بۇگىندە حالىق اراسىندا دارىگەرلەر مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ماماندارىنىڭ قىزمەتىنە دەگەن قۇرمەت ارتا تۇسكەن. ويتكەنى، ولار قارۋسىز مايداندا كوزگە كورىنبەيتىن جاۋمەن كۇرەسە ءبىلدى، ءاربىر ناۋقاستىڭ ءومىرىن ساقتاۋ ءۇشىن ءوز ءومىرىن قاۋىپكە تىگە ءجۇرىپ، العى شەپتە قىزمەت ەتتى. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇنگە امان-ەسەن جەتۋىمىزدىڭ ارتىندا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگى جاتىر.
ءبىز بۇگىن سىزدەردى پاندەميا كەزىندە تالاي جاننىڭ ومىرىنە اراشا ءتۇسىپ، ەرلىككە پارا-پار قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن دارىگەرلەردىڭ ءبىرى، ۇلتتىق شۇعىل مەديسينانى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ الماتى قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ مەديسينالىق اۆياسيا موبيلدىك بريگاداسىنىڭ جوعارى ساناتتى فەلدشەرى ابىحانوۆا سانيا توقمىرزاقىزىمەن تانىستىرعاندى ءجون كوردىك.
– ءسانيا توقمىرزا قىزى، اڭگىمەمىزدىڭ ءالقيسساسىن ءوزىڭىز تۋرالى مالىمەتتەن باستاساق...
– مەن الماتى وبلىسى پانفيلوۆ كەنتىندە دۇنيەگە كەلدىم. 1980 جىلى تالعار مەديسينالىق ۋچيليششەسىن «ەمدەۋ ءىسى» ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ، «ەمدەۋشى-فەلدشەر» بىلىكتىلىگىن العانمىن. اتالمىش وقۋ ورنىن ءتامامداعاننان كەيىن الماتىداعى جەدەل مەديسينالىق جاردەم ستانسياسىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. ءار جىلدارى رەانيماسيالىق جانە كارديولوگيالىق بريگادالاردىڭ قۇرامىندا جۇمىس ىستەدىم. جالپى، قازاق قىزدارىنا اسەمدىك پەن ادەمىلىك ءتان قاسيەت قوي. سوندىقتان بولار، جاستايىمنان بورتتا جۇرەتىن ادەمى، جىلى شىرايلى، ءار سوزىنەن بيازىلىق پەن نازىكتىكتىڭ لەبى ەسىپ تۇراتىن قىزدارعا، ولاردىڭ ەرەكشە تالعامداعى كوستيۋمدەرىنە جانە رومانتيكاعا تولى جۇمىستارىنا قىزىعاتىنمىن. 2014 جىلى الماتى قالاسىندا سانيتاريالىق اۆياسيا وكىلدىگى اشىلعان كەزدە، مەن ەش ويلانباستان مەديسينالىق اۆياسيا بريگاداسىنىڭ قۇرامىندا جەدەل جاردەممەن جۇمىستى قاتار اتقارىپ ءجۇردىم. كەيىننەن 2018 جىلى ۇلتتىق شۇعىل مەديسينانى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىندا قىزمەت ەتۋگە تولىقتاي اۋىستىم.
– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، دارىگەر بولۋ ءۇشىن ادام قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك؟
– ادام ومىرىنە اراشا تۇسەتىن دارىگەرلىك ماماندىقتى تاڭداۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. سوندىقتان، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە دارىگەر بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ادامعا شەكسىز مەيىرىمدىلىك پەن ۇلكەن جۇرەك كەرەك. ادامنىڭ ءتانىن عانا ەمەس، جانىن ەمدەي الاتىن پسيحولوگ بولا ءبىلۋ دە - دارىگەرگە ءتان قاسيەت. ياعني، ماماندىقتى ءسۇيۋ كەرەك.
– ايتىڭىزشى، ناۋقاستىڭ سىرقاتىنان ايىعۋى پسيحولوگيالىق كوڭىل-كۇيىمەن بايلانىستى ما؟
– ادامعا ءپوزيتيۆتى ويلار ەڭ جاقسى پلاسەبو ەكەندىگى عىلىمي دالەلدەنگەن. سەرگەك وي مەن وڭ كوزقاراس ءھام جاقسى تىلەك تىلەۋ كەز كەلگەن اۋرۋدى تەزىرەك جەڭۋگە كومەكتەسەدى. اسىرەسە، جاقىن ادامدار بەرەتىن جاعىمدى ەموسيالار - بۇل ناۋقاس ءۇشىن ەڭ پايدالى ءارى وتە جاقسى «ءدارى» بولماق.
– ۇشۋ بارىسىندا مەديسينالىق كومەك كورسەتۋدە قانداي قيىندىقتارمەن كۇرەسۋگە تۋرا كەلەدى؟
– ءيا، كەيدە ۇشۋ بارىسىندا اۆياجولاۋشىلارعا، كەيبىر جاعدايلاردا اۋە كەمەسىنىڭ ەكيپاجىنا مەديسينالىق كومەك كورسەتۋگە تۋرا كەلەدى. مۇنداي كەزدە اۋە مەن جەردە كومەك كورسەتۋدىڭ ايىرماشىلىقتارى وتە كوپ. ويتكەنى بورتتا ءبىز تەك ءوز بىلىمىمىزگە، داعدىلارىمىزعا سۇيەنە الامىز. سەبەبى وندا قوڭىراۋ شالۋعا جانە كونسۋلتاسيا الۋعا مۇمكىندىك جوق، توقتاپ، ناۋقاستى جاقىن ستاسيونارعا جەتكىزە المايسىز. سول سەبەپتى مۇنداي جاعدايدا ناۋقاستى ا نۇكتەسىنەن ب نۇكتەسىنە دەيىن تاسىمالداۋدىڭ ناقتى بەلگىلەنگەن باعىتى بار. ۇشۋ اەروفيزيولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋ ءبىز ءۇشىن مىندەتتى.
– ءسىز ءۇشىن جۇمىس - ءومىر سالتى ما الدە...؟
– مەديسينانىڭ اتاسى گيپپوكرات: «دارىگەردىڭ ءجۇزى جىلى، ۇقىپتى، كيىمى تازا، قولدارى جۇمساق، جاعىمدى بولۋ كەرەك» دەگەن ەكەن. سوندىقتان دارىگەرلىك تەك وقۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. مەن ءۇشىن دارىگەرلىك ماماندىق – جاۋاپكەرشىلىكتى، بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەتىن جاۋاپتى قىزمەت. سەبەبى ونىڭ جۇمىسى ادام دەنساۋلىعى مەن ءومىرىن ساقتاۋعا باعىتتالعان. تۇپتەپ كەلگەندە، دارىگەردىڭ قولىندا ادام ءومىرى، بولاشاق تاعدىرى تۇر. سول سەبەپتى الدىڭا كومەك سۇراپ كەلگەن ناۋقاستىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، سەنىمىن اقتاۋ دارىگەر ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك دەر ەدىم. مەنەن جاردەم سۇراپ تانىستارىم، كورشىلەرىم ءجيى حابارلاسادى: بىرەۋگە ينەكسيا جاساۋ، بىرەۋگە قان قىسىمىن ولشەۋ كەرەك، تاعى ءبىرى ەمەن-جارقىن سويلەسكىسى كەلەدى دەگەندەي... ونداي ساتتەردە مەن ەشكىمنەن باس تارتقان ەمەسپىن. كانشا شارشاپ تۇرسام دا، كومەكتەسۋگە دايارمىن. ال جۇمىستاعى ماڭىزدى فاكتور – بۇل ۇجىمداعى جايلى اتموسفەرا. مەن ۇجىممەن جۇمىس ىستەۋدە جولىم بولعان جانمىن.
– جۇمىس بارىسىندا ەموسيونالدى كۇيزەلىسكە بوي الدىرعان ناۋقاستارمەن جۇمىس ىستەيتىندەرىڭىزدى بىلەمىز. ونداي ساتتەردى قالاي جەڭەسىز؟
– مەديسينا قىزمەتكەرى تەك ءوز سالاسىنىڭ مامانى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادامنىڭ تانىمەن قوسا جانىن دا ەمدەي الاتىن سەزىمتال پسيحولوگ بولۋى كەرەك. دارىگەر دە پەندە. ونىڭ دا جەكە ومىرىندە ءارتۇرلى وقيعالار بولۋى مۇمكىن. الايدا ونى جۇمىسپەن ارالاستىرۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ جۇمىستا قاۋىپ-قاتەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ، مەديسينالىق اۆياسيا قىزمەتى شۇعىل ىسكە كىرىسەر ساتتەر بولادى. ءبىز نەگىزىنەن اۋىر پاتولوگياسى بار پاسيەنتتەردى تاسىمالداۋ كەزىندە ەموسينالدى كۇيزەلىستىڭ ەلەمەنتتەرى بوي كورسەتىپ جاتادى. اسىرەسە، كىشكەنتاي بالالاردىڭ قالاي زارداپ شەگەتىنىن كورۋ وتە قيىن. ولاردىڭ جاۋدىرەگەن كوزدەرى، ۇرەيگە تولى كوزقاراستارى ەسىڭدە قالىپ قويادى. سوندىقتان مۇنداي ساتتەردە ءسىز قانداي تاجىريبەلى، كاسىبي مامان بولساڭىز دا، وعان نەمقۇرايلى قاراۋ قيىنعا سوعادى.
مەن ونداي ساتتەردە وتباسىممەن كوبىرەك ۋاقىت وتكىزۋگە تىرىسامىن. جۇزۋمەن اينالىسامىن. سەبەبى، سۋ سترەستى ازايتۋعا، ياعني ادامنىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىنىن بىلەمىز. سۋدا ءجۇزۋدىڭ ەموسيونالدىق تۇرعىدان كوتەرىلۋگە كومەگى وتە زور. بۇدان بولەك مەديتاسيامەن اينالىسامىن. بۇل ارەكەت قورقىنىش، اۋىرسىنۋ مەن رەنىشتى جەڭىلدەتۋگە كومەكتەسەدى، ميدىڭ بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرادى. ەسكى زاتتارعا ەكىنشى ءومىر سىيلاۋ مەنىڭ سۇيىكتى ءحوببيىم دەسەم دە بولادى. ياعني، قولونەرمەن اينالىسامىن. ءقازىر اراب ءتىلىن ۇيرەنۋگە بەلسەنە كىرىسىپ ءجۇرمىن.
– پاسيەنتتەردى رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق كلينيكالارعا تاسىمالداۋ كەزىندە نە ماڭىزدى؟
– پاسيەنتتى تاسىمالداۋ كەزىندە ءبىز ءارقاشان حاتتامانىڭ ساقتالۋىن قاداعالايمىز. كوبىنەسە، رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق كلينيكالارعا تاسىمالداۋ ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ويتكەنى ادامعا بارلىق قاجەتتى مەديسينالىق كومەكتى اۋە بورتىندا تىكەلەي كورسەتۋگە ءاردايىم مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى. كەيبىر جاعدايلاردا ناۋقاسقا ومىرلىك ماڭىزدى بار شۇعىل وتا قاجەت. سودان كەيىن مەديسينالىق اۆياسيا ارقىلى اسپانعا ارنايى بورت كوتەرىلىپ، اۋىر حالدەگى پاسيەنت جاتقان اۋرۋحاناعا بەيىندى مەديسينالىق ماماندار جەتكىزىلەدى. بريگادانىڭ ءاربىر ۇشۋ ساپارى باسقالارعا ۇقسامايدى. مۇندا ەڭ باستىسى پاسيەنتتىڭ جاي-كۇيى ماڭىزدى ءرول اتقاراتىندىقتان، كوپتەگەن فاكتورلار ەسكەرىلەدى.
– تاقىرىپتان ءسال اۋىسساق... ءسىز ۇيدە قانداي ادامسىز؟
– ۇيدە سۇيىكتى انا، اياۋلى اجەمىن. ايرانداي ۇيىعان، ءتاتۋ-تاتتى وتباسىم بار. الىستا قىزمەتتە جۇرگەندە، ولاردىڭ مەن ءۇشىن الاڭداپ وتىراتىنىن جۇرەگىم سەزىپ تۇرادى. ءبىز وتباسىمىزبەن داستارحان باسىنا بىرگە جينالعاندى، تاۋعا بارىپ، تابيعات اياسىندا دەمالعاندى جاقسى كورەمىز.
– وتباسىڭىزدا قانداي داستۇرلەردى ۇستاناسىزدار؟
– «وتباسى – شاعىن مەملەكەت». مەنىڭ ويىمشا، ءاربىر شاڭىراقتا وتباسىلىق اتموسفەرانى قالىپتاستىراتىن ءوز داستۇرلەرى بار. ول مىندەتتى تۇردە ۇلكەن نارسە بولۋى شارت ەمەس. ءتىپتى نەمەرەلەرىڭنىڭ جەتىستىكتەرى، ءومىر تۋرالى اڭگىمەلەر، وتباسىلىق فوتوالبومداردىڭ كورىنىستەرى تالقىلاناتىن وتباسىلىق كەشكى اس سياقتى قاراپايىم نارسەلەر دە وتباسىن جاقىنداستىرادى. مەنىڭ انام 79 جاستا. ءبىز وتباسىمىزبەن انامىزعا ءجيى بارعاندى جاقسى كورەمىز، بۇل دا ءبىر ءداستۇر. مۇنداي جىلى جۇزدەسۋلەردە اعا بۋىن ءوز ەستەلىكتەرىمەن بولىسەدى. ال كىشىلەرى وتباسى تاريحىن ساناسىنا ءسىڭىرىپ وسەدى. بۇل وتباسىلىق قۇندىلىقتارىنىڭ ساباقتاستىعىن مۇرا ەتۋ دەگەن ءسوز.
- ءار فەلدشەر نەنى ارماندايدى؟
- ەڭ بىرىنشىدەن، فەلدشەر حالىقتىڭ دەنى ساۋ بولعانىن، اسىرەسە، بالالار اۋىرماسا ەكەن دەپ ارماندايدى. ال قىزمەت بارىسىندا جەدەل مەديسينالىق جاردەم رەانيماسيالىق بريگاداسىنىڭ نەمەسە مەديسينالىق اۆياسيانىڭ موبيلدىك بريگاداسىنىڭ قۇرامىندا جۇمىس ىستەۋدى قۇپ كورەدى. ويتكەنى، بۇل قۇرىلىمداردا جۇمىس ىستەۋدىڭ بەدەلى زور.
- وقىرماندارعا نە تىلەگىڭىز كەلەدى؟
– «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ»، «اۋرۋ جەلمەن كەلiپ، تەرمەن شىعادى» دەيدى حالىق دانالىعى. باسقا اۋرۋ تۇسكەندە، ونىمەن كۇرەسۋ قاجەت. بۇل رەتتە پاندەميا بىزگە دەنساۋلىقتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتتى. ءار كۇنىڭىزدى ءپوزيتيۆتى، جاقسى كوڭىل-كۇيدەن باستاڭىز. تازالىق، سالاۋاتتى ءومىر سالتى، كۇتىم، يممۋندىق احۋالدى ۇدايى باقىلاپ وتىرۋ دا اۋرۋدىڭ الادى. الدىڭىزعا شاعىن جانە ۇلكەن ماقساتتار قويىڭىز، سپورتپەن شۇعىلدانىڭىز! ال ءبىز ءوز كەزەگىندە قانداي جاعدايدا دا تاۋلىك بويى كومەككە كەلۋگە دايىنبىز! ەلىمىز امان، ۇرپاعىمىزدىڭ دەنىن ساۋ بولسىن!
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
ازىرلەگەن قۇرالاي يمانبەك قىزى