گەندەرلىك شەكتەۋلەردەن تىس بولاشاق نەمەسە قازاقستاندا گەندەرلىك رولدەر تۋرالى تۇسىنىك قالاي وزگەرىپ جاتىر؟
"جۇمىس ىستەيتىن انا بالاعا ءتيىستى كوڭىل بولە المايدى، ونىسى وعان زيان تيگىزەدى" دەگەن كوزقاراس ءوز ماڭىزىن جوعالتقالى قاشان؟! ءتىپتى سولاي دەگەننىڭ وزىندە ايەلدىڭ كۇيەۋىنەن كوپ تابۋىن وعاش ساناۋ نەمەسە ءبىلىمدى ەر بالاعا ارتىق كورۋ تۇسىنىگى دە بۇرىنعىداي اكتۋال ەمەس. بۇل - توڭكەرىستەن گورى قوعامنىڭ تابيعي تۇردە ەسەيۋى، ءوز بولاشاعىنا سەنىممەن قاراۋدى ۇيرەنۋىنە كوبىرەك كەلەدى. "ءبىلىم، ەڭ الدىمەن، ەر بالاعا قاجەت" دەگەن تۇسىنىك قانشالىقتى ماڭىزدى؟ وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە Aqshamnews.kz ءتىلشىسى الەۋمەتتىك زەرتتەۋگە سۇيەنە وتىرىپ، قالام تەربەپ كوردى.
قسزي باس عىلىمي قىزمەتكەرى ايگۇل زابيروۆا "جوعارى ءبىلىم ەر بالاعا ماڭىزدىراق" دەگەن تۇجىرىمنىڭ تۇبىندە وقۋ پروسەسىنەن گورى ەسكى گەندەرلىك ءتارتىپ پەن تۇسىنىك جاتقانىن اتاپ وتەدى. بۇل - ەر ادامنىڭ "اسىراۋشى" رەتىندەگى جاۋاپكەرشىلىك پەن ابىرويدى بويىنا ءسىڭىرۋى ءتيىس دەگەن ۇعىمنىڭ قالدىعى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل جاۋاپتار ادامداردىڭ بىلىمگە كوزقاراسىن ەمەس، ولاردىڭ ءومىر قانداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايتىنىن، كىمگە العا ۇمتىلۋعا "رۇقسات" بەرىلەتىنىن كورسەتەدى.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي تاپسىرىسىمەن جۇرگىزىلگەن ساۋالنامادا قازاقستاندىقتاردىڭ 71،4%-ى "جوعارى ءبىلىم ەر بالاعا ماڭىزدىراق" دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيتىنىن كورسەتتى. بۇل وزگەرىسكە ءۇش نەگىزگى فاكتور ىقپال ەتكەن: مەملەكەتتىك ساياسات، حالىقارالىق ينتەگراسيا، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ.
1. مەملەكەتتىك ساياسات پەن حالىقارالىق ىقپالداستىقتىڭ اسەرءى
كەيىنگى جىلدارى گەندەرلىك تەڭدىك يدەياسىن مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا جۇيەلى ەنگىزۋ قوعامدىق نورمالاردى قالىپتاستىرۋدا ۇلكەن ءرول اتقاردى. مىڭجىلدىق دامۋ ماقساتتارى، گەندەرلىك ينديكاتورلار جانە حالىقارالىق كونۆەنسيالار بارلىق باستى ستراتەگيالاردا كورىنىس تاۋىپ، تەڭدىكتى مىندەتتى تالاپ دەڭگەيىنە جەتكىزدى.
قازاقستان ۇزاق جىلدار بويى بۇۇ-نىڭ گەندەرلىك باستامالارى مەن ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ تۋرالى كونۆەنسيالارعا قاتىسىپ كەلەدى. سونداي-اق دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم سياقتى جاھاندىق يندەكستەرگە ەنۋ ەلدى سىرتقى جاۋاپكەرشىلىك الاڭىنا شىعارادى. مۇنداي جاعدايدا "جوعارى ءبىلىم ۇلعا ماڭىزدىراق" دەگەن كوزقاراس تەك ەسكىرگەن تۇسىنىك قانا ەمەس، حالىقارالىق نورمالارعا سايكەس كەلمەيتىن ۇستانىمعا اينالدى.
ساۋالناما ناتيجەلەرى مىناداي ناتيجە كورسەتكەن:
71،4% - "جوعارى ءبىلىم ەر بالاعا ماڭىزدىراق" دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەسە، 27% - كەلىسەدى، دەمەك ءالى دە "ەسكىشە" ويلايدى . ال كەلىسەتىندەردىڭ باسىم بولىگى: ەر ادامدار، اۋىل تۇرعىندارى، تابىسى تومەن جانە ءدىندار توپتار بولىپ شىققان.
2. الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ جانە رولدەردىڭ وزگەرۋى
ەكونوميكانىڭ كۇردەلەنە ءتۇسۋى، ۋربانيزاسيانىڭ ارتۋى جانە ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى ايەلدەردىڭ قوعامداعى ورنىن تابيعي تۇردە كەڭەيتتى. بۇگىندە ايەلدەر بەلسەندى تۇردە جۇمىس ىستەپ، مانساپ قۇرۋى، قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋى - قالىپتى جاعداي. وسىنداي ورتادا "ءبىلىم ەر بالاعا ماڭىزدىراق" دەگەن تۇسىنىك وتكەن ءداۋىردىڭ سارقىنشاعى سىندى.
دەيتۇرعانمەن، وسىلاي ويلايتىندار ءالى دە بار ەكەن. اسىرەسە مىنا توپتار اراسىندا ءبىلىم الۋ تۇرعىسىندا ەر ادامدارعا باسىمدىق برۋ كەرەك دەيتىندەر ءالى دە ءجيى بايقالادى:
- ەر ادامدار - 32،5%
- ايەلدەر - 22،5%
- ءدىن ۇستانۋشىلار - 44%
- تابىسى تومەن توپتار - 34%
- ورتا بىلىمدىلەر - 33،9%
- اۋىل تۇرعىندارى - جوعارى دەڭگەيدە
بۇل تۇسىنىكتىڭ ساقتالۋى كوبىنە الەۋمەتتىك جانە ماتەريالدىق فاكتورلارعا بايلانىستى. رەسۋرسى شەكتەۋلى ورتادا ءبىلىم "ينۆەستيسيا" رەتىندە باعالانىپ، ونى "وتباسى اسىراۋشىسىنا" باعىتتاۋ قيسىندى سانالادى.
3. قوعامنىڭ "ءۇنسىز" ەسەيۋى: گەندەرلىك شەكتەۋلەردەن مۇمكىندىكتەرگە قاراي
ساراپشى گەندەر ماسەلەسىن ءتورت قىرىنان: جۇمىس ىستەيتىن انانىڭ ءرولى، ەڭبەك نارىعى، وتباسىلىق تابىس جانە ۇل-قىز تەڭدىگى دەپ قاراپ كورسە، ءبىر ۇلكەن تەندەنسيا ايقىندالا تۇسەتىنىن ايتادى. قازاقستان قوعامىندا ەسكى ءتارتىپتىڭ ەلەمەنتتەرى ساقتالعانىمەن، قازىرگى ومىردە شەكتەۋدەن گورى مۇمكىندىكتەرگە جول بەرەتىن جاڭا كوزقاراس تا جوق ەمەس.
- جۇمىس ىستەيتىن انانىڭ بالاعا كەرى اسەرى بار دەگەن پىكىر ازايدى.
- جۇمىس ورىندارىن "ەرلەرگە ارنالعان" دەپ ءبولۋ قاجەتتىلىگى جويىلدى.
- ايەلدىڭ ەردەن كوپ تابۋى ۇيدەگى تەڭگەرىمگە (بالانس) ءقاۋىپ دەپ سانالمايدى.
- ەڭ ماڭىزدىسى - ءبىلىم الۋداعى جىنىستىق ايىرماشىلىققا سەنىم السىرەدى.
بۇل ەشقانداي توڭكرىس ەمەس. بۇل - قوعامنىڭ بايسالدى، سەنىمدى تۇردە ەسەيۋى، بولاشاققا دەگەن سەنىمنىڭ كۇشەيۋى. دەرەكتەر كورسەتكەندەي، قازاقستاندا بۇگىنگى تاڭدا ۇلدار مەن قىزدار تەڭ مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزىپ كەلەدى.
