كاميلا اكىمبەكوۆا – ەكولوگيا جاناشىرى، 2018 جىلدان بەرى Instagram جەلىسىندە ەكولوگيالىق تاقىرىپتا بلوگ جۇرگىزىپ كەلەدى. قالاداعى ەكواكسيالاردى ۇيىمداستىرىپ، ادامداردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا ەكولوگيالىق ادەتتەرگە باۋلىپ جۇرگەن بەلسەندىمەن قالامىزداعى ەكوجۇيە، قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جانە سانالى تۇتىنۋ جايلى اڭگىمەلەستىك.
سۋرەت: كاميلا اكىمبەكوۆانىڭ ينستاگرام پاراقشاسىنان الىندى
– ەكولوگيا سالاسىنا قالاي كەلدىڭىز؟ بۇل ءىستى ءوزىڭىز ءۇشىن ميسسيا دەپ سانايسىز با؟
– مەنىڭ بۇل سالاعا كەلۋىمە جەكە سانام مەن قۇندىلىقتارىم سەبەپ بولدى. ءار ادام وزگەگە ۇلگى بولا وتىرىپ ارەكەت ەتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. مەن ەكولوگيا تۋرالى اڭگىمە قوزعاپ، ماسەلە كوتەرىپ، ءبىراق وزدەرى ءبىر رەت قانا قولدانۋعا جارايتىن ستاقاندارمەن كوفە الىپ ىشەتىن ادامداردى تۇسىنبەيمىن. ەكولوگيا تۋرالى كوپ ايتاتىن، ءبىراق قالدىقتى قالاي سۇرىپتاۋ كەرەگىنەن مۇلدەم حابارى جوق ادامدار بار. سوندىقتان ءبارى وزىڭنەن باستالۋى كەرەك. ءوز ومىرىڭمەن ۇلگى بولۋ — ەڭ مىقتى موتيۆاسيا.
مەن بۇل ءىستى ميسسيا دەپ اتاماس ەدىم. پافوستى سوزدەردى ۇناتپايمىن. مەن تەك دۇرىس دەپ ەسەپتەيتىن ىسپەن اينالىسىپ، ونى باسقالارعا دا كورسەتىپ كەلەمىن. ەكولوگيا — بۇل مەن ءۇشىن ءومىر سالتى.
– بۇگىندە الماتىدا قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ ماسەلەسى قانشالىقتى جولعا قويىلعان؟
– مەن بۇل سۇراققا ەكواكسيا ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە عانا جاۋاپ بەرە الامىن. ءوزىم دە قالدىقتاردى سۇرىپتاپ تاپسىرامىن. سوڭعى جىلدارى قايتا وڭدەۋمەن اينالىساتىن جوبالار كوبەيىپ كەلەدى. مىسالى، جاقىندا ەسكى ماتا قالدىقتارىن قايتا وڭدەيتىن جوبا اشىلدى. ءبىراق بۇعان دەيىن بولعان قابىلداۋ پۋنكتتەرىنىڭ سانى ازايدى. سەبەبى بۇرىن بۇل سالاعا ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋ بولعان، ال ءقازىر ونداي سۋبسيديالار جوق. سونىڭ سالدارىنان ينفراقۇرىلىم دا ازايدى.
دەگەنمەن جاقسى جاڭالىقتار دا بار — سۇرىپتاپ تاپسىراتىن ادامدار سانى ارتىپ كەلەدى. مۇنى ءبىز ەكواكسيالار كەزىندە قالدىقتاردىڭ جينالعان كولەمىنەن-اق بايقايمىز.
– ءسىز سوندا كاسىبي ەكولوگ بولدىڭىز عوي؟
– جوق، مەن ماماندىعىم بويىنشا ەكونوميستپىن. ءبىراق ءومىر سالتىما قاراي – ەكولوگيستپىن. بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بار. كوپشىلىك ەكولوگ پەن ەكولوگيستتى شاتاستىرادى. كاسىبي ەكولوگتار كوبىنە وندىرىستە، ەسەپ بەرۋمەن، نورماتيۆتەر جاساۋمەن اينالىسادى. ال ەكولوگيست – بۇل سانالى تۇتىنۋعا ۇمتىلاتىن، ەكولوگيالىق ادەتتەردى ومىرىنە ەنگىزىپ، ونى باسقالارعا دا ۇيرەتەتىن ادام.
– الماتىدا قالدىقتاردى بولەك جيناۋ جۇيەسى بار ما؟ ول قانشالىقتى ءتيىمدى؟
– پروبلەمالار بار. قايتا وڭدەۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالارعا قولداۋ جوقتىڭ قاسى. ال حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ جاعى مۇلدەم اقساپ تۇر. زاڭ جۇزىندە ەكولوگيالىق كودەكس بار، مىسالى، تاماق قالدىقتارىن پوليگونعا تاستاۋعا بولمايدى دەلىنگەن. ءبىراق تۇرعىنداردىڭ ولاردى تاپسىراتىن جەرى جوق. ياعني، زاڭ بار، ءبىراق ونى ىسكە اسىراتىن ينفراقۇرىلىم جوق.
حالىق قالدىقتاردى قايتا وتكىزىپ، ولارعا ەكىنشى ءومىر سىيلاۋعا دايىن — ولار ءتىپتى سۇرىپتاۋعا قارسى ەمەس. ءبىراق، مەنىڭ پاراقشاما جازىلۋشىلار تاراپىنان: «ءبىزدىڭ اۋلالارداعى قوقىس تاستايتىن جەردە مىسالى، پلاستيك بوتەلكەلەردى تاستايتىن بولەك كونتەينەر نەگە جوق؟» دەگەن سۇراقتار ءجيى كەلىپ جاتادى. بۇل ماسەلەنى جالپى مەملەكەت بولىپ جۇيەلى تۇردە شەشۋى كەرەك شىعار.
– ەكولوگيالىق شارالاردى ۇيىمداستىرۋدا قانداي قيىندىقتار كەزدەسەدى؟
– ءبىرىنشىسى – ورىن تابۋ. ءار جولى جاڭا لوكاسيا ىزدەۋ كەرەك، بۇل كوپ ۋاقىت پەن كۇش الادى.
ەكىنشىسى – قارجىلاندىرۋ. بىزدە ءوزىمىزدىڭ قۇرال-جابدىعىمىز بار، ولاردى ساقتاۋ ءۇشىن قويما جالدايمىز، ول ءۇشىن اي سايىن اقى تولەيمىز. قايتا وڭدەۋگە وتكىزەتىن قالدىقتاردى كەيدە ءوز ەسەبىمىزدەن تاكسيمەن جىبەرەمىز.
ءۇشىنشىسى – ۆولونتەرلەر تاپشىلىعى. كەيدە ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە ۆولونتەرلار سانى جەتپەي جاتادى. نەمەسە ەكو-اكسيالارعا العاش رەت كەلىپ، سۇرىپتاۋدان حابارى جوق ەرىكتىلەر كەلىپ جاتادى، ال ولارعا ۇيرەتۋگە ۋاقىت كەرەك.
– ەكواكسيالارعا حالىق قالاي قاتىسادى؟ قىزىعۋشىلىق بار ما؟
– ءار شارامىزعا كەلۋشىلەر سانى ۋاقىت وتكە كەلە ارتىپ كەلەدى. ادامداردىڭ بۇل تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىعى بارىن بايقاپ ءجۇرمىز. مىسالى، جىل باسىندا 1 تونناداي قالدىق جينالسا، جىل سوڭىنا قاراي 2،5 تونناعا جەتتى. بۇل – ۇلكەن كورسەتكىش.
ەكواكسيالارىمىزدا بىرنەشە تۇراقتى ايماق بار:
• دارماركا – جارامدى، ءبىراق قاجەتسىز زاتتاردى بولىسۋگە ارنالعان ايماق؛
• رەسايكل – قايتا وڭدەۋگە قابىلدايمىز؛
• الەۋمەتتىك جوبالارعا ارنالعان جيناق پۋنكتى؛
• وسىمدىكتەرمەن الماسۋ بۇرىشى، ماستەر-كلاسستار، ەكو-جارمەڭكەلەر، دارىستەر وتكىزەمىز.
سونىمەن قاتار، مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە ەكولوگيالىق تاقىرىپتا لەكسيالار وقيمىز – بۇل دا ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى باعىت.
– وسى ىسپەن اينالىسۋدا ءسىزدى نە شابىتتاندىرادى؟
– ەڭ باستى شابىت كوزى – ادامداردىڭ العىسى. كەيبىرى كەلىپ: «سىزدەردىڭ بەينەماتەريالدارىڭىزدان كەيىن سۇرىپتاۋدى باستادىم»، – دەسە، ەندى بىرەۋلەرى وتباسىمەن كەلىپ، ءوز ۇلەسىن قوسىپ جاتادى. ولار بىزگە العىس ايتىپ، «سىزدەر بولماساڭىزدار، بۇل مۇمكىن بولماس ەدى» دەيدى. وسى سوزدەر مەن شىنايى قولداۋ – مەنى العا جەتەلەيدى.
– بولاشاقتاعى جوسپارلارىڭىز قانداي؟
– ءقازىر كوكتەم كەلىسىمەن سەنبىلىكتەر مەن اعاش وتىرعىزۋ شارالارىن وتكىزەمىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ساۋىردە تاعى ءبىر ەكوشارا ۇيىمداستىرامىز. بۇل – ءبىزدىڭ نەگىزگى جۇمىسىمىز ەمەس، ءبىراق جان-تانىمىزبەن بەرىلگەن ءىس. ءقازىر جاڭا لوكاسيا ىزدەپ جاتىرمىز.
- ينستاگرامنان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءسىزدىڭ پاراقشاسىڭزى كورىپ قالىپ، مەن دە ۇيدە ازىنان باستايىن دەپ، قولدانىلعان قاعازداردى جيناي باستادىم، وسى وقۋ جىلى باستالعالى بالالاردىڭ جازعان قاعازدارىن جيناپ جۇرەتىن بولدىم. ولاردى قايدا وتكىزسەم بولادى؟
- ەڭ وڭايى قاعازدى سۇرىپتاۋ. مەن ادەتتە قاعاز پاكەتتى الامىن دا، سوعان كەز كەلگەن قاعازدى جيناي بەرەمىن. ول جەردە ەسكەرەتىن ءبىر جايت، كارتوندى جىرتقاندا كەزدە وندا ءبىر قابات پلاستيك قاباتى بار-جوعىنا ءمان بەرۋ كەرەك. داپتەر، جاي قاعازدى جيناي بەرۋگە بولاتىنى تۇسىنىكتى. ءبىراق كەيبىر قاعازداردى ءبىر قاراپ ماكۋلاتۋرا دەپ ويلاعانمەن، ولاردى جىرتا باستاعاندا، (مىسالى، كرەمنىڭ قورابى) پلاستيك قاباتى شىعاتىن كەزدەر بولادى. وكىنىشكە قاراي، مۇنداي قاعازدى قۇرى قوقىسقا تاستاۋعا تۋرا كەلەدى. ەگەر قاعاز وڭاي جىرتىلسا، وندا ونى سۇرىپتاۋ ورىندارى قابىلدايدى دەگەن ءسوز.
- تاعى ءبىر ۆيدەوڭىزدان الماتىدا ەسكى كيىم-كەشەكتى قابىلدايتىن ورىن اشىلدى دەگەندى كورىپ قالدىم؟ سول تۋرالى ايتىپ بەرەسىز بە؟
- كيىمدەرگە كەلەتىن بولساق، ءتىپتى ەسكى بولعاننىڭ وزىندە، ءوڭى كەتىپ، سوزىلىپ كەتكەن كيىم بولسا دا سونىڭ وزىنە مۇقتاج ادامدار بار. ءتىپتى سونداي زاتتارعا قۋاناتىندار بار. ءالى دە قولدانۋعا بولاتىن كيىمدەرگى قايىرىمدىلىق قورلارىنا تاپسىرعان دۇرىس بولار. ال ەندى ابدەن توزىعى جەتىپ، شۇرىق-تەسىك بولىپ قالعان، كيۋگە جارامايتىن كيىمدەردى قايتا وڭدەۋگە تاپسىرۋعا بولادى. قالادا "فابريكا" دەگەن جوبا قولعا الىندى. ولار كۇن سايىن قالا بويىنشا جاڭا بوكستار قويىپ، سوعان ەسكى كيىم-كەشەكتى قابىلدايدى. قابىلدايتىن مەكەنجايلار جاڭارىپ وترادى. ول ءۇشىن سولاردىڭ ارنايى سايتتارىن باقىلاپ وتىرۋعا بولادى نەمەسە 2 گيس-كە ەنگىزىپ كورسە، قاي جەرگە تاپسىرۋعا بولاتىنى شىعادى. ولار اقپاراتتى ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرادى. "فابريكا" دەپ ەنگىزسە، ءتيىستى مەكەنجايلار شىعۋى ءتيىس. ءقازىردىڭ وزىندە ولار 15 شاقتى بوكس ورناتتى. تاعى 10 بوكستى اۋەزوۆ اۋدانى بويىنشا ورناتادى. وسىلاي بىرتىندەپ بۇكىل قالانى قامتىماقشى.
– سوڭعى سۇراق: الماتى تۇرعىندارىنا نە ايتقىڭىز كەلەدى؟
– ەڭ باستىسى – ارەكەتتەن باستاۋ. ءمىنسىز بولۋدىڭ قاجەتى جوق. قاراپايىم ەكوادەتتەردى ومىرىڭىزگە ەنگىزىڭىز: ارتىق پلاستيك الماۋ، قوقىستى سۇرىپتاۋ، كوپ رەتتىك ىدىس قولدانۋ. وسى ارقىلى ءارقايسىسىمىز تابيعاتتى ساقتاۋعا ۇلەس قوسا الامىز.
- سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت! ءىسىڭىز العا باسا بەرسىن!
ەگەر ءسىز دە تابيعات جاناشىرى، قوعام بەلسەندىسى رەتىندە قالامىزدا قانداي ءىس-شارالار وتەتىنىنەن حاباردار بولعىڭىز كەلسە نەمەسە ءوز ومىرىڭىزگە ەكو-ادەتتەردى ەنگىزگىڭىز كەلسە، كاميلا اكىمبەكوۆانىڭ Instagram-نان kamila_akimbekova پاراقشاسىن ىزدەپ، ءبىر شولىپ شىقساڭىزدار بولادى. ال قالاداعى ەكو-شارالار جايىندا recyclebirge.kz سايتىنان كورىپ، تانىسۋعا بولادى.