربايجاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى ماسەلەسى شەشىلگەسىن ۇيىمداستىرىلدى. 2023 جىلى 20 قىركۇيەكتە ازەربايجان اۋماقتىق تۇتاستىق ماسەلەسىن شەشتى. 2020 جىلعى 44 كۇندىك اسكەري قاقتىعىستان سوڭ تاۋلى قاراباق قايتارىلدى.  

· باستى ماقسات – بيلىكتىڭ لەگيتيمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. 2018 جىلعى سايلاۋ، 2020 جىلعى اسكەري جەتىستىك يلحام الييەۆتىڭ حالىق الدىنداعى ساياسي بەدەلىن ارتتىردى. الايدا، تاۋلى قاراباقتى قايتارۋ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى شەشپەيدى. سوندىقتان قازىرگى رەجيم ساياسي جۇيەنى جاڭارتىپ، بيلىكتىڭ لەگيتيمدىلىگىن ارتتىرۋدى كوزدەپ، مەرزىمىنەن سايلاۋ وتكىزدى.

ءبىرپالاتالى پارلامەنت

ازەربايجاننىڭ كونستيتۋسياسى 1995 جىلى 12 قاراشادا قابىلدانعان. وعان سايكەس زاڭ شىعارۋشى ورگان – ۇلتتىق ءماجىلىس. ول 125 دەپۋتاتتان تۇراتىن ءبىرپالاتالى بيلىك تارماعى. قازاقستاننان ەرەكشەلىگى دە وسىندا. ەلىمىزدە قوسپالاتالى پارلامەنت جۇمىس ىستەيدى. دەپۋتاتتار ماجوريتارلى سايلاۋ جۇيەسى ارقىلى 5 جىلعا سايلانادى. ال قازاقستاندا ارالاس سايلاۋ جۇيەسى ارقىلى سايلانادى.

كىم دەپۋتات بولا المايدى؟

· قوس ازاماتتىعى جانە وزگە مەملەكەتتەر الدىندا مiندەتتەمەلەرi بارلار؛

· اتقارۋشى نەمەسە سوت بيلiگi جۇيەسiندە جۇمىس iستەيتiندەر؛

· عىلىمي، پەداگوگيكالىق جانە شىعارماشىلىق قىزمەتتەن باسقا، وزگە دە اقى تولەنەتiن قىزمەتپەن اينالىساتىندار؛

· دiني قايراتكەرلەر، سوت iس-ارەكەتكە قابiلەتسiزدiگiن تانىعان، اۋىر قىلمىستارى ءۇشiن سوتتالعان ادامدار؛

· زاڭدى كۇشىنە ەنگەن سوت ۇكىمى بويىنشا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا جازاسىن وتەپ جۇرگەندەر.

ۇلتتىق ءماجىلىستىڭ وكىلەتتىكتەرىنە تالداۋ جاساساق، مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانىندا ەكەنىنە كوزىمىز جەتەدى. مەملەكەت باسشىسى رەتىندە پرەزيدەنت ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن ايقىندايدى. سونداي-اق، ەلدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنىڭ، سوت بيلىگىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ كەپىلى. قالا بەردى، 1995 جىلدان بەرى يلحام الييەۆتىڭ پارتياسى بيلەۋشى كۇشكە اينالعان.

بيلەۋشى پارتيا – ايقىن كوشباسشى

ۇلتتىق ءماجىلىس 1995 جىلى جوعارعى كەڭەستىڭ ورنىنا قۇرىلعان. بۇگىنگە دەيىن 6 رەت (1995-1996، 2000-2001، 2005-2006، 2010، 2015، 2020 جىلدارى) پارلامەنت سايلاۋى ءوتتى. بيىل جەتىنشى رەت وتپەك. بارلىق سايلاۋدا «جاڭا ازەربايجان» پارتياسى جەڭىسكە جەتكەن. ءار سايلاۋدا ماندات سانىن ارتتىرىپ، 2020 جىلى 125 ورىننىڭ 72ء-سىن جەڭدى.

الداعى سايلاۋدا «جاڭا ازەربايجان» پارتياسىنىڭ جەڭىسكە جەتەتىنىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرە المايدى. وعان بىرنەشە سەبەپ بار:

· پارتيا ليدەرى، پرەزيدەنت يلحام الييەۆتىڭ رەيتينگى جوعارى. سەبەبى، تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىردى.

· بيلەۋشى پارتياعا باسەكە بولاتىن ساياسي كۇش جوق. مىسالى، 2020 جىلعى سايلاۋدا ەكىنشى ورىن العان «ازاماتتىق نيەتتىلىك» پارتيا بار بولعانى 3 مانداتتى جەڭگەن.

· «جاڭا ازەربايجاندى» ەشقانداي پارتيادا جوق دەپۋتاتتار دا قولدايدى. 2020 جىلعى سايلاۋدا پارتياسىز دەپۋتاتتار 24%-دان استام داۋىس جيناپ، 43 مانداتقا يە بولعان.