قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تۋا بىتكەن قادىر-قاسيەتى، دارا بىتكەن قارىم-قابىلەتى مەن دانالىعى، كەيدە ءتىپتى الدەكىمگە كۇماندىلەۋ كورىنگەنمەن، ارتىنشا دۇرىس، دۇرىس بولعاندا دا ەل ءۇشىن وتە قاجەت بولىپ شىعاتىن، الىستى بولجايتىن كورەگەندىگى ونىڭ قاراماعىندا قىزمەت ەتكەن ءبىزدى قايران قالدىراتىن. سىرت كوزگە كوپ كورىنە بەرمەيتىن ەلدىڭ ەرتەڭىن ويلاعان بەيمازا كوڭىلى، قالا بەردى، كادىمگى پەندەگە ءتان ادامي، اقجارقىن قالپى، ەل ىشىندەگى جايلى، جاقسى جاڭالىقتارعا ءبارىن ۇمىتا شىن قۋاناتىن شۋاقتى كەلبەتى جادىمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە قىلاڭ بەرىپ تۇرادى.
قىزمەت بابىندا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن العاش كورگەن كەزىمنەن ءبۇگىنگە دەيىن قىرىق جىلعا تاياپ قالىپتى. 1982 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ كۇرتى اۋدانىنداعى توقاش بوكين اتىنداعى كەڭشاردا بولىمشە مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيتىنمىن. وسى تۇستا وڭىرگە ساپارمەن كەلگەن كەزىندە ءبىرىنشى رەت ۇشىراسقان ەدىم. سودان كەيىن پارتكوم حاتشىسى، كەڭشار ديرەكتورى، اۋدان اكىمى قىزمەتتەرىن اتقارعاننان الماتى، جامبىل وبلىستارىنىڭ اكىمى، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى، پرەزيدەنتتىڭ ءىس باسقارۋشىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى بولعان كۇنى كەشەگە دەيىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەل يگىلىگىن كوزدەگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدىم.
وسى اتالعان لاۋازىمدىق مىندەتتەردەن-اق بايقاۋعا بولادى: تۇڭعىش پرەزيدەنت ماعان وتە جاۋاپتى قىزمەتتەردى سەنىپ تاپسىردى. اركىمنىڭ پەشەنەسىنە بۇيىرا بەرمەيتىن مۇنداي ۇلكەن سەنىم مەنەن ءاردايىم جاۋاپكەرشىلىك بيىگىنەن كورىنە ءبىلۋدى تالاپ ەتتى. مەن ونە بويى وسى ۇعىمدى باسشىلىققا الدىم. وسى ۇعىم ماعان دا، بىرگە قىزمەت ەتكەن سەرىكتەستەرىمە دە ۇستانىم بولدى.
ورايى كەلگەندە ايتپاسقا بولمايدى، 1999 جىلدىڭ اقپانىندا جامبىل وڭىرىنە اكىم بولىپ كەلگەن كەزىمدە وبلىس بيۋدجەتى بار بولعانى التى جارىم ميلليارد تەڭگە ەكەن، ال جالاقى جونىنەن مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە جارتى جىلعا جۋىقتاعان قارىز بەن الدى ءبىر جارىم جىلعا ۇلاسىپ كەتكەن الەۋمەتتىك جاردەماقى بويىنشا بەرەشەك ءۇش ميللياردتى قۇرادى. سول تۇستاعى ولشەم بويىنشا بۇل وتە ۇلكەن سوما. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جەتى-سەگىز جىلىندا وتپەلى كەزەڭنىڭ جاعداياتتارىمەن قوردالانىپ قالعان مۇنداي قاراجاتتى بىرەر جىلدا جيناقتاي قويۋ مۇمكىن ەمەستەي كورىنگەنى راس ەدى.
«پرەزيدەنت ەرتەڭ: «جىگىتتەر، نە بولدى، ەشتەڭە شىعارا المادىڭدار ما؟»، - دەسە، نە ايتامىز؟ - دەدىم مەن ورىنباسارلارىما. – ويلاستىرايىق، ءار سالادان جول ىزدەيىك».
اۋەلى ءوندىرىس ورىندارىن قايتا تىرىلتۋگە كۇش سالدىق، ەندى عانا ونەيىن دەپ كەلە جاتقان شاعىن كاسىپكەرلىكتىڭ تىنىسىن اشتىق، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتۋگە كوپ ءمان بەردىك، حيميا كاسىپورىندارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋعا كۇش-جىگەر قوستىق. پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي قولداۋى ارقىلى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن جابۋلى جاتقان امانگەلدى گاز كەنىشىن يگەردىك. سالىق ءتۇسىمى ارتا باستادى. جابىلىپ قالعان ءبىلىم، مادەنيەت وشاقتارىن قايتا اشتىق، رۋحاني تىنىس كەڭەيدى، مۇنىڭ ءوزى حالىققا دەم بەردى. ەڭ باستىسى، ىنتا-جىگەرىمىزگە سەنگەن جايدارى، جاسامپاز جامبىل جۇرتشىلىعى يگىلىكتى ىستەردى ءوربىتىپ اكەتتى. ناتيجەسىندە، باس-اياعى 1-1،5 جىلدىڭ ىشىندە بيۋدجەتتىڭ بارلىق بەرەشەگىنەن ارىلىپ، ءوڭىر ەكونوميكاسى تۇراقتى ىلگەرىلەۋ جولىنا ءتۇستى. حالىق تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاتتى ءدامىن ەندى سەزە باستادى.
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى اۋىق-اۋىق تىكەلەي ءوزى بايلانىسقا شىعىپ، وبلىستاعى جاعدايدى تۇراقتى نازاردا ۇستاپ، ورتالىقتان جان-جاقتى قولداۋ جاساتىپ وتىردى. ۇكىمەتكە، مينيسترلەرگە ناقتى تاپسىرمالار بەرىپ، ورىندالۋىن بايانداپ تۇرۋدى جۇكتەدى.
2003 جىلى مامىر ايىندا تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانىندا بولعان كۇشتى جەر سىلكىنىسى كوپ زارداپ اكەلدى، تۇرعىن ۇيلەردىڭ، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردىڭ، ءار ءتۇرلى باعىنىستاعى عيماراتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جارامسىز بولىپ قالدى. ءزىلزالا بولعان كۇنى تاڭەرتەڭ نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءوزى حابارلاسىپ، الدىن الا ەسەپتەۋلەر بويىنشا شامامەن قانشا قاراجات قاجەت بولاتىنىن سۇراپ، قارجى تابۋ جولدارى قاراستىرىلاتىنىن ايتتى. كومەك لەزدە كەلىپ جەتتى. ءبىز دە كۇنى-تۇنى تىنىم تاپقان جوقپىز. باس-اياعى التى ايدىڭ ىشىندە بۇكىل اۋدان جاڭا كەلبەتكە يە بولدى.
سودان ءبىر جىل بۇرىن، 2002 جىلى قىركۇيەك ايىندا، تارازدىڭ 2000 جىلدىعى حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ ءوتىلدى. بۇل رەتتە دە تۇڭعىش پرەزيدەنءتىمىزدىڭ ەل تاريحىنا، ءوڭىردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا دەگەن شىنايى قامقورلىعىن سەزىندىك. پرەزيدەنت جامبىل جەرىنە كەلگەندە، جۇرتشىلىق ورتالىق الاڭعا سىيماي كەتەتىن.
مەن وزىممەن قىزمەتتەس بولعان ورىنباسارلارىم الەكساندر ساۆچەنكوعا، جۇمابەك ساپارالييەۆكە (مارقۇم)، كەڭەسبەك دەمەشكە، ءبورىباي جەكسەمبينگە، كەرىمجان بيجانوۆقا، قالا، اۋدان اكىمدەرىنە، باسقارما باسشىلارىنا، سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرىنە، جالپى، ءوڭىر حالقىنا قيىندىعى كوپ كەزەڭدە يگىلىكتى ىستەردى بىرگە اتقارعانىمىز ءۇشىن قاشان دا ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىءرىپ وتىرامىن.
جامبىلدا جۇرگەنىمدە ءبىر كۇنى مەركەگە بارىپ، اۋداننىڭ جاڭا اكىمىن تانىستىرىپ تۇرعانمىن. ءدال سول كەزدە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى تەلەفون سوعىپ، ەل-جۇرتتىڭ حال-جاعدايىن سۇرادى. مەن ماعلۇمات بەردىم. ءسوزىمدى تىڭداپ بولعان سوڭ: «سەرىك، سەنى الماتى وبلىسىنا قايتارسام دەپ ويلاپ ەدىم. بايقايمىن، جامبىل جەرى، ارداگەرلەر ازىرشە جىبەرگىسى كەلمەيتىن سياقتى. جارايدى، قىزمەتىڭدى اتقارا بەر. ەلگە مەنەن سالەم ايت»، - دەدى.
سودان كەلەر جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدىم، 2005 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ بەكىتىلدىم. مىنە، وسى كەزەڭدە دە پرەزيدەنتتىڭ ءار سالاعا، ءار وڭىرگە تەرەڭ كوڭىل بولەتىنىن، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى پروبلەمالاردى جاقسى بىلەتىنىن كوردىك، تيىسىنشە، ءبىز دە ءار اۋداننىڭ، ءار اۋىلدىڭ ماسەلەلەرىنە بارىنشا ءۇڭىلۋگە دەن قويدىق.
ەلباسىنىڭ كىندىك قانى تامعان تۋعان ولكەسى – جەر جانناتى جەتىسۋ جەرىندە قىزمەت ەتكەن جىلدارىم (2005 – 2011) اتا-بابامىز اڭساعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن نەبارى ون بەس-جيىرما جىل ىشىندە ەل ەكونوميكاسى اياعىنان تىك تۇرىپ، ەڭسەمىزدى ەندى تىكتەي باستاعان شاق ەدى. يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلاما قولعا الىنعان وسى تۇس بولاتىن. مەملەكەت باسشىسى بۇكىل ەل كولەمىندە، ونىڭ ىشىندە الماتى وبلىسىندا سەرپىندى جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن تۇراقتى تۇردە قاداعالاپ وتىردى. وسى باعدارلامانى، جول كارتاسىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى جىل سايىن مىڭداعان جۇمىس ورىندارى اشىلىپ وتىردى.
«سەرىك، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتىڭدەر، اسىرەسە، حالىقتى تۇراقتى جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتۋگە كۇش سالىڭدار. بۇل ءۇشىن ءونىم شىعاراتىن جاڭا وندىرىستەردى ىسكە قوسۋ كەرەك، سول ءۇشىن دە مىنا يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلاماعا پارمەن بەرىپ وتىرمىز. بايانداپ تۇر»، - دەگەن تاپسىرماسى ءبىزدىڭ باستى جول باعدارىمىز بولدى. وسىناۋ سەرپىندى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ارقىلى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى، حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى تابىسى، تۇپتەپ كەلگەندە، ءال-اۋقاتى ارتا ءتۇستى.
وتپەلى كەزەڭدەردىڭ بولماي قويمايتىن قيىنشىلىقتارىن باستان وتكەرىپ، قۇلازىڭقىراپ قالعان تالدىقورعان قالاسى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان كەزەڭدە زامانعا لايىق كەلبەتى بار كورىكتى دە كەڭ تىنىستى وبلىس ورتالىعىنا اينالدى.
ءومىر بولعان سوڭ جەتىستىكتەر مەن قيىندىقتار قاتارلاسىپ قالاتىن جاعدايلار بولادى. 2010 جىلى ناۋرىز ايىندا ءۇش كۇن بويى تولاسسىز جاۋعان جاۋىننىڭ سالدارىنان اقسۋ اۋدانىنا قاراستى قىزىلاعاش اۋىلى اۋماعىنداعى سۋ قويماسى جارىلىپ، ەتەكتە ورىن تەپكەن ەلدى مەكەندى سۋ شايىپ كەتكەن ەدى. وكىنىشتىسى، اپاتتان ادام شىعىنى بولىپ، اۋىلداعى تۇرعىن ۇيلەر تۇگەلدەي دەرلىك قيراپ قالدى. ءبىراق بۇل جولى دا رەسپۋبليكا باسشىلىعى ەلدى مەكەندى، اۋداندى، وبلىستى توتەننەن كەلگەن قاسىرەتپەن جالعىز قالدىرعان جوق.
مەملەكەت باسشىسى قيىندىقتى تەزىرەك ەڭسەرۋىمىز ءۇشىن مورالدىق تۇرعىدان دا، ورتالىقتان قارجىلاي كومەك كورسەتۋ تۇرعىسىنان دا بارىنشا قولداۋ جاسادى، ەلدى مەكەندى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن باقىلاۋدا ۇستاپ وتىردى. ءبىز ونىڭ سالقىن تۇسەتىن قوڭىر كۇزگە دەيىن اۋىل ادامدارىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ۋاقتىلى ورىندادىق. قىزىلاعاشتا تۇگەلدەي اۋىز سۋى، قوراسى، مالى، شارباعى، جيھازى، كوشەسىندە جولى بار جاڭا ۇيلەر سالىندى، بىلايشا ايتقاندا، زاماناۋي ەلدى مەكەن بوي كوتەردى.
كەلەر جىلى كوكتەمدە پرەزيدەنت ءوزى كەلىپ، ەلدى مەكەندى ارالاپ، جۇرتشىلىقپەن جۇزدەستى. سۋ تاسقىنىنان وپات بولعاندارعا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋىندا ءسوز سويلەپ، مەملەكەتتىڭ قاشاندا حالىقتى قيىندىقپەن جالعىز قالدىرمايتىنىن، جاڭاشا قۇلپىرعان قىزىلاعاش سونىڭ ءبىر كورىنىسى ەكەنىن اتاپ كورسەتىپ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا بىلگەن جۇرتشىلىققا، وبلىس اكتيۆىنە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
سويتە تۇرا، ارادا ۋاقىت وتكەن سوڭ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ، ۇكىمەتتىڭ ءپارمەنىمەن، تىكەلەي قولداۋىمەن ەل-جۇرت بولىپ ءبارىمىز بىرگە اتقارعان ورتاق ساۋاپتى ءىستى «مەن ءبىتىردىم» دەپ جەكە يەلەنۋشى «باتىرلار» شىقتى.
وسىعان قوسا ايتا كەتەيىن، ەشبىر اكىمدى ايىرما جول، قايىرما جول، اينالما جول سالدى، قار تازالادى، قۇبىر تارتتى، قۇم سەپتى، گۇل ەكتى دەپ دارىپتەۋدىڭ قاجەتى جوق، ول بۇعان ءوز قالتاسىنان اقشا جۇمساپ جاتقان جوق قوي. بۇل جۇمىستار ونىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىنىڭ ءبىر بولىگى، سول ءۇشىن وعان حالىقتان جيعان سالىقتان ايلىق تولەنەدى. ماسەلە سول جۇمىستاردىڭ ۋاقتىلى، ساپالى ورىندالۋىن، زاڭعا سايكەستىگىن قامتاماسىز ەتۋدە، حالىققا ءبىرىنشى كەزەكتە نە قاجەتتىلىگىن
ايىرا بىلۋدە بولۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. قالا بەردى، ىرىلى-كىشىلى كوپشىلىك ءۇشىن ماڭىزدى ىستەر ەلباسىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىمەن، نازاردا ۇستاۋىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتادى. قاي دەڭگەيدەگى بولسىن اكىم ءبىرىنشى كەزەكتە ول مەملەكەتتىك تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىن ۇيىمداستىرۋشى، ۇيلەستىرۋشى، سول ءۇشىن دە جوعارعى باسشىلىق پەن حالىق الدىندا جاۋاپ بەرەتىن تۇلعا ەكەنىن ۇمىتپاۋى كەرەك.
ەلباسىمەن كۇن سايىن قويان-قولتىق، تىم-تىعىز ارالاسىپ كەتكەنىم جوق، ءبىراق الىس تا جاقىن، جاقىن دا الىس قاشىقتىقتا ءجۇرىپ، ونىڭ تاعىلىمىنان كوپ نارسەنى ويعا ءتۇيدىم. سونىڭ ءبىرى - وسى ايتىپ وتىرعان ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى بارىنەن جوعارى قويۋدى ءوز مىندەتىمە شەگەلەپ الدىم.
باردى باعالاي ءبىلۋ، ءار نارسەنىڭ قادىرىنە جەتە ءبىلۋ، جاقسى مەن جاماندى تارازىلاي ءبىلۋ استە دە ءار ازاماتتى دا، مەملەكەتتى دە ابىروي بيىگىنە جەتەلەسە كەرەك. بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان قاراساق، تاۋەلسىزدىكپەن تاڭ اتىرىپ كەلە جاتقان وتىز جىل ىشىندە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسىنىڭ باسشىلىعىمەن قازاق ەلى بۇرىن-سوڭدى بولماعان جەتىستىكتەرگە جەتتى.
وسى جىلدار ىشىندە قازاقستان بۇكىل الەم تانىعان، ىلگەرىلەۋ جولىمەن قادامىن نىق باسقان، دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەتكە اينالدى. تۇبەگەيلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلدى. ورتالىق ازياداعى قۋاتتى مەملەكەتكە اينالدى.
رەسپۋبليكامىز ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە ايتارلىقتاي تابىستارعا قول جەتكىزدى. ەلدى قورعاۋعا قابىلەتتى قارۋلى كۇشتەر قۇرىلدى، قۇقىقتىق ءتارتىپ پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى قۇرىلدى.
قازاقستان شەكاراسىنىڭ زاڭدىق تۇرعىدان شەگەندەلىپ، مەجەلەنۋى مەملەكەتىمىزدىڭ دۇرىس باعىتتاعى حالىقارالىق ساياساتىنىڭ جانە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي جەكە بەدەلى مەن كۇش-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. وسى سوزدەردىڭ ءمان-ماڭىزىنا ۇڭىلە قاراساق، بۇل دەگەنىمىز تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قول جەتكىزىلگەن ەل تاريحىنداعى باعا جەتپەس جەتىستىكتەردىڭ بىرەگەيى بولىپ تابىلادى.
قازاقستاننىڭ ءتۇرلى حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ، ءتوراعالىق ەتۋى، يادرولىق قارۋعا قارسى قوزعالىستىڭ كوشباسشىلارى قاتارىندا بولۋى – ونىڭ جوعارى بەدەلىنىڭ ايعاعى.
جىلدان-جىلعا كوركەيىپ، قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ەلوردامىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جەرجۇزى مويىنداعان ماقتانىشى بولىپ تابىلادى.
مۇنىڭ ءبارى ەلباسىمىزدىڭ ۇلان-عايىر ەڭبەگىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنى داۋسىز اقيقات.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما جىلدىعى» كىتابىن (قۇراستىرۋشى-اۆتور ك.دەمەش) پاراقتاي وتىرىپ، ابىز اعالارىمىزدىڭ ءبىرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ جازعان مىنا جولدارعا كوزىم ءتۇستى: «ارعى-بەرگى زاماندا قازاقتىڭ باسىنا مۇنداي ب ا ق قونعان جوق. قۇدايشىلىعىن ايتۋ كەرەك، قازاق حالقى ەشقاشان قازىرگىدەي مامىراجاي ءومىردى دە باسىنان كەشكەن ەمەس. ءار حالىقتىڭ، ءار مەملەكەتتىڭ دامۋ جولىندا التىن ءداۋىر دەگەن بولادى. قازاق حالقى ءقازىر سول التىن ءداۋىردى باسىنان كەشىپ وتىر. التىندى اياققا تەپپەي، بارىمىز بەن باعىمىزدى باعالاي بىلگەنىمىز، جاقسى مەن جاماندى سارالاي بىلگەنىمىز ءجون».
ەل ءۇشىن تىنىم تاپپاعان، ۇلت ىنتىماعىن ساقتاعان، ابىرويىن اسىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلى ىشىندە قازاق ەلى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەر جونىندەگى وسىناۋ اقيقات سوزدەرمەن اركىم-اق كەلىسەدى دەپ بىلەمىن.
تاۋەلسىزدىك – بابالاردىڭ اقتالعان اماناتى. ەلباسى ەسىمىمەن ەتەنە بايلانىستى ەگەمەن ەلدىگىمىزدىڭ اسقاق بەلگىسى – كوك بايراعىمىز ماڭگى بيىكتە جەلبىرەي بەرسىن!