قازاقستاندا ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى نەگىزىنەن تەراكتىلەرگە، اۋە كەمەلەرىنىڭ اپاتتارىنا، شاحتالارداعى جارىلىستارعا بايلانىستى جاريالانىپ كەلدى. 2012 جىلى ءتىپتى ءبىر جىلدا ەكى رەت جاريالاندى: ءبىرىنشىسى – «ارقانكەرگەن» شەكارا بەكەتىندە شەكاراشىلار قىرىلىپ قالعاندا، ەكىنشىسىندە – اسكەري-كولىك ۇشاعى اپاتقا ۇشىراعاندا.
دەگەنمەن، الەۋمەتتىك جەلىدە پىكىر بىلدىرگەن ساراپشىلاردىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ توپشىلاۋىنشا، قۇرباندارىنىڭ سانى جونىنەن ەڭ اۋقىمدىلارى – كەيىنگى جىلداردىڭ ەنشىسىنە ءتۇسىپتى. 2019 جىلى الماتى ماڭىندا 98 جولاۋشى وتىرعان ۇشاق اپاتقا ۇشىراپ، 15 ادام قازا تاپتى. كوپ ادام جاراقات الدى. 2020 جىلعى 13 شىلدە كوروناۆيرۋس ىندەتىنەن قايتىس بولعان ازاماتتاردى ەسكە الۋ جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنىنە اينالدى. بۇكىل ورتالىق ازيادا وسى ىندەتتەن اققۇلا قازاق ەلى قاتتى زارداپ شەكتى: 1 ملن 411،8 مىڭنان استام ادام دەرتكە شالدىعىپ، 13 848 قازاقستاندىق قايتىس بولدى.
ال بىلتىر ورىن الىپ، 238 ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسى حالىقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىردى. پرەزيدەنت 8 قاڭتاردا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جاسالعان تەرروريستىك اكتىلەردىڭ سالدارىنان ادامداردىڭ قازا بولۋىنا بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2022 جىلعى 10 قاڭتاردا جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ» تۋرالى وكىم شىعاردى.
زاڭگەرلەردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنىن قازاقستاندا پرەزيدەنت جاريا ەتەدى. بۇعان ءىرى لاڭكەستىك اكتىلەر، تابيعي نەمەسە انتروپوگەندى اپاتتار، باسقا دا قايعىلى وقيعالار سەبەپ بولۋى مۇمكىن.
ازا تۇتۋ كۇنى ەلدە جانە قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى وكىلدىكتەرىندە بارلىق مەملەكەتتىك تۋلار بارىنشا تومەنىرەك تۇسىرىلەدى. رەسمي جيىندار قايتىس بولعانداردى ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الۋدان باستالۋى شارت. رەسپۋبليكاداعى كونسەرتتەر جانە باسقا بارلىق ويىن-ساۋىق ءىس-شارالارى توقتاتىلۋعا ءتيىس. تيىسىنشە وتاندىق تەلەارنالار حابار تاراتۋ كەستەسىن وزگەرتىپ، كوڭىل كوتەرۋگە باعىتتالعان باعدارلامالارىنان باس تارتۋى كەرەك. وپەراتورلار ەلىمىزدە رەترانسلياسيالاناتىن شەتەلدىك ويىن-ساۋىق ارنالارىنىڭ كورسەتىلىمىن ۋاقىتشا توقتاتۋى قاجەت.
Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kzء-تىڭ مالىمەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، بۇرىنعى جىلدارداعى ازا تۇتۋ كۇندەرى قاشان جاريالانعانىنا، ولاردىڭ سەبەپتەرىنە، سالدارلارىنا قاتىستى وزەكتىلەندىرىلگەن انىقتامالىعىن ۇسىنادى.
شاحتاداعى جارىلىس
2006 جىلعى 20 قىركۇيەكتە قاراعاندى وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان لەنين اتىنداعى شاحتادا جانتۇرشىگەرلىك جارىلىس بولدى. الاپاتتىعى سونشا، جەر استىندا جارىلىس تولقىنى 4،5 شاقىرىمدى جاپقان. ونىڭ سوڭى ورتكە ۇلاسىپ، سالدارىنان 41 شاحتەر قازا تاپتى. جەتى جۇمىسشى جارالاندى.
ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا جارىلىس جەلدەتكىش قۇبىرلاردى اۋىستىرۋ كەزىندە قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ بۇزىلۋى كەسىرىنەن بولدى دەگەن بايلامعا كەلگەن. قايعىلى وقيعادان كەيىن سوعان جول بەردى دەپ ايىپتالعان شاحتانىڭ التى جۇمىسشىسى سوتتالدى. ۇشەۋى ءبىر جىل شارتتى تۇردە باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلدى. قالعاندارى 1-دەن 3،5 جىلعا دەيىن تەمىر تورعا توقىتىلدى.
«اباي» شاحتاسىنداعى مەتان جارىلىسى
جەر استىندا جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا ۇنەمى ءقاۋىپ تونەتىنى جاسىرىن ەمەس. ەگەمەندىك تاريحىنداعى ەكىنشى ازا تۇتۋ كۇنى دە شاحتەرلەرمەن بايلانىستى. 2008 جىلعى 11 قاڭتاردا قاراعاندى وبلىسىنىڭ اباي قالاسىنىڭ جانىنداعى شاحتادا، 400 مەترلىك تەرەڭدىكتە بولعان جارىلىس 30 شاحتەردىڭ ءومىرىن ءۇزدى. تاعى 14 جۇمىسشىنىڭ دەنەسىن كۇيىك شالىپ، ءارتۇرلى دەنە جاراقاتىن العان.
تراگەديانىڭ سەبەبى رەتىندە شاتىر-قالقانى ورناتۋ كەزىندە تەحنولوگيانى بۇزۋ، سونىڭ سالدارىنان ۇشقىننىڭ شاشىراۋى جانە ونىڭ جارىلىسقا سوقتىرۋى اتالدى. بولعان جاعدايعا ءۇش ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق جۇمىسشى ايىپتى دەپ تانىلدى. توتەنشە وقيعانى تەرگەۋ بارىسىندا ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىككە جاۋاپتى ەكى شەنەۋنىك قانا قىزمەتتەرىنەن قۋىلدى. قاراعاندى وبلىسىندا قازا تاپقان شاحتەرلەردىڭ ارۋاعىنا قۇرمەت رەتىندە ءۇش كۇندىك ازا تۇتۋ كۇنى جاريالاندى.
قىزىلاعاشتاعى قىزىل سۋ
2010 جىلعى 11 ناۋرىزدا الماتى وبلىسىنداعى قىزىلاعاش سۋ قويماسى بوگەنىنىڭ بۇزىلۋى كەسىرىنەن ارىنى قاتتى تاسقىن سۋ تۇتاس اۋىلدى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ، 45 ادامدى وپات قىلدى. بۇل – قازاقستاننىڭ قازىرگى زامانعى تاريحىنداعى ەڭ الاپات سۋ تاسقىنى سانالادى. مەرت بولعان 45 تۇرعىننىڭ 11ء-ى – بالا بولاتىن. تاعى 300-دەي تۇرعىن ءتۇرلى جاراقات العان. توتەنشە اپات سالدارىنان قىزىلاعاش اۋىلى تىپ-تيپىل بولدى، ەگىنسۋ، اقتوعان، كولتابان اۋىلدارى سۋ استىندا قالدى. 146 ءۇي تولىعىمەن ءسۇرىلدى، 251 ءۇي كۇيرەگەن، 42 ۇيگە زاقىم كەلگەن. بيلىك قيراعان بوگەن ورنىنا جاڭاسىن سالدى.
قازاقستاندا 16 ناۋرىزدا جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى جاريالاندى.
شەكاراداعى قانتوگىس
2012 جىلعى 28 مامىردا «ارقانكەرگەن» شەكارالىق بەكەتىندە ون ءتورت شەكاراشى جانە قورىقشىنىڭ ءولى دەنەلەرى تابىلدى. بۇل قىلمىس جايىندا قوعامعا تەك ەكى كۇن وتكەن سوڭ عانا بەلگىلى بولدى. ونى سول قان-قاساپ قىرعىننان امان قالعان جالعىز شەكاراشى – ۆلاديسلاۆ چەلاح جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلدى. سوت ونى ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىردى.
پرەزيدەنت «ارقانكەرگەن» شەكاراشىلارىنىڭ جانە قورىقشىنىڭ قايعىلى قازاسىنا بايلانىستى 2012 جىلعى 5 ماۋسىمدى ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ بەلگىلەدى.
شىمكەنت اسپانىنداعى اپات
مەملەكەت باسشىسىنا سول جىلعى 27 جەلتوقساندا قايتادان جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالاۋعا تۋرا كەلدى: 2012 جىلعى 25 جەلتوقساندا شىمكەنت تۇبىندە شەكاراشىلار مىنگەن ان-72 ۇشاعى قۇلادى.
اۋە كولىگى ىشىندە 27 ادام بولعان، ونىڭ جەتەۋى – ەكيپاج مۇشەسى. ولاردىڭ بارلىعى قازا تاپتى. اپاتتا ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ باسشىسى تۇرعانبەك ستامبەكوۆ تە مەرت بولدى.
اۋە كولىگىنىڭ اپاتىنا شىمكەنت اۋەجايىنىڭ ديسپەچەرى كىنالى دەپ تانىلدى. ول ءتورت جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
الماتى ماڭىنداعى ۇشاق اپاتى
كەلەسى جىلى قازاقستاندا تاعى دا ۇشاق قۇلادى: 2013 جىلعى 31 قاڭتاردا الماتى وبلىسىنىڭ قىزىلتۋ كەنتىنىڭ اۋماعىنا SCAT اۆياكومپانياسىنىڭ كوكشەتاۋدان الماتىعا ۇشىپ شىققان Chellenger-200 ۇشاعى قۇلادى. سالدارىنان 16 جولاۋشى، 5 ەكيپاج مۇشەسى كوز جۇمدى. اپاتقا ۇشقىشتىڭ قاتەلىگى سەبەپ بولدى دەپ تانىلدى.
قايعىلى وقيعاعا وراي پرەزيدەنت اقوردادا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارىن، سالاعا جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعالاردى جيناپ، كەڭەس وتكىزدى. ونىڭ بارىسىندا ن.نازاربايەۆ اۆياسيالىق اپات قۇرباندارىنىڭ وتباسىلارىنا، تۋىس-تۋعاندارىنا بىرنەشە رەت كوڭىل ايتتى. 2013 جىلعى 31 قاڭتار جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالاندى.
اقتوبەدەگى تەراكت
2016 جىلعى 5 ماۋسىمدا سودىرلار توبى اقتوبەدەگى 2 قارۋ-جاراق دۇكەنىنە جانە اسكەري بولىمگە قارۋلى شابۋىلدار جاسادى. تەررورشىلار قولىنان 8 ادام مەرت بولدى، ونىڭ ۇشەۋى – اسكەري قىزمەتشىلەر ەدى.
انتيتەرروريستىك وپەراسيا بارىسىندا ارنايى جاساق جاۋىنگەرلەرى 18 قىلمىسكەردى جەر جاستاندىردى.
اقتوبەدەگى تەرروريستىك اكتى كەسىرىنەن اسكەريلەردىڭ جانە تۇرعىنداردىڭ قازا بولۋىنا بايلانىستى سول كەزدەگى پرەزيدەنت 2016 جىلعى 9 ماۋسىمدى ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ بەلگىلەۋ تۋرالى وكىم شىعاردى.
Bek Air ۇشاعىنىڭ اپاتى
2019 جىلعى 27 جەلتوقساندا Bek Air اۋە كومپانياسىنىڭ الماتىدان نۇر-سۇلتان (قازىرگى استانا) باعىتىنا ۇشىپ شىققان Fokker-100 ۇشاعى 07:22-دە جەردەن كوتەرىلىپ، ۇشىپ كەتە الماي، بيىكتىگىن جوعالتقان كۇيى بەتون دۋالدى قيراتىپ، تۇرعىن ۇيگە سوعىلدى. ۇشاق ىشىندە 93 جولاۋشى جانە 5 ەكيپاج مۇشەسى بولعان. اپات سالدارىنان 15 ادام ءولدى، سونىڭ ىشىندە ەكيپاج كومانديرى دە قازا تاپتى. كەيىن ەكىنشى ۇشقىش تا قايتىس بولدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ 2019 جىلعى 28 جەلتوقساندى الماتى وبلىسىنداعى تالعار اۋدانىندا جولاۋشىلار ۇشاعىنىڭ اپاتىنان بولعان ادامدار ولىمىنە بايلانىستى جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالادى.
اقىر سوڭىندا بەك ەير اۋە كومپانياسىنىڭ ليسەنزياسى قايتارىپ الىنىپ، جابىلىپ تىندى. ەشقانداي عيمارات تۇرعىزۋعا بولمايتىن ايماقتا كوتتەدجدىڭ سالىنۋىنا رۇقسات ەتكەنى ءۇشىن ۇساق شەنەۋنىكتەر عانا جاۋاپقا تارتىلدى. الماتى وبلىسىنىڭ تالعار اۋدانىنىڭ جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى رۋستام تۇرىسبەكوۆ 4 جىلعا سوتتالدى. اۋداننىڭ جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى قايرات التىنبەك ۇلى 3 جىلعا اباقتىعا قامالدى. ريەلتور نۇرايىم الدانىش 2 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلدى.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەستەندىرۋ ءۇشىن بارلىق اۋە كومپانيالارىنىڭ جۇمىستارى مەن اۆياسيالىق ينفراقۇرىلىم نىساندارى تەكسەرىلگەن. قورىتىندىسى بەلگىسىز.
كوروناۆيرۋس قىرعىنى
مەملەكەت باسشىسى ق.توقايەۆتىڭ وكىمىمەن 2020 جىلعى 13 شىلدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا كوروناۆيرۋس ىندەتىنەن قايتىس بولعان ازاماتتاردى ەسكە الۋ ءۇشىن جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى» بولىپ جاريالاندى. ءبىراق ول كەزدە قازاقستاندىقتار بۇل ىندەتتىڭ قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنداعى ەڭ ءىرى ناۋبەتكە اينالاتىنىن بىلگەن جوق. ءتىپتى سوندا قانشا ادامعا قاتىستى ازا تۇتىلىپ وتىرعانى دا بەيمالىم قالدى.
جاھاندىق پاندەميا 2020 جىلعى 11 ناۋرىزدا باستالعان ەدى. ول 1150 كۇنگە نەمەسە 3 جىل 1 اي جانە 3 اپتاعا سوزىلدى. تەك 2023 جىلعى 5 مامىردا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى COVID-19 پاندەمياسى اياقتالعانىن جاريا ەتتى.
بۇگىندە قازاقستان ورتالىق ازياداعى (تمد اۋماعىندا رەسەيدەن كەيىنگى) پاندەميادان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ەلگە اينالعانى انىقتالىپ وتىر. زاماناۋي ءبىر ءىرى مەگاپوليس تۇرعىندارىنىڭ سانىنداي، 20 ميلليونعا دا جەتپەيتىن حالقى بار قازاقستاندا كوروناۆيرۋستان عانا 13 848 ادام مەرت بولدى. 35 ميلليونعا جۋىق حالىققا يە وزبەكستاندا بۇل ىندەتتەن 1 637 ادام، قىرعىزستاندا 2 991 ادام، تاجىكستاندا 125 ادام كوز جۇمدى.
ۇكىمەت پاندەمياعا جالپى كولەمى قانشا ءجۇز ميلليارد تەڭگە ەل قارجىسى شىعىندالعانى تۋرالى قورىتىندى ەسەپ بەرمەدى. ساراپشىلار ول ميللياردتار تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتۋى مۇمكىن دەپ تۇسپالدايدى. ءبىراق كوروناكريزيسكە باعىتتالعان قاراجاتتارعا قاتىستى جەمقورلىعى ءۇشىن بىردە ءبىر بيىك لاۋازىمدى تۇلعا ءىستى بولعان جوق.
جامبىلداعى جارىلىستار
ارادان ءبىر جىل وتە سالا جامبىل وبلىسى بايزاق اۋدانىنداعى وق-دارىلەر قويماسىنداعى ءورت پەن جارىلىسقا بايلانىستى جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى جاريالاندى. بۇل كۇن 2021 جىلدىڭ 28 تامىزى بولاتىن.
جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىندا ورنالاسقان 28349 اسكەري بولىمدەگى وق-دارىلەر قويماسىنداعى ءورت 26 تامىزدا باستالدى. ءورت جانە سونىڭ سالدارىنان تۋىنداعان جارىلىستار كەسىرىنەن 17 ادام قازا تاپتى. 98 ادام جارالاندى. ونىڭ 49-ى – ءورت سوندىرۋشىلەر. 1 ادام ءىز-تۇزسىز كەتتى.
وقيعاعا بايلانىستى قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكبايەۆ 31 تامىزدا ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتتى.
پرەزيدەنت جامبىل وبلىسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ ءورت ءسوندىرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارى قىزمەتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، پولكوۆنيك، مارقۇم مەيىرجان ايمانوۆقا «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەردى. ءورتتى ءسوندىرۋ كەزىندە وپات بولعان قۇتقارۋشىلاردى وردەندەرمەن ماراپاتتادى.
قاندى قاڭتار
ارادان ءتورت اي سالىپ قارالى كۇن تاعى جاريالاندى. بۇل جولى مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلعى 8 قاڭتاردا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جاسالعان تەرروريستىك اكتىلەردىڭ سالدارىنان ادامداردىڭ قازا بولۋىنا بايلانىستى 2022 جىلعى 10 قاڭتاردا جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ جاريالانسىن» دەگەن وكىم شىعاردى. بۇل جولى دا قازاقستاندىقتار ناقتى قانشا قۇرباننىڭ ارۋاعى ءۇشىن ازا تۇتىپ وتىرعاندارىن بىلمەدى.
بيلىك قايعىلى قاڭتار وقيعالارى قۇرباندارىنىڭ سانىن كوپ كەيىن جاريالادى. بەرتىندە ول سان ناقتىلاندى. 2023 جىلعى 5 قاڭتاردا، تراگەديانىڭ ءبىر جىلدىعىندا باس پروكۋراتۋرا قازاقستانداعى قاڭتار وقيعالارى، كونترتەرروريستىك وپەراسيا كەزىندە جالپى سانى 238 ادام ولگەنىن، سونىڭ ىشىندە 67 ادام عانا «شابۋىلداۋشى» دەپ تانىلعانىن مالىمدەدى.
قازا تاپقانداردىڭ ەڭ ۇلكەن كولەمى الماتىدا – 151 ادام. ودان كەيىن قىزىلوردا (26)، شىمكەنت (20) جانە تاراز (17) قالالارىندا.
اباي وبلىسىنداعى ءورت
پرەزيدەنت ق.توقايەۆ كەشە «اباي وبلىسىنداعى ورمان ءورتىنىڭ سالدارىنان ادامداردىڭ قازاعا ۇشىراۋىنا بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2023 جىلعى 12 ماۋسىمدا جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ جاريالانسىن» دەگەن وكىمگە قول قويدى.
ەرەكشەلىگى سول، وسى جولى العاش رەت مەملەكەت باسشىسى بيلىكتىڭ سالعىرتتىعىن، ۇيلەسىمسىز تىرلىگىن سىناي كەلە، ورتتەن كوز جۇمعان ورمانشىلاردىڭ تۋىستارىنان كەشىرىم سۇرادى.
«ءتىلسىز جاۋ» سالدارىنان 14 ادامنىڭ قازا تاپقانى انىقتالدى. ولاردىڭ ءبارى ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى. ەكولوگيا مينيسترلىگى قازا تاپقانداردىڭ ءتىزىمىن، فوتوسۋرەتتەرىن جاريالادى.
ازا تۇتۋ كۇنى – قۇربان بولعانداردىڭ ارۋاعىنا تاعزىم جانە ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلىق اكتىسى. ازا تۇتۋ كۇنى ەل بولىپ ەگىلىپ، ۇلتتىق جۇنجۋگە ەمەس، قايتا ەلدىك پەن ازاتتىققا تونگەن قاۋىپكە قارسى حالىق پەن بيلىكتىڭ بىرىگۋىنە، ورتاق ماقساتقا جۇدىرىقتاي جۇمىلۋىنا ىقپال ەتكەنى ابزال.