بۇگىن "حح عاسىر گومەرى" اتانعان جامبىل جابايەۆتىڭ تۋعان كۇنى.
جامبىل جابايەۆ 1846 جىلى 28 اقپانىندا جامبىل وبلىسىنداعى جامبىل تاۋىنىڭ ەتەگىندە دۇنيەگە كەلگەن. ۇلى ءجۇزدىڭ شاپىراشتى تايپاسىنىڭ ەكەي رۋىنان شىققان. ارعى اتالارى داۋلەتتى بولعانىمەن، جامبىلدىڭ اكەسى جاپا شارۋا كىسى بولعان. كەي تاريحي دەرەكتە جىر الىبىنىڭ اكەسى تۋرالى شوقپىت شاپاندى كەدەي بولعان دەگەن سيپاتتاما كەزدەسەدى.
"قاقاعان قار ارالاس سوعىپ بوران،
ەل ۇرەي - كوك نايزالى جاۋ تورىعان.
بايعارا، جامبىل، حاندا مەن تۋىپپىن،
جامبىل دەپ قويىلىپتى اتىم سودان"، - دەيدى جامبىل اقىن.
"مەن كيىز ۇيدە ءوستىم. سول كەزدەگى بارلىق قازاق بالالارىنداي مەنى دە كوشكەن كەزدە بەسىنمەن الا ءجۇردى"، دەيدى اقىننىڭ ءوزى بالالىق شاعى جايلى. سوعان قاراعاندا اقىن بالا كۇنىندە قوڭىرقاي تىرلىك كەشكەن.
جامبىلدىڭ تۋعان ناعاشىسى جەتىسۋ وڭىرىنە تانىمال ءانشى بولعان.
"جەتىسۋدىڭ داڭقى اسقان ءبيى بولتىرىك الاتاۋدىڭ باۋرايىنداعى اعايىندى ارالاپ كەلگەن ەكەن. سوندا ۇلكەن ءسوز ونەرى ورتاعا ءتۇسىپ جاتقاندا دالادان ءبىر بالا جۇگىرىپ كەلگەن ەكەن. بىردەن بارىپ بولتىرىكتىڭ قولىن الىپتى. سوندا بولتىرىك بالانىڭ قولىن ۇستاپ تۇرىپ، "اتىڭ كىم، بالام؟" دەپتى. "اتىم - جامبىل" دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. "اتىڭ جامبىل بولسا، كوكىرەگىڭ داڭعىل بولار. شىرعالاڭنان ءسوز كەلسە، شىرقاۋشىنىڭ ءوزى بولار ەكەنسىڭ" دەگەن ەكەن"، - دەيدى قوعام قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ.
جامبىلدىڭ اقىندىق دارىنى جاس كەزىنەن-اق تانىلا باستاعان. بوزبالا شاعىنان ورتاسىن ءان مەن جىرعا كەنەلتىپ، كورشىلەس قىرعىز ەلىنە دە داڭقى جايىلعان. سول كەزدە كوپشىلىكتىڭ اۋزىنان تۇسپەي جۇرگەن جامبىل جەتىسۋدىڭ ءدۇلدۇل اقىنى ءسۇيىنبايعا جولىعىپ، ونىڭ باتاسىن الادى.
جامبىل "شاعىم"، "جىلقىشى"، "شابدەنگە"، "ءسات سايلاناردا"، "وستەپكەدە"، "پاتشا ءامىرى تارىلدى"، "ءزىلدى بۇيرىق" سياقتى ولەڭىندە ەلدىڭ الەۋمەتتىك ساياسي ءومىرىن كورسەتكەن.
جامبىل جابايەۆ شىعارماشىلىعىنىڭ شارىقتاۋ شەگى توقسان جاستان اسقان شاعىنا تۋرا كەلەدى. 1936 جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاقستاننىڭ ونكۇندىگىندە شىمىلدىعىن جامبىل اشتى. 360 ونەرپاز بارعان بۇل مادەنيەت كۇندەرىندە جىر الىبى جامبىل جابايەۆتىڭ، ءانشى كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ ابىرويى اسقاقتادى. جامبىل سول جىلى ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
"1936 جىلدان باستاپ جامبىلدىڭ اتى ورىس ءتىلى ارقاسىندا شەتەلگە دە تارالا باستادى. كەڭەس ۇكىمەتى سول كەزدە 75 جىلدىق شىعارماشىلىق تويىن تويلاماق بولادى. سونىڭ قارساڭىندا ءۇي سالىپ بەرەدى"، - دەيدى جامبىل جابايەۆ ادەبي-مەموريالدىق مۇراجاي ديرەكتورى ماۋلەن قوجاشيەۆ.
جامبىلدىڭ شىعارمالارى الەمنىڭ ونداعان تىلىنە اۋدارىلىپ دۇنيە جۇزىنە تارادى. جامبىل كوزىنىڭ تىرىسىندە كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان. اقىننىڭ "وتەگەن باتىر"، "سۇرانشى باتىر"، "كورۇعلى"، "ب ا ق، داۋلەت، اقىل" دەگەن داستاندارى بار.
حح عاسىر گومەرى
بىردە جامبىلدىڭ ەل اراسىندا ونىڭ اقىندىق قابىلەتىنە كۇمان كەلتىرگىسى كەلەتىندەر دە تابىلعان. سوندا ورتالىق كوميتەت جازۋشى لەونيد سوبوليەۆتى جاعدايدىڭ انىق-قانىعىن بىلۋگە ۇزىناعاشقا جىبەرگەن. جامبىلدىڭ جىرشىلىعىنا تاڭقالعان جازۋشى ءۇش كۇن قاسىندا بولىپ، "جيىرماسىنشى عاسىردىڭ گومەرى" دەپ باعا بەرگەن.
جامبىل سانالى عۇمىرىندا قۇلمانبەت، دوسماعامبەت، سارىباس، مايكوت، باقتىباي، بولتىرىك، شاشۋباي اقىندارمەن ايتىسقان. سونىڭ ىشىندە ايكۇمىسپەن ايتىسى قىز بەن جىگىت ايتىسىنىڭ جاقسى ءبىر كورىنىسى. جاس كۇنىندە جامبىل اقىن سارا، ايكۇمىس، سايقال، كامشات قىزدارمەن ايتىسقان.
جىر الىبى جامبىل كۇيشى دينا نۇرپەيىسوۆامەن دە جاقىن تانىس بولعان. 1936 جىلى تانىسىپ، تانىستىق سوڭى جاقسى سىيلاستىققا ۇلاسقان دەگەن دەرەك بار.
اقىننىڭ وتتى جىرلارى
اقىننىڭ سوعىس جىلدارى وتان قورعاۋ تاقىرىبىنا ارناپ جازعان ولەڭدەرى ءۇش مىڭ جولدى قۇرايدى. اسىرەسە، "لەنينگرادتىق ورەنىم"، "موسكۆاعا"، "مايدانعا حات" سىندى ولەڭدەرى بار. جامبىل اقىن ءومىر مەن ءولىم اپرالىسىنا تۇسكەن كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنە وتتى جىرلارى ارقىلى جىگەر بەرۋگە تىرىستى.
جامبىلدىڭ ۇلى العاداي جات ەلدە وققا ۇشقان بولاتىن. ۇلىنىڭ قازاسىنان كەيىن "جامبىلدىڭ العادايدى جوقتاۋى" دەگەن ولەڭى شىقتى. كەي دەرەككە سايكەس، العادايدان ۇرپاق تاراپ، بۇگىندە ءبۇتىن ءبىر وتباسى بولىپ وتىر.
جامبىل ءوزىنىڭ الدىنداعى اعا بۋىن وكىلى ءسۇيىنباي اقىندى وزىنە ءپىر تۇتقان. ال كەنەن ازىربايەۆ جامبىل جابايەۆتى تالىمگەرى دەپ تانىعان.
جامبىل 1945 جىلى 22 ماۋسىمدا الماتى وبلىسىنىڭ ۇزىناعاش ەلدى مەكەنىندە 99 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
1946 جىلى اقپاندا قازاقستان حالقى جىر الىبىنىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەيتويىن تويلادى. سول جىلى اقىننىڭ تاڭدامالى شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق جيناعى قازاق جانە ورىس تىلىندە باسىلدى.
دەرەك Sputnik قازاقستان كز سايتىنان الىندى