مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 1 قىركۇيەكتەگى قازاقستان حالقىنا جولداۋى ونىڭ بۇرىنعى جولداۋلارىنان ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك باعىتىمەن ەرەكشەلەنەدى. جولداۋ ق ر كونستيتۋسياسىنىڭ 1-بابىنىڭ 1-تارماعىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان، وندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە زايىرلىلىقپەن قاتار الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە بەكىتىلەدى. سوندىقتان دا مەملەكەت باسشىسى وندا مەملەكەت پەن ونىڭ ورگاندارى ءۇشىن ادام ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى جانە ونىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ وتەدى، بۇل – ەلدە جۇرگىزىلىپ جاتقان بارلىق رەفورمالاردىڭ باستى ماقساتى. ۇلتتىق تابىستى ءادىل ءبولۋ قاجەتتىلىگى – بۇگىن مەملەكەت باسشىسى جاريالاعان جولداۋدا وزەكتى جاعداي.
بولاشاققا سەنىممەن قادام باسامىز
ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيى ەكونوميكانىڭ جەمىستى دامۋىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن جاقسى تۇسىنە وتىرىپ، پرەزيدەنت شەشىلۋى ەكونوميكالىق وسۋگە، دەمەك، ەلدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەتىن ءبىرقاتار ماسەلەلەر مەن مىندەتتەردى بەلگىلەدى.
ايتالىق، مەملەكەت باسشىسى سالىقتىق باقىلاۋدى سيفرلاندىرۋدى قامتيتىن جاڭا سالىق كودەكسىن قابىلداۋ ارقىلى سالىق سالۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ قاجەتتىگىن نەگىزدەدى. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان قىمبات جىلجىمايتىن مۇلىك پەن اۆتوموبيلدەرگە ديففەرەنسيالدى سالىق سالۋ جۇيەسى ماڭىزدى ورىن الۋى ءتيىس، وسىعان سايكەس باي ازاماتتاردىڭ ساتىپ الۋ ارەكەتىنە، ءسان-سالتاناتقا جوعارى سالىق سالىناتىن بولادى. مۇنى ەنگىزۋ مەملەكەت بيۋدجەتىن ايتارلىقتاي تولىقتىرۋعا ىقپال ەتەدى جانە ناتيجەسىندە مەملەكەت الىنعان قاراجاتتى ەلدىڭ الەۋمەتتىك دامۋىنا باعىتتاۋعا قوسىمشا مۇمكىندىك الادى.
سىبايلاس جەمقورلىقپەن زاڭسىز تاپقان قارجىنى تاركىلەۋ – الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋدىڭ ءبىر كوزى بولماق. پرەزيدەنت تۇجىرىمداعانداي، «جەمقورلار سوتتالعاندا، ولاردىڭ زاڭسىز تاپقان قارجىسى مەملەكەتكە ءوتىپ، تۇگەلدەي مەكتەپ قۇرىلىسىنا جۇمسالۋعا ءتيىس. ۇكىمەت وسى باستامانى زاڭ تۇرعىسىنان راسىمدەۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى كەرەك». دەمەك، بۇل قارجى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا، قازىرگى كەزدە تاپشىلىعى اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە وتكىر سەزىلەتىن زاماناۋي مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىنا عانا باعىتتالاتىن بولادى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا ۋاقتىلى كوتەرىلگەن جانە ءادىل اتاپ وتىلگەن تاعى ءبىر ماسەلە – تابىستى ۇلت بولۋدىڭ ماڭىزدى شارتى – ءبىلىم بەرۋ ساپاسى. ءبىلىمدى جانە بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن ۇرپاق بولاشاققا سەنىممەن قادام باسپاق. ءبىزدىڭ كۇشىمىز – جاستاردىڭ بىلىمىندە!پرەزيدەنت وسى ارقىلى ەلدىڭ باستى يگىلىگى – ونىڭ باي تابيعي رەسۋرستارى (مۇناي، گاز، التىن، ۋران جانە ت.ب.) ەمەس، ناقتى ايتقاندا ۇلتتىڭ زياتكەرلىك الەۋەتى بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ كورسەتەدى. سوندىقتان، 2024 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ۇلتتىق قوردى قۇرۋ جانە ىسكە قوسۋ تۋرالى شەشىم ريەۆوليۋسيالىق، پروگرەسسيۆتى جانە حالىق كوپتەن كۇتكەن شەشىم بولدى، ول بالالارعا 18 جاسقا تولعانعا دەيىن ينۆەستيسيالىق تابىستىڭ 50%-ىن اۋدارادى. بۇل مەملەكەتتىڭ بولاشاق وسكەلەڭ ۇرپاققا دەگەن ەڭ باستى الەۋمەتتىك قامقورلىعى.
ادىلەتتىلىككە دەگەن سەنىمدى نىعايتادى
بۇدان ءارى مەملەكەت باسشىسى جاقىندا وتكەن كونستيتۋسيالىق رەفورما بارشا قازاقستاندىقتاردى الاڭداتىپ وتىرعان جانە دەسترۋكتيۆتى كۇشتەر وزدەرىنىڭ ساياسي مۇددەلەرى ءۇشىن پايدالانىپ وتىرعان جەر ماسەلەسىنە نۇكتە قويعانىن اتاپ ءوتتى.
ەل باسشىسى بەلگىلەگەن مەملەكەتتىك باسقارۋدى ورتالىقسىزداندىرۋ، وكىلەتتىكتەردى ۇكىمەتتەن سالالىق مينيسترلىكتەرگە بەرۋ جانە تيىسىنشە ولاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ، جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىن دامىتۋ تۋرالى ماسەلەلەر اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى، ولار سول ارقىلى مەملەكەتكە كومەكتەسە وتىرىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردە كوپتەگەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە ءتيىس.
جولداۋدا سوت ءرولىن ارتتىرۋ مەن اكىمشىلىك ادىلەت سالاسىنىڭ ودان ءارى دامۋى دا كورىنىس تاپتى، وندا مەملەكەت باسشىسى سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جانە ولاردىڭ قابىلداعان شەشىمدەرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى، بۇل، ءسوزسىز، ازاماتتاردىڭ ادىلەتتىلىككە دەگەن سەنىمىن نىعايتۋعا جانە قوعامداعى قۇقىقتىق نيگيليزمدى جەڭۋگە ىقپال ەتەدى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت مەملەكەت پەن ونىڭ ورگاندارىنىڭ سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋعا قاتىسۋىن بارىنشا ازايتۋدى تالاپ ەتەدى. ساراپشىلار مەن ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىن تارتا وتىرىپ، سوت جۇيەسىن ودان ءارى رەفورمالاۋ قاجەتتىگى دە ايتىلدى.
ساياسي ءپليۋراليزمدى ودان ءارى دامىتۋ قاجەتتىگىنە توقتالعان قاسىم–جومارت توقايەۆ ساياسي جۇيەنىڭ بارلىق سۋبەكتىلەرىنىڭ ساياسي قىزمەتى تەك زاڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ساياسي پارتيالار مەن باسقا دا قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ، سونداي-اق ازاماتتاردىڭ قىزمەتىنىڭ زاڭدىلىعى – مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى.
مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا ازاماتتىق قوعام مەن زاڭ قاۋىمداستىعى ءۇشىن دە ماڭىزدى ماسەلەلەردى قوزعادى. اتاپ ايتقاندا، اسا اۋىر قىلمىس جاساعان ادامداردى شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا تىيىم سالۋ، جەكە ادامعا قارسى ءبىرقاتار قىلمىستار ءۇشىن جازانى قاتاڭداتۋ (مىسالى، كىسى ءولتىرۋ، اۋىر دەنە جاراقاتىن سالۋ جانە ت.ب.)، قاڭتار وقيعالارى كەزىندە ماڭىزى از قىلمىستار جاساعان ادامدارعا راقىمشىلىق جاساۋ، ق ر قىلمىستىق جانە قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكستەرىنە تەكسەرۋ جۇرگىزۋ قاجەتتىلىگى.
ستراتەگيالىق مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى
قۇقىقتانۋشى عالىم رەتىندە ماعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولدانىستاعى زاڭداردى ۇنەمى وزگەرتۋگە جول بەرمەۋ تۋرالى ۇستانىمى ۇنايدى. شىنىندا دا، زاڭدارعا ءجيى وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءارقاشان ولارداعى نورمالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگىنە ىقپال ەتە بەرمەيدى. زاڭ ەرەكشە تارتىپپەن قابىلدانعان، حالىقتىڭ ەركى كورىنەتىن ەڭ جوعارى زاڭدى كۇشكە يە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكت رەتىندە ۇزاق مەرزىمدى بولاشاققا، ال ونداعى نورمالار بىرنەشە رەتتىك، تۇراقتى جانە ۇزاق مەرزىمدى قولدانۋعا ارنالعان.
سونداي-اق، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى قايتا جۇكتەۋدىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە ءبىر مارتەلىك پرەزيدەنتتىكتى ەنگىزۋ تۋرالى شەشىمى وتە ماڭىزدى، ساياسي نەگىزدەلگەن جانە زاڭدىق تۇرعىدان تەكسەرىلگەن بولىپ تابىلادى. ءبىر مارتەلىك پرەزيدەنتتىك باعىت دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق قاتىناستاردا دامىپ وتىرعان كەيبىر ەلدەردە بار. قازاقستاندا پرەزيدەنتتىكتىڭ ءبىر مارتەلىك جەتى جىلدىق مەرزىمى قوعامدى ودان ءارى دەموكراتيالاندىرۋ پروسەسىنە ىقپال ەتەتىن بولادى، بيلىكتى باسىپ الۋ مۇمكىندىگى ءۇشىن ناقتى قۇقىقتىق كەدەرگى بولادى. بۇدان باسقا، جەتى جىلدىق مەرزىم (قولدانىستاعى بەس جىلدىق مەرزىممەن سالىستىرعاندا) ق ر پرەزيدەنتى لاۋازىمىندا بولۋ ۋاقىتىن ۇلعايتىپ قانا قويماي، جاڭادان سايلانعان مەملەكەت باسشىسىنا تولىق كولەمدە، ونىڭ ىشىندە بەلگىلەنگەن ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ جولىنىڭ ناقتى جانە نىق قادامى بولماق.