الماتى الىپ شاھار. مۇندا تىرشىلىك قاربالاس. قۋ تىرلىكتىڭ سوڭىندا ءجۇرىپ ەكولوگيالىق احۋالدى ەستەن شىعارىپ الاتىنىمىز راس. سوندىقتان قورشاعان ورتاعا بەي-جاي كەيىپ تانىتپاعان ءجون.
وڭتۇستىك استانانىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن جاقسارتۋعا ءاربىرىمىز تالپىنۋىمىز قاجەت. سول باعىتقتا اتقارىلىپ جاتقان ىستەر دە از ەمەس-تى. وسىعان وراي «Greenup.kz» قوعامدىق قورىنىڭ جوبا جەتەكشىسى جانە الماتىداعى «Recycle BIRGE» ەكولوگيالىق قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى، ەكولوگ مامان پاكيزات سايلاۋبەكوۆامەن سۇحباتتاستىق.
– الماتىنىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن جاقسارتۋ جولىندا قانداي قادامدارعا بارعان دۇرىس؟
– ەڭ اۋەلى قالدىقتاردى سۇرىپتاي ءبىلۋ كەرەك. قاجەت كەرەك جاراقتى ورنىمەن تۇتىنۋ قاجەت. نەعۇرلىم تۇرمىس جاعدايىندا ءارتۇرلى زاتتاردى كوپ تۇتىنساڭىز، سوعۇرلىم قالدىق كوپ قالادى.
الەمدە Zero Waste دەگەن ۇعىم بار. قازاقشاعا اۋدارعاندا زاتتاردى دۇرىس تۇتىنۋ دەگەندى بىلدىرەدى. مىسالعا كەرەك زاتىمىزدى ويلانىپ الساق دەيمىز. پلاستيكتى كوپ ساتىپ الماۋعا تىرىسايىق. ونىڭ ورنىنا ەكودوربالاردى قولدانايىق. بۇل ءارى تازا وڭدەۋگە ىڭعايلى بولار ەدى. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا وسى ايتقان ويلارىمىزدى قوسساق بولادى.
ەگەر ەكوسانا جاقسى جولعا قويىلسىن دەسەك، بالاباقشا، مەكتەپتەن باستاپ جۇيەلى جۇمىستاردىن رەتىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. ودان كەيىنگى ەتاپ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا جۇرگىزىلسە دەيمىز. سوندا عانا بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزە الامىز.
قالدىقتى كادەگە جاراتايىق
– دۇنيەجۇزىندە قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ تەحنولوگياسى بار. ءبىز قاشان سول دەڭگەيگە كوتەرىلەمىز؟
– ول جاعىن ۋاقىت كورسەتەر. شەتەل تاجىريبەسىنە زەر سالساق ولار بىزدەن 20-25 جىلعا الدا. سىرت ەلدەردە تەك سۇرىپتاپ قويماي، جارامسىزىن جاعىپ جىبەرەدى. وسىنداي تىڭ تەحنولوگيالىق تاسىلدەر زياندى ۋلى زاتتاردىڭ اۋاعا تاراماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بىزدە ەندى-ەندى قوقىستى ورتەۋ قولعا الىنىپ كەلەدى.
قازاق ەلىندە ورتاشا ەسەپپەن 15 % عانا قوقىستى وڭدەلەدى. ال قالعان 85% پوليگونعا توگىلەدى. بۇل ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى قاراۋ قاجەت. دامىعان ەلدەردىڭ وزىق ۇلگىلەرىن قاي ۋاقىتتا كەلەدى دەپ قاراپ وتىرۋدان تۇك شىقپايدى. سول سەبەپتى دە قوقىستى كادەگە جاراتۋ ءۇشىن سۇرىپتاۋ ءادىسىن جاپپاي ەنگىزىپ، كەز كەلگەن جەردى شاشقانداردى زاڭمەن ايىپپۇلعا تارتسا، سونىڭ ىشىندە ەڭ اۋەلگىگىسى سانادا مادەني ەكولوگيالىق وزگەرىس جاساسا ءبىراز شارۋا تۇزەلەتىن ءتۇرى بار. ەگەر وسى باعىتتا بار كۇش-جىگەردى جۇمىلدىرساق 5 جىلدا تازا ەكولوگياعا قول جەتكىزە الامىز.
سۋرەت: pionerschool.uoirbitmo.ru
– قوقىس پوليگوندارىنا قاتىستى وي-پىكىرىڭىز قانداي؟
– ارينە بۇل كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماسەلە. بۇل جوىنىندە الگىندە ايتىپ ءوتتىم. قوقىس الاڭقايلارىندا مەتان گازى پايدا بولادى. اۋاعا ۋلى زاتتار بولەدى. قاتتى ىستىقتان شىنى ىدىستار، اينالاسىنداعى قاعازدى كۇيدىرىپ ورتەپ جىبەرۋى مۇمكىن.
وتكەن 2023 جىلى 5550 قوقىس ورىندارى تابىلدى. ولاردى قايتا قاراپ، مونيتورينگ جۇمىستارى جاسالىپ جاتىر. قۇزىرلى مەكەمەلەر وسى قوقىستار بەي-جاي شاشىلىپ جاتپاس ءۇشىن ارنايى پوليگوندارعا جيناپ، كومەدى. ازىرگە بۇدان باسقا امال بولماي تۇر. ول وتە كىر، تىم لاس. ونداي قالدىقتاردى ەشكىم ساتىپ المايدى. مامانداندىرىلعان كومپانيالار بۇنداي قوقىستاردى ساتىپ المايدى. ويتكەنى سونى جۋىپ تازالاۋ كوپ ۋاقىت پەن قاراجاتتى قاجەت ەتەدى. سونداي-اق وراسان زور ەلەكرت قۋاتى كەتەدى. بۇل ازىرگە ءتيىمسىز بولعاندىقتان پوليگوندارعا كومىلىپ جاتىر. وسىنداي ىستەردىڭ ارقاسىندا ءار جەردە جاتقان قوقىس ورىندارى ازايىپ كەلەدى.
نەگىزى كورىنگەن جەردە قوقىس تاستاپ، قالدىقتاردى ءۇيىپ توگىپ تاستاماۋ كەرەك. مىسالى ورگانيكادان تىڭايتقىش جاساۋعا بولادى. بۇنى كوبىسى بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان قوقىس اتاۋلى سۇرىپتالماي، اۋلاداعى قوقىس جاشىگىنە قالاي بولسا سولاي تاستالادى. جامان ءيىستىڭ شىعۋى – ورگانيكالىق زاتتاردان.
مۇمكىندىگىنشە قوقىس الاڭقايلارىنا قولدانىلعان زاتتاردى ۇيىپ-توگە بەرمەي، ءاربىرىمىز سۇرىپتاۋ ءادىسىن ۇيرەنسەك جاقسى بولار ەدى. سونىمەن بىرگە قوقىس وڭدەيتىن زاۋىتتاردى كوبىرەك قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك.
سۇرىپتاۋدى ۇيرەنەيىك
– وسى سالادا تىڭ ۇسىنىستارىڭىز بار ما؟
– بىزدە اۋقىمدى تۇردە جوبالار باستالىپ كەلە جاتىر. ءوز تاراپىمىزدان الدىمىزعا قويعان ۇلكەن ماسەلە ول – قولدانۋ مەرزىمى وتكەن دارىلەر. وسى سۇراقتى زەرتتەگەن كەزدە بۇنداي پۋنكتتەر تەك ەلوردادا عانا بار. ال الماتىعا بىرىزدىلىك قاجەت. ءبىز بەلگىلى ءبىر كومپانيامەن كەلىسىمگە كەلدىك. وسىعان دەيىن جينالعان 70 كەلىگە دەيىنگى جارامسىز دارىلەردى ارنايى پەشتە ورتەيتىن بولدى. قالامىزداعى استاناداعىداي ۋتيليزاسيالىق جالعىز بەكەت 2 جىل بۇرىن جابىلدى. وسىنى قايتا جانداندىرۋ پروبلەماسىن كوتەرىپ ءجۇرمىز. نەگىزگى باستاما – جارامسىز دارى-دارمەكتى ۋتيليزاسياعا جىبەرەتىن جۇمىستى رەسپۋبليكا كولەمىندە باستاۋدى كوزدەيمىز. ويتكەنى ءار اكسيادا ءبىز 4 ساعات جۇمىس ىستەيمىز. ءتورت ساعاتتا 70-80 دارىلەر جينايمىز. سونىڭ اراسىندا تابلەتكا، سيروپ، كاپسۋلا ءبارى-بارى بار. ال ەلىمىزدەگى 20 ميلليون ادامنىڭ ۇيىندە قانشا ءدارى بار ەكەندىگىن ەسەپتەي بەرىڭىز!
مەرزىمى ءوتىپ، قولدانىستان شىققان دارىلەردى پوليگونعا تاستاعانشا ورتەپ جىبەرسەك، ەكولوگياعا بارىنعا ءتيىمدى بولماق. جەرگە كومىپ تاستالعان دارىلەر جەر استى سۋىمەن ءسىڭىپ كەتەدى. ال جەر استىنان شىققان سۋدى ادامزات تۇتىنادى، جان-جانۋار دا ىشەدى. الماتىدا سۋدى 40 % عانا تاۋدان الامىز، قالعان 60 % جەر استى سۋلارىنان قازاپ، تارتامىز. ەندى ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز قوقىس الاڭقايلارى توگىلگەن اۋداندا سۋ بۇرعىلاۋ ستانسيالارى تۇرسا، سونى تۇرعىندار تۇتىنسا نە بولادى؟ بۇل ناعىز بيولوگيالىق اينالىمعا كەرى اسەرىن تيگىزەرى انىق. مەيىلىنشە بۇنداي ولقىلىق بولماعانى ابزال.
كوبىسى كوپ قاباتتى ۇيدە تۇرادى. ءسويتىپ كەرەكسىز سيروپ، قاجەتسىز ءدارى سۇيىقتىعىن دارەتحاناعا اعىزادى.ءتىپتى بولماسا، قوقىس جاشىگىنە تاستاپ جىبەرەدى. قالدىقتىڭ بارلىعى پوليگون مەن قوقىس ورىندارىنا توگىلەدى. كوردىڭىز بە، كىلتيپان وسى دا بولىپ تۇر عوي.
– ەكوناۋقانداردىڭ پايداسى نەدە؟
– ءبىزدىڭ ماقسات – تازا قالا ءۇشىن اركەتەر جاساۋ. مۇنداي اكسيالاردىڭ تيىمدىگىلى تەك قانا قالدىقتار ەمەس، سونداي-اق كيىم-كەشەك، ءارتۇرلى زاتتاردى الەۋمەتتىك جوبالارعا، كەرەكسىنگەن ادامدارعا تاپسىرۋ قاجەت بولىپ تۇر. وسىنداي بەكەتتەردى كوبىرەك اشايىق. بۇل جاعىناندا بىرتىندەپ جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى.
وسى سالادا 5-6 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىز. ءبىراز ناتيجەلەرگە قول جەتتى. بىزگە «Greenup.kz» قوعامدىق قورى بولعانىمىزعا – 5 جىل، الماتىداعى «Recycle BIRGE» ەكولوگيالىق قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ جۇمىسىنا – 6 جىل تولدى. ءبىز ەكوسەنبىلىككە شىعامىز، قالدىقتاردى سۇرىپتايمىز. تازا تۇرلەرىن وڭدەۋگە جىبەرەمىز، جارامسىز زاتتاردى پوليگونعا بەرەمىز. سول ارقىلى ادامدارى تازا ەكولوگيالىق جاعدايعا باۋلۋعا تىرىسامىز.
بىلتىر «تازالىق ويىندارى» دەگەن ينيسياتيۆانى باستاعان بولاتىنبىز. بۇل رەسەي ەلىنەن كەلگەن فرانشيزا. سونداي ويىنداردى قاتارىنان 5 رەت وتكىزدىك. ويىننىڭ ماقساتى قالدىقتاردى باسەكە سياقتى تەزدەتىپ جيناۋ كەرەك. ۇتقان 3 قۇراما سىيلىقتار الادى. سونداي-اق ەكوفەستتەر جاسايمىز.
ءبىزدىڭ ءىسىمىز – ەكولوگيالىق تازا ورتا قالىپتاستىرۋ. قالدىقتى سۇرىپتاۋ، وڭدەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، وقىتۋ ۇيرەتۋ.
نيەت بولسا ءبارى بولادى
– سىزدەردىڭ قاتارلارىڭىزعا ەكولوگياعا جاناشىر جاندار قالاي قوسىلا الادى؟
– ءبىز الەۋمەتتىك جەلىلەردە بارمىز. كەرەك ەتكەن ەرىكتى بولام دەۋشىلەر ينستاگرام پاراقشامىزعا جازادى. ءبىز ىقىلاس تانىتۋشىلارمەن تىلدەسىپ، ۆاتساپ چاتىمىزعا قوسىپ ارى قاراي جۇمىس جاسايتىن بولامىز.
بىزدەگى ەرىكتىلەر كوبىنە ەكولوگ ماماندار. العاشقىدا كەلگەندەر تاجىريبە جيناقتايدى، بىرتىندەپ ساتىلاپ وسەدى. ءوزىم ويىم وسىنداي ناۋقاندارعا قاتىسىپ، اۋىر-اۋىر شىنى ىدىستاردى كوتەرىپ جۇرگەن ۇل-قىزدارعا قارجىلاي قولداۋ بىلدىرگىمىز كەلەدى. اتتەڭ قورىمىزدا ارتىق قارجى بولسا، دەمەۋشىلەر تابىلسا ەرىكتى جاستارعا ىنتالاندىرۋ جاساعىمىز كەلەدى.
ءسىز ناۋقاندى 4 ساعات كورەسىزدەر، ال ۆولونتەرلەر 7 ساعات جۇمىس ىستەيدى. مىسال ءۇشىن قۇرامداعى 30 ەرىكتىگە تەك قانا جالاقى ەمەس، ۇستەماقى بەرىپ، قولداپ-قولپاشتاپ جىبەرەگەنگە نە جەتسىن! وسى ىزگى وي قاشان بولاتىنىن كىم ءبىلسىن، ءبىراق سوعان جەتەيىك.
الدىمىزدان كەزدەسكەن پروبلەمالار بولدى. 2 جىل بۇرىن اكسيا وتكىزەتىن ورىندى تەگىن تابۋ قيىن بولدى. قوعامدىق قور بولعاندىقتان 1 كۇن جالداپ اكسيا ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن 1 ميلليون تەڭگە قارجى بەرۋگە شاما كەلمەيدى. سوندىقتان جومارت جانداردىڭ قولداۋى زور سەپتىگىن تيگىزەدى.
ءومىر جاقسى بولسىن دەسەك، قورشاعان ورتانى ايالاپ ۇستايىق. ويتكەنى تازا اۋا، ءمولدىر سۋ، جيناقى قالا، جايلى ورتا بارىمىزگە قاجەت.
– كوپ راحمەت!