اتالعان ديالوگ 2004 جىلى جاپونيانىڭ باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەن جانە بيىل وعان 20 جىل تولىپ وتىر.
جاپونيا بيلىگى حابارلاعانداي، كيشيدا مىرزا ديالوگ اياسىندا ورناعان سەرىكتەستىك پەن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتە تۇسۋگە نيەتتى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىمەن جوعارى دەڭگەيدە كەزدەسۋ وتكىزبەكشى. كەزدەسۋلەر بارىسىندا حالىقارالىق اۋقىمداعى ەكىجاقتى ماسەلەلەر مەن ىنتىماقتاستىق توڭىرەگىندەگى جانە جەكەلەگەن سالالارداعى كەڭ اۋقىمدى قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋ كوزدەلىپ وتىر.
سونداي-اق فۋميو كيشيدا 10-11 تامىز كۇندەرى وزبەكستانعا، 11-12 تامىز كۇندەرى موڭعولياعا ساپارمەن بارۋدى جوسپارلاعان. بۇگىن كۇنشىعىس ەلى پرەمەر-مينيسترىنىڭ ەلىمىزگە ساپارى اياسىندا جاپونيا مەن ورتالىق ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن اراداعى بەرىك بايلانىستار ءسوز ەتىلگەن ماقالاسى ەگەمەن قازاقستان باسىلىمىندا جاريالانعان.
ورتالىق ازيامەن بايلانىستىڭ ىرگەسى بەرىك
جاپونيا مەن ورتالىق ازيا ايماعىن، اسىرەسە، قازاقستاندى ازيانىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرى مەن مادەنيەتى بايلانىستىرادى. ال جىبەك جولى ارقىلى ورناعان قارىم-قاتىناستىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە جاتىر. جاپونيا مەن ورتالىق ازيا اراسىن تەڭىز بەن قۇرلىقتان تۇراتىن مىڭداعان شاقىرىم ءبولىپ جاتقانىنا قاراماستان، ءبىز بىر-بىرىمىزگە مادەني جانە ەتنوستىق جاعىنان جاقىندىعىمىزدى ەرتەدەن سەزىنىپ كەلەمىز.
جاپونيا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن كەزدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، 1992 جىلى ءار مەملەكەتپەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتتى. سودان كەيىنگى 30 جىلدان استام ۋاقىت ارالىعىندا ورتالىق ازياعا ءاردايىم قولداۋ كورسەتىپ، دوس پەيىلءدى بايلانىسىن جالعاستىرىپ كەلەدى.
«ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگى
ورتالىق ازيانىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇدايى نازاردا ۇستايتىن جاپونيا الەمدە ءبىرىنشى بولىپ، 2004 جىلى «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ءوزارا ارەكەتتەسۋ ۇلگىسىن ىسكە اسىردى. اتالعان فورمات اياسىندا استانا قالاسىندا سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ق.توقايەۆ مىرزانىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءبىرىنشى كەزدەسۋدەن باستاپ، بۇگىنگە دەيىن سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ توعىز كەزدەسۋى ۇيىمداستىرىلدى. مەنىڭ دە سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ 2014 جىلى قىرعىز رەسپۋبليكاسىندا وتكەن 5ء-شى، 2017 جىلى تۇرىكمەنستاندا وتكەن 6-كەزدەسۋلەرىنە قاتىسىپ، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىندەگى ارىپتەستەرىممەن كوپتەگەن تالقىلاۋ جۇرگىزدىم. سودان بەرگى 20 جىل ىشىندە تۇراقتى جالعاسىپ كەلە جاتقان «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگى اياسىندا وتكەن كوپتەگەن ساياسي ديالوگ پەن جەكە الماسۋلار بۇگىندە ەكى تاراپتى بايلانىستىرىپ تۇرعان بەرىك نەگىزگە اينالدى.
قازىرگى كەزەڭدە ورتالىق ازيا تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋعا قول جەتكىزىپ، ەۋروپا مەن ازيانى بايلانىستىراتىن ساۋدا جولى رەتىندە ماڭىزدىلىعىن ارتتىرادى. سونىمەن بىرگە ءبىز ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە حالىقارالىق جاعدايداعى وزگەرىستەردىڭ تۇرلىشە اسەر ەتەتىنىن دە تۇسىنەمىز. ورتالىق ازيا توڭىرەگىندە توسىن جاعدايلار جيىلەي تۇسكەندىكتەن، زاڭ ۇستەمدىگىنە نەگىزدەلگەن ەركىن دە اشىق حالىقارالىق ءتارتىپتى قولدايتىن جانە نىعايتاتىن سەرىكتەس رەتىندە «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگىن ودان ءارى نىعايتۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى دەپ بىلەمىز.
وسى تۇرعىدان العاندا، «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگىنە 20 جىل تولعان وسى جىلى قازاقستاندا «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگى اياسىندا ءبىءرىنشى رەت مەملەكەت باسشىلارىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋىن وتكىزۋ دەر كەزىندە قولعا الىنعان ءىس-شارا بولعالى تۇر.
ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا باستامالارى
ەنەرگەتيكالىق جانە مينەرالدىق رەسۋرستارعا باي، سونداي-اق جاس تا جىگەرءلى ادامي كاپيتالعا يە ورتالىق ازيانىڭ ءار مەملەكەتى ءىجو-نىڭ جوعارى ءوسۋ قارقىنىنا قول جەتكىزىپ، ءارى قاراي ەكونوميكالىق ءوسۋ الەۋەتىمەن الەم نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىر. كەيىنگى ۇرپاق قامى ءۇشىن ودان ءارى ىلگەرىلەي دامۋدى قامتاماسىز ەتۋدە ونەركاسىپتى ءارتاراپتاندىرۋ مەن جاسىلداندىرۋدىڭ، بايلانىستى جاقسارتۋ مەن كادرلاردى دايارلاۋدىڭ ماڭىزى زور.
وسىعان وراي، جاپونيا بۇل سامميتتە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن بىرلەسە كەلەشەك ۇرپاققا باعىتتالعان ىنتىماقتاسۋدىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى جاڭا باستامالارىن 3 باسىم باعىتتا ۇسىنادى. اتاپ ايتقاندا:
1) ورتالىق ازيا ايماعىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مودەلىنە كوشۋدى ىلگەءرىلەتەتىن «ەكولوگيا جانە ورنىقتى دامۋ»؛
2) ورتالىق ازيا ايماعىنىڭ ءوز ىشىندەگى جانە ورتالىق ازيا مەن الەم اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتا تۇسەتىن «ءوزارا بايلانىس»؛
3) ىسكەرلىك ادامي رەسۋرستار جانە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ سىندى سالالارداعى «ادام رەسۋرستارىن دامىتۋ».
بيىل قازاقستانداعى الاپات سۋ تاسقىنى كەزىندە جاپونيا بوگەتتەر مەن سۋ قويمالارىنىڭ ماماندارىن شۇعىل اتتاندىرۋمەن بىرگە ودان كەيىن دە تاسقىن زاردابىن جويۋ مەن مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناس ورناتتى. سونداي-اق تابيعي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ باعىتىنداعى مامانداردى جاپونياعا شاقىرىپ، ءتۇرلى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوزارا پىكىر الماسۋلار ءجۇرگىزىلءدى. ودان بولەك، يادرولىق سىناقتاردان زارداپ شەككەن سەمەي قالاسىنا مەديسينالىق كومەك كورسەتىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىن وقىتىپ كەلەءمىز. سونىمەن قاتار جاپونيا ءوزىءنىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتاعى بۇرىنعى تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ايماقتىق دامۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىراتىن KazAID حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگىنە، ونىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ الەۋەءتىن ارتتىرۋعا قولداۋ كورسەتتى. جاپونيانىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قوسقان وسىنداي ۇلەسى قازاقستاننىڭ قازىرگى دامۋىنا قىزمەت ەتكەنىنە قۋانىشتىمىز.
ىلگەرىلەتىلگەن باستامالار اياسىنداعى بەرىك ىنتىماقتاستىقتىڭ وسىنداي ناتيجەلەرىنە نەگىزدەلگەن جاپونيا مەن ورتالىق ازيا، جاپونيا مەن قازاقستان اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جاڭا داۋىرگە قادام باسقالى تۇر.
باياندى بولاشاق جولىندا
قازاقستانعا ساپارىم بارىسىندا وسىعان دەيىنگى ءىزاشار قايراتكەرلەر نەگىزىن قالاپ، قورعاپ، قالىپتاستىرعان بەرىك ىرگەتاستا نىق تۇرعانىمىزعا كوزىم جەتەدى دەپ ويلايمىن. بۇل ىرگەتاستىڭ نەگىزى جىبەك جولى ارقىلى بايلانىسقان جاپونيا مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى قاتىناستىڭ مىڭ جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلعان تاريحىنان جانە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن كەيىن جان-جاقتى ۇشتاسا، بەكەمدەلە تۇسكەن جاپونيا مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى بايلانىستان، «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگى اياسىندا قالىپتاسقان دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق جەتىستىكتەرىنەن تۇراتىنى انىق. وسىعان وراي، جاپونيا مەن ورتالىق ازيانىڭ، سونداي-اق جاپونيا مەن قازاقستاننىڭ بىرگە ءجۇرىپ وتكەن تاريحىنىڭ تاعىلىمىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ديالوگىنىڭ قازاقستانداعى ءبىرىنشى ءسامميتى جەمىستى ناتيجە بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.
ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق قاتىناستار قۇرۋ جولىمەن جانە جاپونيا مەن ورتالىق ازيا ىلگەرىلەتكەن جاڭا باستامالار نەگىزىندە جاپونيا مەن ورتالىق ازيا، جاپونيا مەن قازاقستان الداعى 10، 20 جانە ودان ارعى جىلدارى جارقىن بولاشاق قۇرۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرىپ، قاتار جۇرەتىن كەزدى اسىعا كۇتەمىن.