بانك تاراتىلدى: قارىز الۋشىلار مەن سالىمشىلار نە ىستەۋ كەرەك؟

بانكتىڭ بارلىق مامىلەلەرىن تاراتۋ كوميسسياسى اياقتايدى

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا 9 بانك تاراتۋ ساتىسىندا تۇر: ۆاليۋت-ترانزيت بانك، قازينۆەستبانك، Delta Bank، ەكسيمبانك قازاقستان، استانا بانكى، Qazaq Banki، Tengri Bank، AsiaCredit Bank جانە Capital Bank Kazakhstan، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.

Fingramota.kz ەگەر سىزگە قىزمەت كورسەتكەن بانك سەنىمسىز بولىپ شىقسا جانە ونى ليسەنزياسىنان ايىرسا، نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ەسكە سالادى. 

ليسەنزياسى قايتارىپ الىنعان بانكتە كرەديتى بار قارىز الۋشىلار نە ىستەيدى؟

بوساڭسۋعا جانە كرەديت بويىنشا جوسپارلانعان تولەم كۇنىن وتكىزىپ الۋعا بولمايدى. سەبەبى بانكتى تاراتۋ پروسەسىنە قاراماستان، كرەديتتىك مىندەتتەمەلەردى ەشكىم جويعان جوق. بانكتىڭ تاراتىلۋى  ءسىزدىڭ كرەديتىڭىزدىڭ جويىلعانىن  بىلدىرمەيدى.
بانكتىڭ بارلىق مامىلەلەرىن تاراتۋ كوميسسياسى اياقتايدى، ول بانكتىڭ كرەديتتىك پورتفەلىن ءۇشىنشى تاراپقا ساتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. بۇل، مىسالى، باسقا بانك، كوللەكتورلىق اگەنتتىك، يپوتەكالىق كومپانيا بولۋى مۇمكىن. نە تاراتۋ كوميسسياسىنىڭ ءوزى ليسەنزياسىنان ايىرىلعان بانكتىڭ كرەديتتىك پورتفەلىن باسقارۋدى جالعاستىرادى.
ەگەر ءسىز تولەمدەردى توقتاتا تۇرساڭىز، وندا ءسىز تولەم مەرزىمىن وتكىزىپ الاسىز جانە ءوسىمپۇل ەسەپتەلەتىن بولادى.

كرەديتتى تولەمەسەڭ نە بولادى؟

بىرىنشىدەن، كرەديتور مىندەتتەمەلەردىڭ ورىندالماعانى تۋرالى اقپاراتتى كرەديتتىك بيۋرولارعا جىبەرۋگە مىندەتتى بولادى. بۇل اقپارات ءسىزدىڭ كرەديتتىك تاريحىڭىزدا كورسەتىلەدى.
ەكىنشىدەن، ەگەر كرەديت كەپىلدى بولسا، وندا بورىشكەردىڭ كەپىل مۇلكى سوت ارقىلى نەمەسە سوتقا دەيىنگى تارتىپپەن ساتىلۋى مۇمكىن. 
سونداي-اق، كرەديتور تولەم تالابىن قويا الادى (ەگەر مۇنداي شارا شارتتا كەلىسىلگەن جاعدايدا) جانە بورىشكەردىڭ قوسىمشا كەلىسىمىنسىز بەلگىلى ءبىر سوما بانكتىك شوتتان ەسەپتەن شىعارىلادى. مىسالى، بۇل جالاقى بولۋى مۇمكىن. الايدا، جەكە تۇلعانىڭ اعىمداعى شوتىندا ساقتالاتىن اقشا سوماسى زاڭنامالىق تارتىپپەن بەلگىلەنگەن ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ مولشەرىنەن كەم بولماۋعا ءتيىس.

ۇشىنشىدەن، بورىشكەر ەلدەن كەتە المايدى. ول سوت ورىنداۋشىسىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا شەتەلگە شىعۋى شەكتەلگەن ازاماتتاردىڭ تىزىمىنە ەنۋى مۇمكىن. بورىشكەردىڭ قازاقستاننان شىعۋىن ۋاقىتشا شەكتەۋ تۋرالى مۇنداي قاۋلىنى سوت سانكسيالاۋعا ءتيىس.
سوت سانكسيالاعاننان كەيىن بورىشكەر قاۋلىنىڭ كوشىرمەسىن الادى. قاۋلى كوشىرمەسىن شەكارا قىزمەتى دە الادى، ول بورىشكەردى بازادا بەرەشەكتىڭ وتەلگەنى راستالعانعا دەيىن شەتەلگە شىعارمايدى. 

سوندىقتان، ءىستى سوتقا دەيىن جەتكىزبەۋ ءۇشىن ءوز بورىشتارىڭىزدى ءارقاشان ۋاقىتىندا جاۋىپ، ايىپپۇلدار، باجدار، اليمەنتتەر مەن كوممۋنالدىق تولەمدەردى دەر كەزىندە تولەپ وتىرۋ قاجەت. كرەديت بويىنشا مىندەتتەمەلەردى ورىنداماۋ قوسا قارىز الۋشى، كەپىلدىك بەرۋشى جانە كەپىلگەر ءۇشىن كەلەڭسىز جاعدايلار تۋعىزۋى مۇمكىن، سەبەبى ولار قارىز الۋشى سياقتى قارجى ۇيىمدارى الدىندا جاۋاپتى بولادى.  

بانك ليسەنزياسىنان ايىرىلسا، سالىمشىلار نە ىستەيدى؟

ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ليسەنزياسىنان ايىرعان بانك سالىمشىلارى قام جەمەسە بولادى: ولاردىڭ تەڭگەمەن جانە شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەرىنە، سونداي-اق تولەم كارتوچكالارى مەن بانكتىك شوتتارىنداعى اقشاسىنا «قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورى» اق (بۇدان ءارى – قدكق ) كەپىلدىك بەرەدى.
قدكق قاراجاتىنان جەكە تۇلعالار جانە دارا كاسىپكەرلەر وتەم الۋعا قۇقىلى.

دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ جۇيەسى بانك سالىمدارىن عانا قورعامايتىنىن ەسكە سالامىز. قدكق جەكە تۇلعالاردىڭ، ونىڭ ىشىندە دارا  كاسىپكەرلەردىڭ تولەم كارتوچكالارىن قوسا العاندا، بارلىق اعىمداعى شوتتارىنداعى اقشاعا ەڭ جوعارى كەپىلدەندىرىلگەن سوما شەگىندە كەپىلدىك بەرەدى. دەپوزيتتەر بويىنشا ەسەپتەلگەن جانە سول سياقتى كاپيتالداندىرىلعان پايىزدارعا دا كەپىلدىك بەرىلەتىنىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.
جەكە تۇلعالاردىڭ مەتالل شوتتارىندا ساقتالاتىن قاراجاتقا، بانك ۇياشىقتارىندا ورنالاستىرىلعان اقشا مەن قۇندىلىقتارعا، دەپوزيتتىك سەرتيفيكاتتارعا كەپىلدىك بەرىلمەيدى.

كەپىلدىكتەردىڭ ەڭ جوعارى سوماسى قانداي؟

ەڭ جوعارى كەپىلدىك بەرىلەتىن سوما ۆاليۋتاعا جانە دەپوزيت تۇرىنە بايلانىستى بولادى. قدكق مىنالارعا كەپىلدىك بەرەدى:
-     تەڭگەمەن جيناق دەپوزيتتەرىنە – 15 000 000 تەڭگەگە دەيىن؛
-     جيناق دەپوزيتتەرىنەن باسقا، تەڭگەمەن وزگە دەپوزيتتەر بويىنشا – 10 000 000 تەڭگەگە دەيىن؛
-     شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەرگە – 5 000 000 تەڭگەگە دەيىن.

كەپىلدىكتىڭ ءاربىر جەكە ادامعا ەمەس، ونىڭ اقشاسى ساقتالاتىن ءاربىر بانككە قولدانىلاتىنىن ەسكەرۋ ماڭىزدى. ياعني، ەگەر سىزدە ءبىر بانكتە بىرنەشە دەپوزيت اشىلعان بولسا، بانكتىك/اعىمداعى شوتتاردا اقشا قالسا، شەتەل ۆاليۋتاسىندا سالىم بولسا – وسى بانك تاراتىلعان كەزدە بارلىق سالىم جيناقتالادى (بارلىق دەپوزيتتەر بويىنشا سىياقىمەن بىرگە) جانە جالپى كەپىلدىك بەرىلگەن وتەماقى سوماسى دەپوزيتتىڭ ءاربىر ءتۇرى بويىنشا شەكتەرى ەسكەرىلە وتىرىپ – 15 000 000 تەڭگەدەن اسپاي تولەنەدى. 

سالىمشىنىڭ شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەرى بويىنشا قدكق بانكتى ليسەنزيادان ايىرعان كۇنگى ۆاليۋتالاردىڭ نارىقتىق ايىرباستاۋ باعامى بويىنشا وتەماقى تولەيدى. كەپىلدىك بەرىلگەن وتەماقى سوماسىنان اساتىن دەپوزيتتەر بويىنشا قالدىقتى بانكتىڭ تاراتۋ كوميسسياسى وتەيدى، ول تاراتىلاتىن بانكتىڭ كرەديتورلار ءتىزىلىمىنىڭ تالاپتارىن قاناعاتتاندىرۋ كەزەكتىلىگىنە سايكەس، ماجبۇرلەپ تاراتۋ تۋرالى سوت شەشىمى زاڭدى كۇشىنە ەنگەن ساتتەن باستاپ تاعايىندالادى.

كەپىلدىك بەرىلگەن وتەماقى سوماسىنىڭ مولشەرىنە سالىمدار مەن شوتتارداعى اقشا عانا ەمەس، ەگەر سالىمشىنىڭ قارىز قاراجاتى بولسا، ول دا اسەر ەتەتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ قاجەت. مىسالى، سالىمشىنىڭ 10 000 000 تەڭگە مولشەرىندەگى جيناق دەپوزيتى بار، اعىمداعى شوتتاردا 500 000 تەڭگە مولشەرىندە اقشا قالدى، سونداي-اق وندا 2 500 000 تەڭگە مولشەرىندە وتەلمەگەن كرەديتى بار. مۇنداي جاعدايدا، ءبىرىنشى كەزەكتە، بەرەشەگى وتەلەدى، سودان كەيىن عانا كەپىلدىك بەرىلگەن وتەماقى سوماسى ءوزارا ەسەپكە الۋ ارقىلى قالىپتاستىرىلادى. ءسويتىپ، وتەماقى سوماسى 8 000 000 تەڭگەگە تەڭ بولادى.

تولەمدەر بويىنشا جاعدايمەن قايدان تانىسۋعا بولادى؟ 

جەكە تۇلعا-دەپوزيتورلارعا كەپىلدىك وتەمىن تولەۋ بارىسى تۋرالى اقپارات قدكق-نىڭ www.kdif.kz رەسمي سايتىندا «تاراتۋ پروسەسىندەگى بانكتەر/تولەمدەر بويىنشا اعىمداعى جاعداي» بولىمىندە ورنالاستىرىلادى. 
 سالىمشىلار تاراتۋ كوميسسياسى تۋرالى اقپاراتتى جانە بايلانىسۋ جولدارىن ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ، قدكق جانە ليسەنزياسىنان ايىرىلعان بانكتىڭ سايتىنان تابا الادى.