سيىر جىلى قازاق حالقىنىڭ ەسىندە كوبىنە اۋىرتپالىق، داۋ-جانجال، قيىندىقتارىمەن ەستە قالعان
ال بۇل جولعى كەزەكتى سيىر جىلى تەك قازاقتاردىڭ عانا ەمەس، بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنىڭ جادىندا جەر شارىنا تارالعان كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنىڭ "وميكرون" جاڭا شتامىنىڭ تارالۋىمەن، ەۋروپاداعى كوشى-قون داعدارىسىمەن، اۋعان بيلىگىنە تالىپتەردىڭ كەلۋىمەن قالاتىنى انىق، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz سoronavirus2020.kz-كە سىلتەمە جاساپ
جاڭا جىل قارساڭىندا بيىل الەمدە ورىن العان باستى وقيعالارعا شولۋ ۇسىنىلدى.
الەمگە ويران سالعان "وميكرون" 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قىتايدىڭ ۋحان قالاسىندا انىقتالعان كوروناۆيرۋس ينفەكسياسى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە الەمگە تاراپ، جاھان جۇرتشىلىعىن دۇربەلەڭگە سالىپ قويدى. سونىڭ سالدارىنان الەمدىك ەكونوميكا قۇلدىرادى، جاعداي ءالى دە ءماز ەمەس. تىعىرىقتان قاشان شىعارى دا بەلگىسىز. ونىڭ ۇستىنە جىل باسىندا كوروناۆيرۋستىڭ مۋتاسيالانعان "دەلتا" شتامى دۇربەلەڭ تۋدىرسا، ەندى، مىنە، افريكادا انىقتالعان تاعى ءبىر شتامم – "وميكرون" جاعدايدى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ وتىر.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ سوڭعى دەرەكتەرىنە قاراعاندا، ۆيرۋستىڭ "وميكرون" شتامى 110 ەلدە، ددسۇ-نىڭ بارلىق التى وڭىرىندە انىقتالعان. بۇل شتامم «دەلتا» شتامىنا قاراعاندا، تەز تارالادى. وڭتۇستىك افريكا، ۇلىبريتانيا جانە دانيا ەلدەرىنەن الىنعان دەرەكتەرگە سايكەس، "وميكرون" شتامىن جۇقتىرعاندار ۆيرۋستىڭ «دەلتا» شتامىن جۇقتىرعاندارعا قاراعاندا اۋرۋحاناعا سيرەك تۇسەدى. مۇنى «وميكرون» شتامىنا اعزانىڭ يممۋندىق قورعانىسىنىڭ قاتتى اسەر ەتپەيتىندىگىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. قازىرگى ۋاقىتتا ەۋروپا ەلدەرى "وميكرون" شتامىنان قاتتى زارداپ شەگۋدە.
ماسەلەن، ۇلىبريتانيا استاناسى لوندون مەرى ساديك حان 18 جەلتوقساننان باستاپ قالادا توتەنشە جاعداي ەنگىزدى. ترافالگار الاڭىندا ءوتۋى جوسپارلانعان بارلىق سالتاناتتى ءىس-شارالار توقتاتىلدى. اعىلشىن پرەمەر-ليگاسى اياسىندا جوسپارلانعان التى فۋتبول ماچى كەيىنگە قالدىرىلدى. ال فرانسيا مەن گەرمانيا بريتاندىقتاردىڭ كەلۋىنە شەكتەۋ ەنگىزسە، نيدەرلاندى اعىلشىندىقتارعا 10 كۇندىك مىندەتتى كارانتين ەنگىزدى. نيدەرلاندىنىڭ وزىندە دە جاعداي وڭىپ تۇرعان جوق. ەل پرەمەر-مينيسترى 19 جەلتوقساننان لوكداۋن ەنگىزدى.
وسى ۋاقىتتان باستاپ ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنەن باسقا بارلىق دۇكەندەردىڭ، مەيرامحانالار، بارلار، فيتنەس كلۋبتار مەن سۇلۋلىق سالوندارى جۇمىستارىن توقتاتتى. اۆستريا 27 جەلتوقساننان باستاپ كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنا كومەندانتتىق ساعات ەنگىزەدى. بۇل شەكتەۋلەر جاڭا جىل كەشىندە دە قولدانىستا بولادى. فرانسيا، گەرمانيا، يتاليا، يسپانيادا دا وميكرون شتامىنا بايلانىستى شەكتەۋ ءىس-شارالارى قولعا الىنعان. ابىروي بولعاندا، قازاقستاندا "وميكرون" شتامى تىركەلگەن جوق. بۇل شتامنىڭ ەلگە كەلۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن، ۇكىمەت قازاقستانعا 11 ەلدەن (بوتسۆانا، وار، لەسوتو، ناميبيا، زيمبابۆە، موزامبيك، ماداگاسكار، ەسۆاتيني، تانزانيا، مالاۆي جانە گونكونگ) شەتەل ازاماتتارىنىڭ كىرۋىن شەكتەدى. "وميكرون" شتامىنان تۋىنداعان كۆي جاعدايلارى انىقتالعان ەلدەردەن - يزرايل، چەحيا، نيدەرلاندى، بەلگيا، ۇلىبريتانيا، يتاليا، گەرمانيا، اۆستراليا، كانادا جانە ەگيپەتتەن كەلگەن ادامدار، ۆاكسينالانعانىنا قاراماستان، مىندەتتى تۇردە 72 ساعاتتان كەشىكتىرمەي پتر تەستىلەۋدەن وتەدى. مۇنان بولەك، «وميكرون» تۋدىرعان كۆي جاعدايلارى انىقتالعان ەلدەردەن كەلگەن ادامدار پتر-تەستىنىڭ ناتيجەسىنە قاراماستان، 7 كۇن مەرزىمگە ءۇي كارانتينىنە جىبەرىلەدى. 2020 جىلى ءوتۋى ءتيىس بولعان توكيو وليمپياداسى كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنىڭ تارالۋىنا بايلانىستى 1 جىلعا كەيىن شەگەرىلىپ، وسى جىلدىڭ 23 شىلدەسى مەن 8 تامىزى ارالىعىندا ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن.
ءتورت جىلدا ءبىر رەت وتەتىن ءدۇبىرلى دودا ناتيجەسىندە اقش 39، جۇڭگو 38، ال جاپونيا 28 التىن مەدال ەنشىلەپ، كوش باستادى. بيىل ءدۇبىرلى دودادا 33 سپورت تۇرىنەن 339 مەدال جيىنتىعى ساراپقا سالىندى. وليمپيادا باعدارلاماسىنا العاش رەت بەيسبول/سوفتبول، كاراتە، سەرفينگ، سپورتتىق قۇزعا ورمەلەۋ جانە سكەيتبوردينگ سەكىلدى سپورتتىڭ بەس ءتۇرى ەنگىزىلگەن. ايتۋلى الامانعا جۇمىر جەر بەتىندەگى 206 مەملەكەتتەن 11 مىڭنان استام سپورتشى قاتىستى. جارىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى ايەلدەر بولدى. 8 تامىزدا توكيو وليمپياداسىنىڭ جابىلۋ سالتاناتى ءوتىپ، رەسمي جالاۋى الداعى جازعى وليمپيادا ويىندارىنىڭ قوجايىنى فرانسياعا تابىس ەتىلدى. كەلەسى جازعى ويىندار پاريج قالاسىندا 2024 جىلدىڭ 27 شىلدەسى مەن 11 تامىز ارالىعىندا وتكىزىلەدى دەپ جوسپارلانعان. ايتا كەتەرلىگى، توكيو وليمپياداسىندا العاش رەت قازاقستاندىق سپورتشىلار التىن مەدالسىز قالدى. جالپى، بۇل بايراقتى باسەكەدە ەلىمىزدىڭ نامىسىن 97 سپورتشى قورعاپ، سپورتتىڭ 28 تۇرىنەن ب ا ق سىناعان بولاتىن. ولاردىڭ ىشىندە تەك 8 سپورتشىمىز قولا مەدال جەڭىپ الىپ، قورىتىندى كوماندالىق ەسەپتە قازاقستان قۇراماسى 83-ورىنعا تۇراقتادى. دزيۋدوشى ەلدوس سمەتوۆ، اۋىر اتلەتتەر يگور سون مەن زۋلفيا چينشانلو، بوكسشىلار قامشىبەك قوڭقابايەۆ، ساكەن بيبوسىنوۆ، پالۋان نۇريسلام سانايەۆ پەن كاراتەشى دارحان ءاسادىلوۆ پەن سوفيا بەرۋلسيەۆا وليمپيادا جۇلدەگەرى اتاندى.
اقش پرەزيدەنتىن سايلاۋدان كەيىنگى الاساپىران 2020 جىلدىڭ 3 قاراشاسىندا باستالعان اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا ەلدىڭ بۇرىنعى ۆيسە-پرەزيدەنتى، دەموكراتتار وكىلى دجو بايدەن جەڭىسكە جەتتى. ءبىراق، دونالد ترامپ بۇل ناتيجەمەن كەلىسپەيتىنىن ءبىلدىرىپ، سوتقا جۇگىنەتىنىن جەتكىزگەن بولاتىن. 2021 جىلدىڭ 6 قاڭتارىندا ۆاشينگتوندا كاپيتولييدە، سايلاۋ قورىتىندىسىن تالقىلاۋ ءجۇردى. ءدال وسى تالقىلاۋ بارىسىندا سايلاۋشىلار داۋىسى سەرتيفيكاتتالۋى ءتيىس ەدى. الايدا، دونالد ترامپتىڭ جاقتاستارى كاپيتولييگە لاپ بەرىپ، عيماراتتى باسىپ الدى. وسىدان كەيىن كۇزەت قىزمەتى سەناتورلار مەن كونگرەسسمەندەردى شۇعىل ارادا ءقاۋىپسىز جەرگە شىعارۋعا ءماجبۇر بولدى. تارتىپسىزدىكتەر بارىسىندا كەمىندە بەس ادام قازا تاۋىپ، ونداعان پوليسيا قىزمەتكەرى جاراقات الدى. ءدال وسىنداي جايت ورىن العاننان كەيىن سول كۇنى اقش كونگرەسى ترامپتى مەملەكەتتى باسقارۋ وكىلەتتىگى مەن مىندەتتەرىنەن ايىرۋ نەمەسە وعان قاتىستى اقش كونستيتۋسياسىنىڭ 25ء-شى تۇزەتۋىنىڭ 4-بابىن قولدانۋ ارقىلى سەنىمسىزدىك تانىتۋ تۋرالى باستاما كوتەردى.
دەگەنمەن، اقىلعا كەلگەن ترامپ ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتتى. ايتا كەتەرلىگى، اقش كونگرەسى وعان سەنىمسىزدىگى تانىلعان كەزدە جوعارىدا اتالعان 25ء-شى تۇزەتۋگە سايكەس اقش پرەزيدەنتى لاۋازىمى بىرنەشە كۇنگە ۆيسە-پرەزيدەنتكە جۇكتەلەتىن ەدى. سونىمەن اقش-تىڭ 46-شى پرەزيدەنتى دجو بايدەندى ۇلىقتاۋ ءراسىمى 20 قاڭتاردا ءوتتى. ءبىر قىزىعى، بۇل سالتاناتتى ءىس-شاراعا دونالد ترامپ قاتىسقان جوق. مۇنداي جايت اقش تاريحىندا 1869 جىلدان بەرى العاش رەت ورىن الىپ وتىر. سول كەزدە اقش-تىڭ 18ء-شى پرەزيدەنتى ۋليسس گرانتتىڭ يناۋگۋراسياسىنا ونىڭ الدىنداعى مەملەكەت باسشىسى ەندريۋ دجونسون قاتىسپاعان بولاتىن. تاعى ءبىر قىزىق دەرەك، ترامپ لاۋازىمنان كەتكەننەن كەيىن «يادرولىق شاباداندى» بايدەنگە تابىستاعان جوق. قالىپتاسقان داستۇرگە ساي پرەزيدەنتتەر بىرىنەن كەيىن بىرىنە ونى تابىستاپ كەتەتىن.
وسىدان كەيىن بايدەنگە جاڭا «يادرولىق شابادان» جاساتۋعا تۋرا كەلدى. كارى قۇرلىقتىڭ باستى وقيعالارى مەن كيكىلجىڭدەر 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ۇلىبريتانيا ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان تولىق شىقسا، 2005 جىلدان بەرى گەرمانيانىڭ 8ء-شى فەدەرالدى كانسلەرى بولعان انگەلا مەركەل قىزمەتىنەن كەتتى. 2021 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىنان ونىڭ ورنىن ولاف شولس باستى. ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا فرانسيا سوتى ەلدىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نيكوليا ساركوزيدى جەمقورلىققا كىنالى ءارى سۋديالاردى ساتىپ الماق بولدى دەپ تانىدى. وسىلايشا، ول 3 جىلعا سوتتالدى. دەگەنمەن، ونىڭ 2 جىلىن ول شارتتى تۇردە وتەيتىن بولادى. ساركوزي بولسا وزىنە تاعىلعان ايىپتاردى مويىنداعان جوق. ءساۋىر ايىنىڭ ورتاسىندا چەحيا رەسەي فەدەراسياسى ەلشىلىگىنىڭ 18 قىزمەتكەرىن رەسمي تۇردە ەلدەن شىعاردى. چەح بيلىگى رەسەيلىك ديپلوماتتارعا 2014 جىلى اسكەري ءوق-دارى قويماسىنداعى جارىلىسقا قاتىسى بار دەگەن ايىپ تاقتى. رەسەي دە قاراپ قالعان جوق. ماسكەۋدە چەحيا ەلشىلىگىنىڭ 20 قىزمەتكەرىن «پەرسونا نونا گراتا» دەپ جاريالادى. قاراشادا پولشا مەن بەلارۋس شەكاراسىندا ميگراسيالىق داعدارىس باستالدى. تاياۋ شىعىس بوسقىندارى بەلارۋس شەكاراسىمەن پولشا، ليتۆا ارقىلى ەۋروپا ەلدەرىنە وتۋگە تىرىساتىنى بەلگىلى. قازىرگى ۋاقىتتا جوعارىدا اتالعان ەۋروپالىق ەكى ەل بەلارۋسپەن شەكارادا توتەنشە جاعداي رەجيمىن ەنگىزگەن. جالپى، ەۋروپاداعى ميگراسيالىق داعدارىستىڭ باستالعانىنا ءبىراز جىل بولدى. سوعىس، ساياسي احۋال ناشار سيريا، اۋعانستان، يراكتان، تۇرمىس-تىرشىلىك كۇردەلەنە تۇسكەن ليۆيا، تۋنيس، الجيردەن بوسقىندار جايلى ءومىر ىزدەپ، 2015 جىلدان بەرى ەۋروپاعا جەرورتا تەڭىزىن بالىقشىلار كەمەسىن نەمەسە ۇرلەمەلى قايىقتى پايدالانىپ لاپ قويۋدا. بۇۇ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، 2015-2020 جىلدارى ارالىعىندا جەرورتا تەڭىزىندە 17 مىڭ ادام سۋعا كەتكەن نەمەسە ءىز-تۇسسىز جوعالعان. ەۋروپول (ەۋرووداقتىڭ پوليسيا قىزمەتى) دەرەكتەرىنە قاراعاندا، 5 جىلدىڭ ىشىندە تاياۋ شىعىس پەن سولتۇستىك افريكادان كەلگەن بوسقىندار ەۋروپالىق وداق اياسىندا 118 تەراكت جاساپ، سونىڭ سالدارىنان 382 ادام قازا تاپقان. اۋعانستان بيلىگى تالىپتەردىڭ قولىندا 2021 جىلدىڭ 1 مامىرىندا ناتو «باتىل قولداۋ» ميسسياسىنىڭ كۇشتەرىن اۋعانستاننان شىعارۋدى باستادى. تامىز ايىندا ميسسيا تولىعىمەن اياقتالدى. سودان-اق «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ ءىس-قيمىلدارى جاندانىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە تالىپتەر اۋعانستان بيلىگىنە كەلدى.
وسىدان كەيىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى «تاليبان» قوزعالىسىنان ءوز مىندەتتەرىن ورىنداپ، اۋعانستاننان كەتۋدى قالايتىندارعا مۇمكىندىك بەرۋدى تالاپ ەتەتىن قاراردى ماقۇلدادى. وندا اۋعانستاننان كەتكىسى كەلەتىن بارلىق اۋعاندىقتار نەمەسە شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ كەز كەلگەن ۋاقىتتا اۋە نەمەسە قۇرلىق شەكارالارى ارقىلى ەش كەدەرگىسىز ەلدەن كەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنى كورسەتىلگەن. بۇۇ باعالاۋى بويىنشا، 23 ميلليون اۋعاندىق اشتىقتان كوز جۇمۋى مۇمكىن. تۇرعىنداردىڭ 95 پايىزى تويىپ تاماق ىشپەيدى. «تاليباننىڭ» رەسمي وكىلى سۋحەيل شاحين بارىنە حالىقارالىق قوعامداستىقتى كىنالايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، اۋعان حالقى باتىستىڭ كەسىرىنەن جاپا شەگىپ وتىر. «ولار ەلدىڭ قۇلدىراپ جاتقانىن، اشارشىلىق الدىندا تۇرعانىن ايتۋدا – بۇل قايعىلى جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بىردەڭە ىستەسىن. ادام قۇقىعى تۋرالى ايتىپ جۇرگەن ەلدەر، حالىقارالىق قوعامداستىقتار اۋعانستاندى گۋمانيتارلىق داعدارىسقا اكەلەتىن ارەكەتتەرىن توقتاتسىن»، - دەيدى شاحين.
جالپى، الەم ەلدەرى اۋعانستاندا مۇمكىندىگىنشە كومەك كورسەتىپ جاتىر. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان دا بار. تاياۋدا ەلىمىز اۋعان حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك رەتىندە 5 مىڭ توننا ۇن جىبەردى. قازاقستان بۇدان دا وزگە كومەك ءتۇرىن كورسەتۋگە دايىن. مۇنى تاياۋدا تمد ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ايتقان ەدى. «بۇل ەلدەگى كۇردەلى گۋمانيتارلىق جاعداي بۇكىل الەمدىك قوعامداستىقتىڭ نازارىندا بولۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ ساياسي كوزقاراسىمىز بەن جەكە نانىم-سەنىمىمىز قانداي بولسا دا، اۋعانستاندى تەڭدەسسىز قيىندىقتارمەن جالعىز قالدىرماۋىمىز قاجەت. بۇل ىستەگى ناقتى ۇلەس اۋعان حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك بولماق. قازاقستان ءقازىردىڭ وزىندە ازىق-تۇلىك پەن ءبىرىنشى قاجەتتى تاۋارلاردى جەتكىزۋگە كىرىسىپ كەتتى.
بۇل جۇمىستى جۇيەلەۋ ءۇشىن اۋعانستانعا حالىقارالىق كومەك كورسەتۋ جونىندەگى لوگيستيكالىق حاب قۇرۋدى ۇسىنامىز. اۋعانستانعا داعدارىستىڭ وتكىر كەزەڭىن ەڭسەرگەننەن كەيىن دە بۇۇ ينستيتۋتتارى تاراپىنان مۇنان ارعى دا جۇيەلى قولداۋدىڭ قاجەت بولاتىنى ءسوزسىز. وسىناۋ ماڭىزدى مىندەتكە ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان الماتىدا بۇۇ-نىڭ وڭىرلىك ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى باستاما جاۋاپ بەرە الادى. دوستاستىق ەلدەرىنىڭ وسى جوسپارلاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا جاردەم بەرەتىنىنە ۇمىتتەنەمىز»، - دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى.